Γιατί η Γερμανία δεν μπορεί να ηγηθεί στην Ευρώπη

Φανταστείτε ένα κτίριο στο Βερολίνο, τόσο ψηλό που να μπορεί κανείς να δει ολόκληρη την ήπειρο – και ακόμη πιο μακριά. Τί βλέπετε; Στα ανατολικά, μία πρώην υπερδύναμη που αγωνίζεται να επανακτήσει την παλιά της αίγλη καθώς διολισθαίνει στη δικτατορία. Στα δυτικά, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, παρατηρούμε μία πραγματική υπερδύναμη σε οπισθοχώρηση, κουρασμένη από το να παρέχει ασφάλεια για την περιφέρεια της Ευρώπης, ειδικά στη Μέση Ανατολή που χάνει τις κρατικές δομές της.

Και τι βλέπετε προς τα κάτω; Μία ήπειρο που θα μπορούσε να είναι υπερδύναμη, αλλά είναι τόσο απασχολημένη με το να τα βγάλει πέρα που μπορείς να αισθανθείς το έδαφος να σείεται, κάτω από τα πόδια σου. Οι Ευρωπαίοι είναι ζαλισμένοι, δεν υπάρχει αμφιβολία. Η ζάλη είναι ο καλύτερος τρόπος για να βρεις ένα νέο, πιο σταθερό πάτημα. Το πρόβλημα με την Ευρώπη είναι ότι χρειάζεται μία πάρα πολύ ισχυρή θέληση και πολιτικό ταλέντο για να ισορροπήσει ένα σώμα με 28 εγκεφάλους. Η γερμανική κυβέρνηση έχει κινητοποιήσει τα δάνεια για να σταθεροποιηθεί η Ευρώπη οικονομικά μετά την κρίση χρέους.

Τώρα αντιμετωπίζει μία πολύ μεγαλύτερη πρόκληση: να δώσει στην ήπειρο την αυτοπεποίθηση που τόσο χρειάζεται, μία αποκατάσταση της πίστης στον εαυτό της. Δύο μεγάλα ερωτήματα χρειάζονται ξεκάθαρες απαντήσεις: Τί αντιπροσωπεύει η Ευρώπη; Και τί υπερασπίζεται; Το παλαιό αφήγημα, το εάν η Ευρώπη φέρνει την ειρήνη και την ευημερία, είναι παρελθόν και ένα νέο παίρνει τη θέση του. Ένα ολοένα αυξανόμενο τμήμα πολιτικών και πολιτών της τρίτης γενιάς Ευρωπαίων είναι ανοιχτά εχθρικό προς την υπερεθνικότητα των Βρυξελλών.

Είναι η Μαρίν Λε Πεν, αρχηγός του δεξιού κόμματος του Εθνικού Μετώπου, που έχει την ευκαιρία να γίνει η επόμενη πρόεδρος της χώρας το 2017. Την ίδια στιγμή το αντιευρωπαϊκό κόμμα Ukip στη Βρετανία, υποχρέωσε τον πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον και τους ευρωσκεπτικιστές στο Συντηρητικό Κόμμα να διεξάγουν δημοψήφισμα για την παραμονή της χώρας στην ένωση μέχρι το 2017. Αν ένα Grexit από την ευρωζώνη θα ήταν επώδυνο, ένα Brexit θα ήταν καταστροφικό. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα χάσει απλά ένα μέλος της, αλλά ένα από τα μεγαλύτερα και πιο ισχυρά.

Το όνειρο της ευρωπαϊκής υπερεθνικότητας για κάποιους έγινε ένας εφιάλτης ξένων οικονομικών υπαγορεύσεων. Αυτό που υποσχόταν μία χωρίς προηγούμενο ευημερία από το ελεύθερο εμπόριο και την παγκοσμιοποίηση για εκατομμύρια νέους Ευρωπαίους, μεταμορφώθηκε σε μία πραγματικότητα λιτότητας και τη συνειδητοποίηση ότι ποτέ δεν θα φτάσουν τα στάνταρτ διαβίωσης των γονιών τους. Αυτό συγκεκριμένα είναι μία επικίνδυνη απογοήτευση: εκτρέφει τη νοσταλγία για το χθες – για λιγότερη παγκοσμιοποίηση και για εναλλακτικές σε αυτό που θεωρείται «νεοφιλελεύθερη οικονομία».

Η αλήθεια είναι ότι στο απόγειο της ισχύος της η Γερμανία είναι πολιτικά υπερεξαπλωμένη. Η κρίση του ευρώ, η κρίση της Ουκρανίας, η κρίση εμπιστοσύνης – πολλές κρίσεις για ένα μόνο έθνος. Ο Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάγιερ, ο υπουργός Εξωτερικών, λέγεται ότι θυσιάζει τα Σαββατοκύριακά του για διμερείς διαπραγματεύσεις που σε πιο ήρεμες περιόδους ήταν ρουτίνα για τους προκατόχους του. Όμως τόσο ο Σταϊνμάγιερ όσο και η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ δεν είναι οι χαρακτήρες που μπορούν να μιλήσουν στην καρδιά των ανθρώπων. Τόσο στη νοοτροπία όσο και στις μεθόδους είναι λογικοί πολιτικοί: κριτικοί αναλυτές που πάντα παρατηρούν και σπάνια παίρνουν αποφάσεις χωρίς να τις έχουν σκεφτεί.

Με άλλα λόγια, η Ευρώπη δεν μπορεί να προσβλέπει στη Γερμανία για μακρόπνοη ηγεσία, τουλάχιστον προς το παρόν. Η Γερμανία μπορεί να προσφέρει μόνο μεταβατική σταθερότητα, δεν μπορεί να ξεπεράσει το χάος η ίδια. Ο πραγματικός κίνδυνος της γερμανικής στιγμής για την υπόλοιπη Ευρώπη είναι ο εξής: Τόσο οι κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και οι ψηφοφόροι τους συνηθίζουν να αισθάνονται αβοήθητοι και να προσφεύγουν στο Βερολίνο για απαντήσεις και για βοήθεια. Αλλά είτε το πιστεύετε είτε όχι, και το Βερολίνο χρειάζεται βοήθεια.