Η Ανατολική Μεσόγειος, περιοχή με πλούσια κοιτάσματα υδρογονανθράκων, αναδεικνύεται σε κρίσιμο θέατρο γεωπολιτικής αντιπαράθεσης. Η πρόσφατη σύναψη συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Ισραήλ για την εμβάθυνση της ενεργειακής συνεργασίας, συνιστά μια χαρακτηριστική περίπτωση που επιδέχεται ανάλυση μέσω του φακού του Νεορεαλισμού. Η παρούσα ανάλυση επιχειρεί να καταδείξει τον τρόπο με τον οποίο οι συστημικές πιέσεις, η επιδίωξη σχετικών ωφελειών και το αξίωμα της αυτοβοήθειας, θεμελιώδεις έννοιες της νεορεαλιστικής θεωρίας, διαμορφώνουν τη συμπεριφορά των κρατών σε αυτή τη στρατηγικής σημασίας περιοχή.
Η Συμφωνία: Μια Νεορεαλιστική Θεώρηση
Στις 21 Δεκεμβρίου 2024, Ελλάδα και Ισραήλ επισφράγισαν τη δέσμευση τους για ενισχυμένη ενεργειακή σύμπραξη. Η συμφωνία αποσκοπεί στην προαγωγή της περιφερειακής ενεργειακής σταθερότητας και περιλαμβάνει σχέδια συνεργασίας, όπως η προτεινόμενη διασύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων των δύο χωρών με την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της Ελλάδας.
Η ανάλυση αυτής της εξέλιξης απαιτεί την τοποθέτηση της στο πλαίσιο του άναρχου διεθνούς συστήματος, που χαρακτηρίζεται από την απουσία κεντρικής διοικητικής αρχής. Σε αυτό το πλαίσιο, τα κράτη αναδύονται ως οι κύριοι δρώντες, με γνώμονα τη διασφάλιση της επιβίωσης και της ασφάλειάς τους.
Νεορεαλισμός και η Επιδίωξη της Ασφάλειας
Ο Νεορεαλισμός πρεσβεύει ότι τα κράτη δρουν σε ένα περιβάλλον αυτοβοήθειας, γεγονός που καθιστά επιτακτική την εστίαση στην ασφάλεια και την επιβίωση τους. Η ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, αναδιαμόρφωσε τη δυναμική της περιφερειακής ασφάλειας, δημιουργώντας ευκαιρίες αλλά και πιθανές εστίες σύγκρουσης. Από νεορεαλιστική οπτική, η συμφωνία Ελλάδας-Ισραήλ συνιστά στρατηγική απάντηση σε αυτό το μεταβαλλόμενο περιβάλλον ασφάλειας. Μέσω της συνένωσης πόρων και του συντονισμού των ενεργειακών πολιτικών, τα δύο κράτη επιδιώκουν την ενίσχυση της ατομικής και συλλογικής τους ασφάλειας. Η συνεργασία αυτή μπορεί να ερμηνευθεί ως μέσο άμβλυνσης των κινδύνων που εγκυμονούν από τον ενεργειακό ανταγωνισμό και τις πιθανές διενέξεις για τους πόρους στην περιοχή.
Σχετικά Οφέλη και Ανταγωνιστική Συνεργασία
Ένα από τα θεμελιώδη αξιώματα του Νεορεαλισμού είναι η εστίαση στα σχετικά οφέλη. Τα κράτη ενδιαφέρονται όχι μόνο για τα απόλυτα οφέλη, δηλαδή τα συνολικά κέρδη που προκύπτουν από τη συνεργασία, αλλά και για τη διασφάλιση ότι τα δικά τους κέρδη θα υπερβαίνουν αυτά των δυνητικών αντιπάλων. Η έννοια αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική στο πλαίσιο της Ανατολικής Μεσογείου. Ενώ Ελλάδα και Ισραήλ μπορούν να επωφεληθούν από το ενισχυμένο εμπόριο ενέργειας και την ανάπτυξη υποδομών, είναι πιθανό να συνυπολογίζουν τα πιθανά πλεονεκτήματα που θα μπορούσαν να αποκομίσουν άλλοι περιφερειακοί δρώντες, όπως η Τουρκία ή η Αίγυπτος. Ως εκ τούτου, η συμφωνία μπορεί να θεωρηθεί ως ένας ανταγωνιστικός ελιγμός εντός ενός πλαισίου συνεργασίας, με στόχο τη μεγιστοποίηση της σχετικής θέσης κάθε κράτους στην περιφερειακή ενεργειακή αγορά.
Συστημικές Πιέσεις και Εξισορροπητική Συμπεριφορά
Το διεθνές σύστημα λειτουργεί σε καθεστώς αναρχίας, γεγονός που οδηγεί τα κράτη σε εξισορροπητικές συμπεριφορές για τη διασφάλιση της ασφάλειας και τη διατήρηση της γεωπολιτικής τους επιρροής. Στο πλαίσιο αυτό, η σύμπραξη Ελλάδας-Ισραήλ αναδεικνύεται ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «ήπιας εξισορρόπησης», με στόχο την αντιμετώπιση πιθανών περιφερειακών προκλήσεων και απειλών. Αν και η συνεργασία δεν συνιστά τυπική στρατιωτική συμμαχία, η ενεργειακή σύμπραξη ενισχύει τη στρατηγική τους σχέση και αυξάνει τη συνδυασμένη επιρροή τους στην περιοχή.
Η συνεργασία αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική υπό το πρίσμα των ολοένα και πιο διεκδικητικών ενεργειών άλλων περιφερειακών δρώντων, ιδίως της Τουρκίας, με την οποία τόσο η Ελλάδα όσο και το Ισραήλ έχουν ιστορικό εντάσεων. Μέσω της εδραίωσης της σύμπραξης τους, Αθήνα και Τελ Αβίβ επιδιώκουν να παρουσιάσουν ένα ενιαίο μέτωπο, ικανό να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη επιρροή και τις βλέψεις της Τουρκίας στην περιοχή.
Η διμερής συμφωνία θέτει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για συντονισμένες δράσεις μεταξύ Ελλάδας και Ισραήλ, διευκολύνοντας την ενίσχυση της συνεργασίας σε διάφορους τομείς, όπως η ενεργειακή ασφάλεια, η άμυνα και το εμπόριο. Η στρατηγική αυτή ευθυγράμμιση επιτρέπει και στις δύο χώρες να προβάλλουν αποτελεσματικότερα την ισχύ και την επιρροή τους, αλλά και ενισχύει την ικανότητα τους να ανταποκρίνονται σε αναδυόμενες απειλές σε ένα δυναμικό περιφερειακό περιβάλλον. Εν τέλει, η σύμπραξη αυτή συνιστά μια προληπτική στρατηγική για τη διαφύλαξη των εθνικών τους συμφερόντων, ενώ παράλληλα προσαρμόζονται στις προκλήσεις που θέτει ένα εξελισσόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον.
Ενεργειακή Ασφάλεια: Στρατηγική Αναγκαιότητα
Η ενεργειακή ασφάλεια αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για Ελλάδα και Ισραήλ, επηρεάζοντας τις στρατηγικές αποφάσεις και τις διπλωματικές τους σχέσεις. Η Ελλάδα, με την ιστορική εξάρτηση της από τις εισαγωγές ενέργειας, εκτίθεται σε διάφορους κινδύνους, όπως γεωπολιτικές εντάσεις και διακυμάνσεις της αγοράς. Ως εκ τούτου, επιδιώκει τη διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών για ενίσχυση της ενεργειακής ανεξαρτησίας. Η συμφωνία με το Ισραήλ παρέχει πρόσβαση σε άφθονους πόρους φυσικού αερίου, ενισχύοντας τον ενεργειακό εφοδιασμό και δημιουργώντας μια αξιόπιστη διαδρομή διαμετακόμισης προς την Ευρώπη.
Από την άλλη πλευρά, η συμφωνία είναι ζωτικής σημασίας για το Ισραήλ, παρέχοντας μια εξαγωγική αγορά για τα αποθέματα φυσικού αερίου. Η εξέλιξη αυτή ενισχύει την περιφερειακή επιρροή του Ισραήλ και την θέση του ως βασικού δρώντα στο ενεργειακό τοπίο.
Η σύγκλιση αυτών των στρατηγικών συμφερόντων καταδεικνύει μια ισχυρή νεορεαλιστική προοπτική, βασισμένη στην αυτοβοήθεια και το αμοιβαίο όφελος. Και τα δύο έθνη αναγνωρίζουν ότι η συνεργασία ικανοποιεί άμεσες ενεργειακές ανάγκες, αλλά και συμβάλλει στη μακροπρόθεσμη σταθερότητα και ασφάλεια σε μια περιοχή αστάθειας. Η συμφωνία υπογραμμίζει τη σημασία των στρατηγικών συμπράξεων στην πολυπλοκότητα της διεθνούς ενεργειακής πολιτικής.
Παρά την προφανή στρατηγική σημασία της συμφωνίας Ελλάδας-Ισραήλ, δεν απουσιάζουν οι πιθανοί κίνδυνοι και τα μειονεκτήματα. Η υπερβολική εστίαση στην ενεργειακή συνεργασία ενδέχεται να επισκιάσει άλλες σημαντικές πτυχές των διμερών σχέσεων, όπως οι πολιτιστικές και οικονομικές ανταλλαγές. Επιπλέον, η αυξημένη εξάρτηση από το Ισραήλ για την ενεργειακή ασφάλεια θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες ευπάθειες, ιδίως σε περίπτωση γεωπολιτικών αναταραχών ή αλλαγών στην ισραηλινή ενεργειακή πολιτική. Τέλος, η συμφωνία ενδέχεται να εντείνει τις περιφερειακές εντάσεις, προκαλώντας αντιδράσεις από άλλους παράγοντες που αμφισβητούν την ισορροπία δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως η Τουρκία, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης.
Επίλογος
Η συμφωνία ενεργειακής συνεργασίας Ελλάδας-Ισραήλ αναλύεται αποτελεσματικά μέσω του πρίσματος του Νεορεαλισμού. Δεν αποτελεί απλώς μια τεχνική ρύθμιση για το εμπόριο ενέργειας, αλλά μια στρατηγική απάντηση στην εξελισσόμενη δυναμική ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο. Τα δύο κράτη παρακινούνται από την επιδίωξη της ασφάλειας, την ανάγκη για σχετικά οφέλη και τις πιέσεις του άναρχου διεθνούς συστήματος. Ως αποτέλεσμα, έχουν εμπλακεί σε μια μορφή ανταγωνιστικής συνεργασίας για την ενίσχυση της ατομικής και συλλογικής τους ισχύος. Η συμφωνία αναδεικνύει τη νεορεαλιστική θεωρία για την εξήγηση της συμπεριφοράς των κρατών σε ένα πολύπλοκο και ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, ιδίως στο υποσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου, όπου οι πόροι και η ασφάλεια συνδέονται στενά.
Ο Μηνάς Λυριστής είναι υποψήφιος Διδάκτωρ του Τμήματος Μεσογειακών Σπουρδών στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
