Ενα σπουδαίο συνέδριο ελληνικών σπουδών στη Μόσχα

Το Τμήμα Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας της «Φιλολογικής Σχολής» του ονομαστού κρατικού Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας, σε συνεργασία με την Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών της Ρωσίας, διοργάνωσε με ιδιαίτερη επιτυχία το Δ’ Διεθνές Συνέδριο Ελληνικών Σπουδών (25-27 Απριλίου 2017) στη μνήμη της καθηγήτριας και πολύ γνωστής μεταφράστριας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας I. I. Kovaleva. Συνέδρια των ανθρωπιστικών επιστημών που διοργανώνονται στο εξωτερικό, και αναφέρονται αποκλειστικά στην Ελλάδα, επιβάλλεται περισσότερο από κάθε άλλη φορά να γίνονται γνωστά στο ευρύτερο μορφωμένο κοινό.

Κύριο γνώρισμα του συνεδρίου υπήρξε η πολυθεματικότητά του και η παρουσία πολλών νέων επιστημόνων. Αναγκαστικά θα περιοριστώ εδώ στην παρουσίαση των περισσότερων εισηγήσεων με ειδολογική ταξινόμηση.

Η αρχαία ελληνική φιλολογία εκπροσωπήθηκε με πλήθος ανακοινώσεων. Ο παγκοσμίως κορυφαίος παλαιογράφος Mikhail Bibikov, πρόεδρος του Τμήματος Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ, έδειξε με νέα στοιχεία τη μαγεία της αποκρυπτογράφησης κρυπτογραφικών κειμένων, των μεταγενέστερων κυρίως χρόνων, στηριζόμενος σε χειρόγραφα, επιγραφές και νομίσματα. Οι καθηγήτριες του Τμήματος Κλασικής Φιλολογίας Olga Saveljeva, Yana Zabudskaya και Tamara Teperik παρουσίασαν, αντίστοιχα, τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του Αχιλλέα, όπως εμφανίζονται στην Ιλιάδα, τις αρετές της μετάφρασης της τραγωδίας «Οιδίπους Τύραννος» στα ρωσικά από την Olga Weiss, και τη μη λεκτική επικοινωνία, όπως είναι λ.χ. το γέλιο των χαρακτήρων, στο λογοτεχνικό γένος της βιογραφίας, με κύριο εκπρόσωπο τον Πλούταρχο. Αλλα σημαντικά θέματα: Η έννοια του έρωτα στην προσωκρατική κοσμογονία (Mikail-George Hancu), ο ρόλος και η θέση των ποιητών στον Θουκυδίδη και τον Διόδωρο τον Σικελιώτη (Olga Osipova), η καυστική σάτιρα των ποιητών της Μέσης και Νέας κωμωδίας απέναντι στις εταίρες και στους ιχθυοπώλες (Αθηνά Παπαχρυσοστόμου), ο ελληνιστικός πολιτισμός σε ιουδαϊκά κείμενα του 1ου π.Χ. – 1ου μ.Χ. αι. (Evgenij Palamarenko), νέα προσέγγιση των ομηρικών επών με βάση μαθηματικούς υπολογισμούς (Irina Rybakova), η θεωρία της παρομοίωσης και της μεταφοράς σε ρητορικά έργα (1ος π.Χ. – 5ος μ.Χ. αι. Inna Sheff).

Η Βυζαντινή Φιλολογία και η μεσαιωνική γραμματεία κέντρισαν το ενδιαφέρον αρκετών ερευνητών. Ο Dmitry Afinogenov, διεθνώς γνωστός βυζαντινολόγος, παρουσίασε κείμενα σχετικά με την εκθρόνιση του Πατριάρχη Νικηφόρου Α’ (το 815) από τον Λέοντα τον Ε’. Αναπτύχθηκαν ακόμα τα θέματα: Κανονικοδικαιωματικές ερωταποκρίσεις του Αρχιεπισκόπου Νικήτα εκ Σερρών, 11ος αι. (Anton Anashkin), επιτύμβια μνημεία των βυζαντινών χρόνων (Alexandra Evdokimova), αμφιλεγόμενα σημεία στα ρωσικά χειρόγραφα του έπους του Διγενή Ακρίτα (Ekaterina Gritsan), άσεμνες σλαβικές λέξεις σε βυζαντινούς συγγραφείς: η περίπτωση της λέξης «κούρβα» (Julia Mantova), επαναπροσέγγιση της τραγωδίας «Βασιλεύς Ροδολίνος» (μέσα του 17ου αι.) του Ιωάννη Ανδρέα Τρωίλου με αξιοποίηση της λογοτεχνικής και θεατρικής κριτικής (Μάρκος Ξυδάκης), το πρώτο πτωχοπροδρομικό ποίημα σε σχέση με τις πολιτιστικές τάσεις της δυναστείας των Κομνηνών (Στυλιανός Πατεράκης).

Η Νεοελληνική Φιλολογία και η λογοτεχνική μετάφραση βρέθηκαν στο επίκεντρο της έρευνας. Ο ομότιμος καθηγητής Γιάννης Μότσιος, ο πρώτος μεταφραστής έργων του Νίκου Καζαντζάκη στα ρωσικά, με νεανικό σφρίγος στην ηλικία των 87 χρόνων, μάγεψε το ακροατήριο στην καταληκτική συνεδρίαση με το θέμα «Η τέχνη της ποιητικής μετάφρασης». Ο Andrey Savenko, πρόεδρος του Τμήματος Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Κιέβου, παρουσίασε την ποιητική ανθρωπολογία του Καβάφη και του Σεφέρη. Η Lilia Banakh, καθηγήτρια στο Ταυρικό Πανεπιστήμιο «I. Vernadsky» της Συμφερούπολης, προχώρησε σε συγκριτική ανάλυση των έργων «Μητέρα Θεσσαλονίκη» του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη και «Η πρωτεύουσα των προσφύγων» του Γιώργου Ιωάννου. Η Anastasia Zharkaja ασχολήθηκε με το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα «Η ζωή μου» του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, η Tatiana Samoylenko με κινηματογραφικά στοιχεία στο ελληνόφωνο ποιητικό έργο του Σολωμού και η Olga Bobrova με τις ιδιαιτερότητες της μεταφοράς στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη «Ταξιδεύοντας: Ρωσία».

Η παρουσία ελλήνων ερευνητών ήταν ιδιαιτέρως αισθητή. Ο Ανδρέας Λάζαρης διαφώτισε τον διακειμενικό διάλογο ορισμένων καβαφικών ποιημάτων με τον Ομηρο, όπως «Η κηδεία του Σαρπηδόνος», ο Διονύσιος Μαρούλης παρουσίασε την επίδραση και πρόσληψη του καβαφικού έργου στη Ρωσία, η Βαρβάρα Μύστακα συνέκρινε το μυθιστόρημα του Ηλία Μαγκλίνη «Ανάκριση» με το έργο της Μαρίνας Αμπράμοβιτς «The Lips of Thomas», η Παναγιώτα Παπαδοπούλου, Πανεπιστήμιο της Γρανάδας, ασχολήθηκε με την πρόσληψη της γενιάς του ’30 στην Ισπανία και η Αικατερίνη Σχοινά με τις απόκρυφες επιστολικές πόλεις του Νίκου Καχτίτση.

Η Γλωσσολογία έδωσε το δυναμικό της «παρών» με πρωτότυπες έρευνες. Η αντιπρόεδρος του Tμήματος Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας, Irina Tresorukova, παρουσίασε με ιδιοφυή τρόπο τα λεξήματα που σημαίνουν φρούτα και λαχανικά στη φρασεολογία της νεοελληνικής γλώσσας. Η επίκουρη καθηγήτρια Ksenia Klimova ασχολήθηκε με τις εθνογλωσσολογικές ιδιαιτερότητες που κατέγραψε ύστερα από επιτόπιες έρευνες στα Δαρνακοχώρια Σερρών (Εμμανουήλ Παπάς, Αγιο Πνεύμα, Χρυσό, Νέο Σούλι και Πεντάπολη). Η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας, Irina Smirnova, έδειξε με ποιους τρόπους μπορεί να αξιοποιηθεί το «ντιμπέιτ» στη διδασκαλία της ξένης γλώσσας. Ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου Predrag Mutavdžić ερεύνησε τις φρασεολογικές δομές της λέξης «διάβολος» στη σερβική, την ελληνική και τη ρουμανική γλώσσα. Η Ελένη Μότσιου μελέτησε τα γλωσσικά λάθη σε σχέση με τη γλωσσ(ολογ)ική πραγματικότητα. Λεξικογραφικά θέματα ανέπτυξαν ο Πέτρος Διατσέντος, Πανεπιστήμιο Aix-en-Provence (καθολικές ιεραποστολές, στρατηγικές προσηλυτισμού και ανάδυση της νεοελληνικής λεξικογραφίας κατά τον 17ο αι.), ο Dens Dimiņš, Πανεπιστήμιο του Ρέικιαβικ (η σύνταξη ενός νέου ελληνολετονικού λεξικού). Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης παρουσίασε ως προσκεκλημένος ομιλητής στην εναρκτήρια συνεδρίαση τους νεολογισμούς του Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών.

Οι γλωσσικές πράξεις στην πολιτική επικοινωνία αποτελούν μονίμως επίκαιρο και άκρως ενδιαφέρον θέμα. Η νεοελληνίστρια Natalia Poulikidou παρουσίασε τη ρητορική του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, αναλύοντας μια σειρά ομιλιών που εκφώνησε με την ιδιότητα του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ.

Η Λαογραφία, τέλος, πρόσφερε ώριμους καρπούς. Ο καθηγητής Μανόλης Βαρβούνης, σε συνεργασία με τη Νάντια Μαχά-Μπιζούμη, ανέπτυξε το θέμα: Η νεοελληνική λογοτεχνία ως πηγή για τη μελέτη του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού. Η Oksana Chekha ανέλυσε τις προσωποποιήσεις του λαϊκού ημερολόγιου και η Olga Bakuleva τη βάφτιση στην παραδοσιακή κοινωνία της Κύπρου και της Ελλάδας.

Ψυχή του συνεδρίου ήταν οι καθηγήτριες Irina Tresorukova και Ksenia Klimova, πλαισιωμένες από τις φοιτήτριές τους που μιλούν άψογα τη γλώσσα μας και μας ξενάγησαν στα αντιπροσωπευτικότερα αξιοθέατα της αχανούς μοναδικής Μόσχας των 15 περίπου εκατομμυρίων κατοίκων.

Ο κ. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.