«Μιλάει η τεστοστερόνη», «στάζει τεστοστερόνη», «τον κυβερνούν οι ανδρικές ορμόνες του». Συνηθισμένες αλλά κάπως βιαστικές εκφράσεις, καθώς η ζωή και ο ανθρώπινος οργανισμός άλλα μηχανεύονται. Στο μυαλό μας μπορεί η απάντηση να είναι ναι, μας κυβερνάει κάτι που το αποδίδουμε σε μια βασική, είναι η αλήθεια, ουσία του οργανισμού. Το πώς όμως μας επηρεάζει, από τη στιγμή της σύλληψης ως τα γεράματα, είναι ένα αρκετά σύνθετο ζήτημα. Στο πλαίσιο της σειράς «Περι-ουσιολόγιο, οι ουσίες της ζωής μας» επιχειρούμε μια αποκρυπτογράφηση της τεστοστερόνης και καταρρίπτουμε την άποψη πως πρόκειται για μια ουσία που αφορά μόνο τους άνδρες. Αναγνώστες και αναγνώστριες, δείτε στις επόμενες σελίδες τα πάντα γύρω από αυτήν: από το πότε εμφανίζεται στη Γη (είναι απίστευτο πόσο παλιά είναι και πόσα πλάσματα τη διαθέτουν), το ποιες τροφές ευνοούν την παραγωγή της και το πόσο βαθιά μπορεί κάποιος να επηρεάσει τα κύτταρά του αν ντοπαριστεί με αυτήν, ως το τι ακριβώς θέλει από τη σεξουαλική ζωή μας.Με δύο λόγια
Η τεστοστερόνη σε μια καλή πόζα
C19H28O2. Αυτός είναι ο μοριακός τύπος της. Ανήκει στις στεροειδείς ουσίες και αυτό σημαίνει ότι έχει δομή όπου 17 (+2) άτομα άνθρακα διευθετούνται σε τέσσερις δακτυλίους εφαπτόμενους μεταξύ τους σε δύο σημεία.
Πότε εμφανίζεται
Είναι μαζί μας από πολύ παλιά, αφού θεωρείται ότι άρχισε να δημιουργείται στα πρώτα στάδια της εξέλιξης των σπονδυλωτών. Γι’ αυτό, αντίθετα από ό,τι μπορεί να πιστεύουμε, δεν είναι ουσία αποκλειστικά των ανδρών, των ανθρώπων γενικότερα ή έστω των ανθρωποειδών, αλλά τη συναντούμε και στα πουλιά, στα ψάρια, στα ερπετά και βέβαια στα θηλαστικά. Και σε όλα αυτά έχει έναν σπουδαίο ρόλο σε σχέση όχι μόνο με την αναπαραγωγή τους αλλά σχεδόν με κάθε ιστό του σώματος (εγκέφαλος, οστά, αίμα, δέρμα, μύες και νύχια).
Γιατί την είπαν τεστοστερόνη
Testis, πληθυντικός testes, είναι στα λατινικά η λέξη για τους όρχεις. Εκεί όπου (αλλά όχι μόνο εκεί) παράγεται και η ουσία αυτή, με τη δομή στεροειδούς. Αρα εύκολα βγαίνει η ετυμολογία της.
Ταξίδι στο κέντρο του κυττάρου
Με τη βοήθεια της τεστοστερόνης σχηματίζονται τα γεννητικά όργανα των αγοριών
SHBG (Sex hormone-binding globulin). Μακρόσυρτο, κωδικοποιημένο αλλά σημαντικό για την κατανόηση της διαδρομής και της σημασίας της τεστοστερόνης στον οργανισμό. Μπαίνοντας στο κυκλοφορικό σύστημα συναντά μια ευμεγέθη πρωτεΐνη, την SHBG, δεσμεύεται από αυτήν και μπορεί πλέον να παρασυρθεί από την ορμή του αίματος παντού, χωρίς να διατρέχει τον κίνδυνο να αντιδράσει με κάποια άλλη πρωτεΐνη που θα αφαιρούσε τα χρήσιμα χαρακτηριστικά της τεστοστερόνης. Για το 95% συμβαίνει κάτι τέτοιο και είναι ένα άφθαρτο απόθεμα για ώρα ανάγκης, όπως θα δούμε. Ενώ μένει και ένα ποσοστό 5% αδέσμευτο, που είναι η λεγόμενη «ελεύθερη τεστοστερόνη», και αυτή μόνο κάνει το… παιχνίδι με τους διάφορους ιστούς, ακόμη και με τον εγκέφαλο (διότι το ζευγάρι τεστοστερόνη-SHBG έχει γίνει πολύ ογκώδες για να περάσει μέσα από το προστατευτικό δίχτυ που δημιουργεί ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός, δηλαδή ο κυτταρικός φραγμός ο πυκνά δομημένος με αιμοφόρα αγγεία ώστε να περιορίζει την ανεξέλεγκτη είσοδο ουσιών στον εγκέφαλο). Οταν πέφτει, η ελεύθερη τεστοστερόνη αναπληρώνεται από εκείνην που αποδεσμεύεται από την SHBG. Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις που κάποιος (π.χ. ένας αθλητής ή μια αθλήτρια που ντοπάρεται) με δική του επέμβαση εισάγει μεγάλη ποσότητα τεστοστερόνης στον οργανισμό του. Τόση ώστε να μην υπάρχει αρκετή ποσότητα SHBG για να τη δεσμεύσει. Σε μια τέτοια περίπτωση πρέπει να γίνει κατανοητό πως αυτή η κίνηση φθάνει να έχει αντίκτυπο ακόμη και στις λειτουργίες του εγκεφάλου. Αλλά όχι μόνο διότι το ταξίδι της ελεύθερης τεστοστερόνης, που κατόρθωσε να εισχωρήσει στους ιστούς, συνεχίζεται. Αντίθετα με άλλες ορμόνες, όσες έχουν στεροειδή δομή διαπερνούν άκοπα την κυτταρική μεμβράνη, μπαίνουν στο ρευστό περιβάλλον του κυτοπλάσματος και εκεί, αν έχουν μπει στον σωστό ιστό (για την τεστοστερόνη «σωστός» ιστός εκτός από τον εγκέφαλο είναι αυτός του πέους, του προστάτη ή των διαφόρων μυών του σώματος), θα συναντηθούν με τον υποδοχέα τους. Ενα ταιριαστό μόνο στο αντίστοιχο μόριο «σκάφος μεταφοράς» που αναλαμβάνει να οδηγήσει π.χ. την τεστοστερόνη ως τον πυρήνα του κυττάρου. Είναι όλα τόσο θαυμαστά καθορισμένα που ο υποδοχέας δεν μπορεί να περάσει στον πυρήνα χωρίς να κουβαλάει μαζί του και την τεστοστερόνη, γιατί αυτή έχει και τον ρόλο του απαραίτητου συνθήματος για να τους επιτραπεί η είσοδος. Και μέσα εκεί προσκολλώνται στο ειδικά προορισμένο για τον σκοπό αυτόν τμήμα του DNA. Οπότε πλέον ενεργοποιείται ένα αντίστοιχο πρόγραμμα παραγωγής διαφόρων πρωτεϊνών με τη βοήθεια των αγγελιαφόρων που κουβαλούν τις οδηγίες και ονομάζονται RNA. Πρέπει να συνειδητοποιήσει ο καθένας μας πως ενώ οι άλλες ουσίες που εισάγουμε στον οργανισμό μας μένουν τουλάχιστον στην εξωτερική επιφάνεια των κυττάρων, με τα στεροειδή σημαδεύουμε κατευθείαν στο κέντρο και αγγίζουμε το γενετικό υλικό.
Ιστορίες με ενδιαφέρον
Κάθε κύτταρο στο σώμα μας περιέχει 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων. Κάθε χρωμόσωμα είναι μια οργανωμένη δομή DNA και πρωτεϊνών, που βρίσκεται στα κύτταρα. Είναι ένα μοναδικό κομμάτι περιελιγμένου DNA, περιλαμβάνει πολλά γονίδια. Από αυτά τα 23 ζεύγη, όταν έχουμε έναν οργανισμό που τον χαρακτηρίζουμε αρσενικό, σε ένα ζεύγος υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα δύο χρωμοσώματα. Υπάρχει δηλαδή ένα πολύ μικρότερο από το άλλο, το Υ, το οποίο αν και έχει μόλις περίπου 70 γονίδια (ενώ τα άλλα, τα Χ, διαθέτουν περίπου 2.000 γονίδια) είναι αυτό που χάρη στο γονίδιο SRY δίνει μεταξύ άλλων σε έναν νέο ανθρώπινο οργανισμό μέσα στην κοιλιά της μητέρας του σήμα για την έναρξη της δημιουργίας των όρχεων. Και μόλις αυτοί σχηματιστούν, αρχίζουν να συνθέτουν και να εκκρίνουν τεστοστερόνη. Με τη βοήθειά της δημιουργείται όπως θα ήταν αναμενόμενο το πέος του εμβρύου, αλλά και άλλοι ιστοί όπως οι μύες, ενώ έχει επίδραση και στον σχηματισμό του εγκεφάλου. Αυτή όμως η δραστηριότητα διαρκεί στο μισό της κύησης και μετά πέφτει. Ωστόσο επανέρχεται, όχι πια στην εφηβεία, όπως θα ήταν λογικό να υποτεθεί, αλλά δύο εβδομάδες μετά τη γέννηση ενός αγοριού. Ωσπου να γίνει τεσσάρων μέχρι έξι μηνών οι όρχεις του υπερλειτουργούν! Δεν παράγουν σπέρμα αλλά μπόλικη τεστοστερόνη. Μετά ναρκώνονται, για να ξυπνήσουν ξανά στην εφηβεία.
Απλά και χρήσιμα
- Η τεστοστερόνη παράγεται στους όρχεις και στις ωοθήκες από τα λεγόμενα κύτταρα Leydig. Οι άνδρες διαθέτουν δύο όρχεις υπό κανονικές συνθήκες (αλλά και ένας θα ήταν αρκετός, κατά τους ειδικούς)!
- Προκύπτει από τη χοληστερόλη, αλλά οι διεργασίες (μετα)σχηματισμού δεν σταματούν εκεί. Φθάνοντας σε ιστούς όπως ο προστάτης, με την επίδραση άλλων ενζύμων έχουμε μια νέα πιο δυνατή ορμόνη, τη διυδροτεστοστερόνη (DHT). Η διυδροτεστοστερόνη έχει συσχετιστεί με κάποιες μορφές καρκίνου του προστάτη και οι αντίστοιχες θεραπείες βασίζονται στον περιορισμό της με την εισαγωγή των κατάλληλων ουσιών στον οργανισμό.
- Αλλά ποιος είναι ο ρόλος του προστάτη, που έχει θέση μόνο στο σώμα του άνδρα; Είναι ένας αδένας (εξωκρινής και όχι ενδοκρινής) κάτω από την ουρήθρα, στο μέγεθος ενός καρυδιού, όταν είναι στα καλά του, και δουλειά του είναι να παράγει, να αποθηκεύει και την κατάλληλη στιγμή να εκκρίνει ένα γαλακτώδες υγρό με αλκαλική σύσταση, δηλαδή pH πάνω από το 7, που βοηθάει να εξουδετερώνεται η οξύτητα του γυναικείου κόλπου, δηλαδή pH κάτω από το 7, δίνοντας στα σπερματοζωάρια μεγαλύτερη ευκινησία και προστασία, με έναν χρόνο επιβίωσης κοντά στις 72 ώρες, ώστε να πραγματοποιήσουν την (μερικές φορές ανεπιθύμητη για τους ανθρώπους) αποστολή τους. Για την καλή λειτουργία του προστάτη είναι απαραίτητες η τεστοστερόνη και η διυδροτεστοστερόνη.
- Με την ευκαιρία αυτή να αναφέρουμε πως εκτός από την αφαίρεση του προστάτη και την ακτινοβόλησή του υπάρχει και μια τρίτη, όχι και τόσο επεμβατική μέθοδος όπως οι άλλες, γνωστή με τα αρχικά ΤΙΡ, δηλαδή Testosterone Inactivating Pharmaceuticals. Πρόκειται για μια θεραπεία που βασίζεται στο μπλοκάρισμα, με τη χορήγηση φαρμάκων, της παραγωγής τεστοστερόνης από τον οργανισμό για ένα χρονικό διάστημα. Και όπως ισχυρίζονται οι οπαδοί της, αν και πρόκειται για έναν πρόσκαιρο «χημικό ευνουχισμό», έχει το πλεονέκτημα ότι οι παρενέργειες από αυτήν είναι αναστρέψιμες.
- Η μεγαλύτερη παραγωγή τεστοστερόνης από τον ανδρικό οργανισμό γίνεται τις πρωινές ώρες ενώ μετά τις 2 μ.μ. η παραγωγή περιορίζεται και για τον λόγο αυτόν όταν γίνονται σχετικές αναλύσεις ως προς την ποσότητα αποφεύγεται να λαμβάνονται δείγματα αργά το απόγευμα και το βράδυ.
- Οι βιαστές έχουν αυξημένες ποσότητες τεστοστερόνης; Οχι, αλλά σίγουρα η τεστοστερόνη σε αυτούς τους ανθρώπους παίζει άσχημα παιχνίδια. Μέσα σε ολόκληρη τη γήινη φύση μόνον οι άνθρωποι, οι ουρακοτάγκοι και οι χιμπατζήδες παρουσιάζουν τόσο έκδηλα αυτή την απεχθή συμπεριφορά και γι’ αυτό θεωρείται πως δεν είναι θέμα τεστοστερόνης αλλά νοοτροπίας και εντολής που έρχεται από τον εγκέφαλο.
- Περισσότερη τεστοστερόνη σημαίνει και αυξημένη γονιμότητα; Οχι, αλλά χρειάζεται μια ποσότητα τεστοστερόνης για να υπάρχει γονιμότητα.
- Αθλητές που ντοπάρονται με τεστοστερόνη για να επιτύχουν αυξημένη μυϊκή μάζα χωρίς την αντίστοιχη προπόνηση και καταπόνηση, αύξηση των αιμοφόρων αγγείων, άρα και αύξηση της πρόσληψης οξυγόνου, άνδρες και γυναίκες, ανακάλυψαν πως το πράσινο τσάι εκτός από αύξηση της παραγόμενης από τον οργανισμό τεστοστερόνης μπορεί να κρύψει κατά κάποιον τρόπο το ντοπάρισμα με ποσότητα τεστοστερόνης χάρη στις κατεχίνες που περιέχει (βλ. Declan Naughton, Kingston University of London, Steroids, DOI: 10.1016/j.steroids.2012.02.023).
Τι θέλει στη (σεξουαλική) ζωή μας;
Ανακατεύεται σε πολλά. Οχι μόνο γιατί διαμορφώνει την επιθετικότητα και τα αδρά χαρακτηριστικά που διέκριναν από παλιά την ανδρική παρουσία. Αλλά αναφέρεται και σαν σύνθημα πλέον: no testosterone – no libido. Δηλαδή χωρίς αυτήν δεν υπάρχει σεξουαλική επιθυμία. Η έλλειψη όμως αυτής της επιθυμίας είναι κάτι διαφορετικό από την αδυναμία ή τη δυνατότητα να έχει κάποιος στύση.
Μια μελέτη που έγινε από τη νευροενδοκρινολόγο Σάρι βαν Αντερς (Arch Sex Behav. 2012 Dec;41(6):1471-84. doi: 10.1007/s10508-012-9946-2. Epub 2012 May 3), με συμμετοχή 105 ανδρών και 91 γυναικών που απάντησαν γραπτώς σε ερωτήσεις και τους μετρήθηκαν η τεστοστερόνη και η κορτιζόλη (ως ένδειξη του στρες, που σκοτώνει τη libido), έβγαλε ότι: Πρώτον, τα επίπεδα τεστοστερόνης στους άνδρες δεν έπαιζαν ρόλο στο πόσο δυνατή ήταν η σεξουαλική τους επιθυμία είτε είχαν σύντροφο είτε όχι. Δεύτερον, από τις γυναίκες όσες είχαν υψηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης εκδήλωναν λιγότερο έντονη την επιθυμία να συνευρεθούν με κάποιον άνδρα και περισσότερο την επιθυμία να αυνανιστούν μόνες. Τρίτον, η σεξουαλική επιθυμία δεν φτιάχνεται με φάρμακα. Είναι, είπε μετά η Σάρι βαν Αντερς, σαν την επιθυμία για φαγητό. Μπορεί να φας γιατί πεινάς, γιατί βαριέσαι ή γιατί είναι 8.30 μ.μ. και είναι η ώρα για το βραδινό…
Και η ερώτηση του… ενός εκατομμυριου
Εχει γίνει κάποια έρευνα για το ποιοι τραγουδιστές έχουν περισσότερη τεστοστερόνη; Οι μπάσοι ή μήπως οι τενόροι;
Ναι, έχει γίνει και αυτό (W. Meuser and E. Niieshlag, 1977, «Sex hormones and depth of voice in the male», Deutsche Medizin Wochenschaft, vol. 102, pp. 261-4). Και βρέθηκαν υψηλότερα ποσά τεστοστερόνης σε όσους τραγουδούσαν με μπάσα φωνή. Εδώ βέβαια έρχεται και το θέμα των «καστράτι», ανθρώπων που είχαν υποστεί σε παιδική ηλικία ευνουχισμό, στην καλύτερη περίπτωση χειρουργική επέμβαση, όπου μη διαθέτοντας αναισθητικό πότιζαν τα μικρά αγόρια με όπιο ή τους πίεζαν την καρωτίδα ώσπου έπεφταν σε κώμα και λίγο πριν από την επέμβαση τα έβαζαν σε λουτρό με γάλα ή και νερό αλλά σε πολύ χαμηλή θερμοκρασία, επιτυγχάνοντας μια μορφή πρωτόγονης αναισθησίας. Η ανάγκη για την ύπαρξη των καστράτι που διατηρούσαν μια παιδικά αγγελική φωνή δημιουργήθηκε όταν στους παπικούς χρόνους, πριν από το 1600 ακόμη, ήταν απαγορευμένο στις γυναίκες να ψάλλουν στην εκκλησία. Και η χώρα… παραγωγής ήταν η Ιταλία, ως τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, με το δεύτερο αγόρι της οικογένειας να έχει αυτή την τύχη αφού ο πρωτότοκος έπαιρνε όλη την περιουσία.
Τρώγοντας έρχεται η… τεστοστερόνη
Το σπανάκι αποτελεί εξαιρετική πηγή της χρήσιμης ορμόνης
Ποιες τροφές ανεβάζουν την ποσότητα της τεστοστερόνης στον ανθρώπινο οργανισμό;
1. Βιολογικά παραγόμενο κρέας: Οταν δεν περιέχει οιστρογόνα, δηλαδή θηλυκές ορμόνες που μπορεί να δρουν ανταγωνιστικά με την τεστοστερόνη.
2. Λάχανα: Προσθέστε όλη την οικογένεια των λεγόμενων σταυρανθών που τα πιο γνωστά μέλη της είναι το λάχανο, το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το kale, τα λαχανάκια Βρυξελλών.
3. Αβγά: Περιέχουν χοληστερόλη από όπου παράγεται η τεστοστερόνη και η γυμναστική διώχνει την προκατάληψη που συνοδεύει αυτή την τροφή (και δεν χρειάζεται να τα τρώτε χαράματα, ωμά, όπως ο Ρόκι στην πρώτη του εκείνη ταινία).
4. Λιπαρά ψαράκια: Μερικοί συνιστούν την κατανάλωση τόνου που κοντεύουμε να τον εξαφανίσουμε χάρη στις διάφορες φιλόδοξες αλλά αναποτελεσματικές δίαιτες. Είναι όμως αρκετό να καταναλώνονται συχνά οι ταπεινές σαρδέλες και τα άλλα δικά μας μικρά λιπαρά ψάρια όπως τα σαφρίδια και οι κολιοί για να κρατάμε την τεστοστερόνη μας σε καλό επίπεδο.
5. Σπανάκι: Οι μελέτες ξεκίνησαν με αρουραίους που τρέφονταν αποκλειστικά με σκόνη από σπανάκι και οι οποίοι αύξησαν τη δύναμη της λαβής τους κατά 24%, ποσοστό μεγαλύτερο και από εκείνους τους αρουραίους που τους χορηγούνταν συνθετικά αναβολικά στεροειδή. Περιέχει υψηλές ποσότητες φυτο-εκδυστεροειδών τα οποία ενεργούν ως φυσικά στεροειδή στο ανθρώπινο σώμα.
6. Κινόα: Είναι το ίδιο πλούσια σε εκδυστεροειδή όπως και το σπανάκι, αλλά και άριστη πηγή σαπωνινών, μιας κατηγορίας στεροειδών που αυξάνουν την παραγωγή ωχρινοτρόπου ορμόνης, της ορμόνης που ελέγχει την ανάπτυξη των κυττάρων που εκκρίνουν την τεστοστερόνη από τους όρχεις.
7. Πασατέμπος: Ναι, οι αποφλοιωμένοι σπόροι της κολοκύθας μάς χρειάζονται για το μαγνήσιο και τον ψευδάργυρο που περιέχουν. Ο ψευδάργυρος είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας που εμπλέκεται στην παραγωγή ενζύμων, υπεύθυνων για την παραγωγή τεστοστερόνης, ενώ το μαγνήσιο το χρειάζεσαι για τη μυϊκή συστολή.
8. Φάβα: Την αφήσαμε τελευταία για έκπληξη. Εχει υψηλή περιεκτικότητα σε L-ντόπα, ένα φυσικό στεροειδές.
Αριθμοί κυκλοφορίας
7 μιλιγκράμ τεστοστερόνης είναι η μέση ημερήσια παραγωγή του ανδρικού οργανισμού ως περίπου τα 40 του χρόνια.
1% μειώνεται η ποσότητα τεστοστερόνης στον ανδρικό οργανισμό κάθε χρόνο μετά την ηλικία των 40 ετών.
1/15, δηλαδή κατά δεκαπέντε φορές μικρότερη είναι αντίστοιχα η παραγωγή τεστοστερόνης από τον γυναικείο οργανισμό.
5% Μόνο σε αυτό το ποσοστό, υπό κανονικές συνθήκες, φθάνει να είναι η ελεύθερη τεστοστερόνη στο αίμα.
Face Control
Οι ορμόνες γενικά μεταφέρονται από το αίμα σε κάθε σημείο του σώματος. Αλλά εκεί, στο τέρμα της διαδρομής, για την κάθε ορμόνη δεν υπάρχει αντίστοιχη ανταπόκριση από όλα τα κύτταρα. Πρέπει το κύτταρο να διαθέτει τον αντίστοιχο υποδοχέα, ένα μόριο που ανιχνεύει την παρουσία της ορμόνης και δίνει τη δυνατότητα στο κύτταρο να παρουσιάσει έναν τρόπο αντίδρασης σε αυτήν. Η τεστοστερόνη προκύπτει από τη χοληστερόλη χάρη σε μια σειρά ένζυμα που ενεργούν με την ικανότητα ενός γλύπτη –κόβοντας, δηλαδή, άτομα από εδώ, προσθέτοντας άτομα εκεί. Με το δημιουργικό αυτό «κολάζ» προκύπτει το μόριο της τεστοστερόνης, που δεν είναι και εντελώς απλό. Και αυτό δεν συμβαίνει μόνο με την τεστοστερόνη. Σαν να υπάρχει και ένας άλλος, αόρατος, καλλιτέχνης που ξεκινάει με το ίδιο αρχικό υλικό, προκύπτουν και άλλα στεροειδή όπως τα οιστρογόνα. Ο πειρασμός είναι μεγάλος εδώ να κάνουμε λόγο για ανδρικές και γυναικείες ορμόνες βάζοντας από τη μια την τεστοστερόνη και από την άλλη τα οιστρογόνα, θα αποφύγουμε όμως να έχουμε στο μυαλό μας κάτι τέτοιο. Ενας λόγος είναι πως υπάρχουν ιστοί –και μεταξύ αυτών και ο εγκέφαλος –που μετατρέπουν στον ίδιο οργανισμό την τεστοστερόνη σε οιστρογόνες ουσίες, ενώ, όπως είδαμε ήδη, η τεστοστερόνη παράγεται και κυκλοφορεί επίσης, αν και σε μικρότερη ποσότητα, και στον γυναικείο οργανισμό.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
