O Πρόεδρος της Δημοκρατίας προκηρύσσεται για κρίσιμα εθνικά θέματα, ύστερα από απόφαση της απόλυτης πλειοψηφίας του όλου αριθμού των βουλευτών, που λαμβάνεται με πρόταση του Yπουργικού Συμβουλίου.

Δημοψήφισμα προκηρύσσεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με διάταγμα και για ψηφισμένα νομοσχέδια.

Συγκεκριμένα, δύο ειδών δημοψηφίσματα προβλέπονται από το Σύνταγμα και τον πρόσφατο εφαρμοστικό νόμο: το πρώτο αφορά «κρίσιμα εθνικά θέματα» και προκηρύσσεται με τη σύμφωνη γνώμη 151 βουλευτών, ενώ το δεύτερο αφορά ψηφισμένα νομοσχέδια και απαιτεί αυξημένη πλειοψηφίας των 180 βουλευτών.

Σύμφωνα με το νόμο που ψηφίστηκε πρόσφατα, το δημοψήφισμα
προκηρύσσεται μέσα σε ένα μήνα από τη λήψη της σχετικής απόφασης της
Βουλής.

Για να θεωρηθεί έγκυρο το αποτέλεσμα δημοψηφίσματος για κρίσιμα εθνικά θέματα, η
προσέλευση των ψηφοφόρων θα πρέπει να ανέλθει τουλάχιστον στο 40%, ενώ στην περίπτωση δημοψηφίσματος για ψηφισμένα νομοσχέδια η προσέλευση στην κάλπη πρέπει να ανέλθει τουλάχιστον στο 50% του
εκλογικού σώματος.

Οι διαδικασίες προκήρυξης και διενέργειας δημοψηφισμάτων καθορίζονται από το Άρθρο 44 του Συντάγματος, όπως αυτό αναθεωρήθηκε με το Ψήφισμα της 27 Μαΐου 2008 από την Η’ Αναθεωρητική Bουλή των Ελλήνων.

‘Αρθρο 44: Πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, δημοψηφίσματα, διαγγέλματα

  1. Σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί, ύστερα από πρόταση του Yπουργικού Συμβουλίου, να εκδίδει πράξεις νομοθετικού περιεχομένου.
    Oι πράξεις αυτές υποβάλλονται στη Bουλή για κύρωση σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 72 παράγραφος 1, μέσα σε σαράντα ημέρες από την έκδοσή τους ή μέσα σε σαράντα ημέρες από τη σύγκληση της Bουλής σε σύνοδο. Aν δεν υποβληθούν στη Bουλή μέσα στις προαναφερόμενες προθεσμίες ή αν δεν εγκριθούν από αυτή μέσα σε τρεις μήνες από την υποβολή τους, παύουν να ισχύουν στο εξής.
  2. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας προκηρύσσει με διάταγμα δημοψήφισμα για κρίσιμα εθνικά θέματα, ύστερα από απόφαση της απόλυτης πλειοψηφίας του όλου αριθμού των βουλευτών, που λαμβάνεται με πρόταση του Yπουργικού Συμβουλίου.
    Δημοψήφισμα προκηρύσσεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με διάταγμα και για ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίζουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, εκτός από τα δημοσιονομικά, εφόσον αυτό αποφασιστεί από τα τρία πέμπτα του συνόλου των βουλευτών, ύστερα από πρόταση των δύο πέμπτων του συνόλου και όπως ορίζουν ο Kανονισμός της Bουλής και νόμος για την εφαρμογή της παραγράφου αυτής.
    Δεν εισάγονται κατά την ίδια περίοδο της Bουλής περισσότερες από δύο προτάσεις δημοψηφίσματος για νομοσχέδιο. Aν νομοσχέδιο υπερψηφιστεί, η προθεσμία του άρθρου 42 παράγραφος 1 αρχίζει από τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος.
  3. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας σε εντελώς εξαιρετικές περιστάσεις μπορεί να απευθύνει προς το Λαό διαγγέλματα, μετά από σύμφωνη γνώμη του Προέδρου της Kυβέρνησης. Tα διαγγέλματα προσυπογράφονται από τον Πρωθυπουργό και δημοσιεύονται στην Eφημερίδα της Kυβερνήσεως.

Επτά δημοψηφίσματα τον 20ο αιώνα

Επτά δημοψηφίσματα έχουν διεξαχθεί στην Ελλάδα από τη συστάση του νεοελληνικού κράτους το 1831 και όλα τον 20ο αιώνα μέσα σε διάστημα 54 ετών. Από τα επτά δημοψηφίσματα στις έξι περιπτώσεις το ερώτημα να σχετίζεται με το πολίτευμα (βασιλευόμενη ή αβασίλευτη δημοκρατία) και σε μία για την έγκριση συντάγματος. Τρία από τα επτά δημοψηφίσματα διενεργήθηκαν από διδακτορικά καθεστώτα.

Συγκεκριμέμα:

  • 1920: Λίγο μετά τηυ νίκη στις βουλευτικές εκλογές, όπου έχασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος εν μέσω της μικρασιατικής εκστρατείας, η νέα κυβέρνηση υπό τον Δημήτριο Ράλλη προκηρύσσει δημοψήφισμα για τις 5 Δεκεμβρίου με ερώτημα την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου του Α’. Στο δημοψήφισμα δεν συμμετέχουν οι Φιλελεύθεροι. Η επάνοδος του εξόριστου βασιλιά εγκρίνεται με 99%.
    Το αποτέλεσμα ενοχλεί τις συμμαχικές δυνάμεις: οι σύμμαχοι παύουν να υποστηρίζουν την Ελλάδα προσφέροντας την υποστήριξή τους προς την Τουρκία. Η αλλαγή της στάσης των συμμάχων θεωρείται ένας από τους παράγοντες που συνέλαβαν καθοριστικά στη μικρασιατική καταστροφή.
  • 1924: Η Δ’ Συντακτική Εθνοσυνέλευση προκηρύσσει δημοψήφισμα για τις 13 Απριλίου με ερώτημα την κατάργηση της μοναρχίας. Η διαδικασία οργανώνεται από την κυβέρνηση Παπαναστασίου. Υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας ψηφίζει το 69,95% των ψηφοφόρων και κατά το 30,05%. Την 1η Μαΐου της ίδιας χρονιάς ορκίζεται πρόεδρος της Δημοκρατίας ο Παύλος Κουντουριώτης.
  • 1935: Προκηρύχθηκε από το διδακτορικό καθεστώς του Γεωργίου Κονδύλη κι έμεινε στην ιστορία ως «νόθο δημοψήφισμα». Το ερώτημα ήταν η κατάργηση της αβασίλευτης δημοκρατίας. Σύμφωνα με το επίσημο αποτέλεσμα, υπέρ της βασιλευόμενης δημοκρατίας ψήφισε το 97,88% των ψηφοφόρων, ενώ το «όχι» απέσπασε μόλις το 2,12%.
  • 1946: Η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη προκηρύσσει δημοψήφισμα για την 1η Σεπτεμβρίου. Οι επιλογές ήταν τρεις: υπέρ ή κατά της επανόδου του βασιλιά και υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας. Υπέρ της επανόδου του βασιλιά Γεωργίου Β’ ψήφισε το 69%, κατά το 20% και υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας το 11%.
  • 1968: Η χούντα των συνταγματαρχών διενεργεί δημοψήφισμα στις 29 Σεπτεμβρίου για σχέδιο συντάγματος που είχε εκπονήσει η ίδια. Στο δημοψήφισμα – παρωδία το «ναι» αποσπά ποσοστό 92,21% και το «όχι» το 7,79%. Στη διαδικασία δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής οι πολιτικοί κρατούμενοι που είχαν συλληφθεί ή εκτοπιστεί μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου.
  • 1973: Το δεύτερο δημοψήφισμα – παρωδία της απριλιανής δικτατορίας πραγματοποιήθηκε στις 29 Ιουλίου εκείνου του έτους. Τα ερωτήματα σχετίζονταν με την έγκριση μεταρρύθμισης του συντάγματος του 1968, την εκλογή προέδρου (Γεώργιος Παπαδόπουλος) και αντιπροέδρου (Οδυσσέας Αγγελής) της Δημοκρατίας για θητεία οκτώ ετών και την κατάργηση της μοναρχίας. Υπέρ ψήφισε το 78,43% και κατά το 21,57%.
  • 1974: Μετά την πτώση της δικτατορίας, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή διενεργεί στις 8 Δεκεμβρίου δημοψήφισμα με ερώτημα τη μορφή του πολιτεύματος. Το δημοψήφισμα διενεργήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου. Το 69,2% των ψηφοφόρων ψηφίζει κατά της βασιλευόμενης δημοκρατίας και κατά το 30,82%.