Στον απόηχο του ρωσο-ουκρανικού πολέμου που ξεκίνησε το 2022 άλλαξαν άρδην οι εμπορικές σχέσεις Ρωσίας, Ουκρανίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ειδικότερα, οι εμπορικές σχέσεις της ΕΕ με τη Μόσχα έχουν υποστεί τις σημαντικότερες μεταβολές, καθώς η ΕΕ επιδιώκει να περιορίσει τη στρατηγική της εξάρτηση από τη Ρωσία — ιδιαίτερα στον τομέα της ενέργειας. Παράλληλα, φαίνεται να ενισχύεται η εμπορική συνεργασία με την Ουκρανία, στο πλαίσιο μιας πολιτικής στήριξης προς το Κίεβο.
Κατάρρευση του εμπορίου με τη Ρωσία
Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία το 2022, οι εμπορικές σχέσεις της ΕΕ με τη Ρωσία έχουν υποστεί δραματική μείωση. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, οι εξαγωγές της ΕΕ προς τη Ρωσία μειώθηκαν κατά 62% και οι εισαγωγές από τη Ρωσία κατά 85% μεταξύ του πρώτου τριμήνου του 2022 και του τέταρτου τριμήνου του 2024. Η πτώση αυτή αντικατοπτρίζει την επιβολή των κυρώσεων σε εμπορεύματα, όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τα τεχνολογικά προϊόντα.
Ειδικότερα, οι εισαγωγές πετρελαίου από τη Ρωσία έχουν συρρικνωθεί στο 10% του όγκου του πρώτου τετράμηνου του 2021.
Το μερίδιο της Ρωσίας στις εισαγωγές της ΕΕ μειώθηκε από 9,6% τον Φεβρουάριο του 2022 σε μόλις 1,7% τον Ιούνιο του 2023. Αντίστοιχα, οι εξαγωγές της ΕΕ προς τη Ρωσία υποχώρησαν από 3,8% σε 1,4% την ίδια περίοδο.
Αυτή την περίοδο μάλιστα η ΕΕ φέρεται να εξετάζει επιπλέον νομοθετικά μέτρα για την απαγόρευση νέων συμφωνιών για ρωσικά ορυκτά καύσιμα, ιδίως υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) και να αναζητά νομικές οδούς για την αποδέσμευση από ήδη υπάρχουσες συμφωνίες προσπαθώντας να αποφύγει τυχόν ρήτρες.
Η ΕΕ έχει επιβάλει δασμούς στην εισαγωγή διαφόρων εμπορευμάτων από τη Ρωσία σε μία απόπειρα να αποτρέψει τη χρήση των εξαγωγών από τη Ρωσία ως εργαλείο πολιτικής πίεσης.
Ωστόσο, η Ρωσία φαίνεται πως βρίσκει εναλλακτικούς τρόπους για την επιτέλεση των εμπορικών της σχέσεων μέσω ενδιάμεσων όπως η Τουρκία ή η Κίνα.
Το 2024, η ΕΕ εξακολούθησε να προμηθεύεται το 19% του φυσικού της αερίου και LNG από τη Ρωσία, παρά τη σημαντική μείωση των εισαγωγών μέσω αγωγών από το 2022.
Το 2024, η ΕΕ εισήγαγε ενεργειακά εμπορεύματα αξίας 375,9 δισεκατομμύρια ευρώ, μειωμένα κατά 16,2% σε σχέση με το 2023, με τον όγκο των εισαγωγών να μειώνεται κατά 7,1%. Η μείωση αυτή αντικατοπτρίζει τις προσπάθειες της ΕΕ για διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας και μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία. Ωστόσο, η ενεργειακή απαγκίστρωση από τη Ρωσία φαίνεται να συνιστά μία σύνθετη και χρονοβόρα πρόκληση.
Η ενίσχυση των εμπορικών δεσμών με την Ουκρανία
Στην άλλη πλευρά του νομίσματος, οι εμπορικές σχέσεις της ΕΕ με την Ουκρανία παρουσιάζουν σημαντική ανάπτυξη. Το 2023, η ΕΕ ήταν ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ουκρανίας, αντιπροσωπεύοντας το 56% των εμπορικών συναλλαγών της χώρας.
Οι εξαγωγές της ΕΕ προς την Ουκρανία αυξήθηκαν κατά 9,3% το τέταρτο τρίμηνο του 2024 σε σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο, ενώ οι εισαγωγές μειώθηκαν κατά 1,8%.
Η ενίσχυση των εμπορικών σχέσεων με την Ουκρανία εντάσσεται στον ευρύτερο στρατηγικό σχεδιασμό της ΕΕ για την ενίσχυση της σταθερότητας και της ασφάλειας στην Ανατολική Ευρώπη. Οι εμπορικές σχέσεις της Ουκρανίας θεωρούνται κρίσιμες για την ανθεκτικότητα της χώρας αλλά και τον περιορισμό της ρωσικής επιρροής.
Εμπορικές σχέσεις με πολιτικό πρόσημο
Οι εμπορικές εξελίξεις στην Ευρώπη προδιαγράφουν εν πολλοίς και τον πυρήνα των πολιτικών κατευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η απομάκρυνση από τη Ρωσία και η ενίσχυση των δεσμών με την Ουκρανία αντικατοπτρίζουν την ευρύτερη στρατηγική της ΕΕ σε σχέση τόσο με τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, όσο και σε σχέση με τις παγκόσμιες γεωπολιτικές εξελίξεις.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η επιβολή κυρώσεων σε περισσότερα από 2.400 άτομα που υποστηρίζουν τις πολεμικές προσπάθειες της Ρωσίας, απαγορεύοντας τις εξαγωγές προηγμένης τεχνολογίας, περιορίζοντας τη δυνατότητα χρηματοδότησης του πολέμου και παγώνοντας 200 δισεκατομμύρια ευρώ από τα περιουσιακά στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας.
Βέβαια, η συνεκτικότητα της πολιτικής της ΕΕ είναι κάτι που τυγχάνει αμφισβήτησης από χώρες όπως η Ουγγαρία.
Η Ουγγαρία έχει απειλήσει να ασκήσει βέτο στην διατήρηση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, γεγονός που θα μπορούσε να αποδεσμεύσει €210 δισ. σε ρωσικά περιουσιακά στοιχεία και να μεταφέρει αυτό το οικονομικό βάρος στους φορολογούμενους της ΕΕ.
Οι νέοι εταίροι στο προσκήνιο
Το 2024, οι εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία μειώθηκαν στο 15,5%, ενώ οι εισαγωγές πετρελαίου αντικαταστάθηκαν από προμηθευτές όπως οι ΗΠΑ (15,1%), η Νορβηγία (14,1%) και το Καζακστάν (11,7%). Σε ό,τι αφορά την εισαγωγή νικελίου μειώθηκε κατά 22%, με τις ΗΠΑ (+10%), τη Νορβηγία (+5%) και το Ηνωμένο Βασίλειο (+4%) να καταλαμβάνουν αυτό το μερίδιο της αγοράς.
Ξαναγράφεται ο εμπορικός χάρτης της Ευρώπης;
Συνολικότερα, η ΕΕ προσπαθεί να απεξαρτηθεί από τη ρωσική ενέργεια, ενώ ταυτόχρονα ενισχύονται οι εμπορικοί δεσμοί με ΗΠΑ, Νορβηγία, Καζακστάν, Σαουδική Αραβία, αλλά και με χώρες όπως η Αίγυπτος και το Μαρόκο. Σε αυτές τις διεργασίες κρίσιμο ρόλο παίζει και η πολιτική δασμών του Τραμπ, με το απρόβλεπτο στοιχείο που τον χαρακτηρίζει.
Οι εξελίξεις αυτές καταδεικνύουν της γεωοικονομικές εξελίξεις στην παγκόσμια κονίστρα. Η εμπορική διελκυστίνδα παίζει σημαίνοντα ρόλο και στις γεωπολιτικές εξελίξεις που επίκεινται και την πιθανή συνθηκολόγηση για τον τερματισμό του ρωσο-ουκρανικού πολέμου.
