Στο πρωτοσέλιδο του «Charlie Hebdo» που κυκλοφόρησε την ημέρα του μακελειού (από φανατικούς ισλαμιστές οι οποίοι «εκδικήθηκαν» για τις δημοσιεύσεις «ανίερων» σκίτσων του Μωάμεθ) στα γραφεία του σατιρικού περιοδικού στο Παρίσι απεικονίζεται ο γάλλος συγγραφέας Μισέλ Ουελμπέκ να λέει: «Το 2022 θα γιορτάσω το Ραμαζάνι». Ο ειρωνικός και σκωπτικός τίτλος λίγο πιο πάνω λέει: «Οι προβλέψεις του μάγου Ουελμπέκ». Ο ίδιος φοράει ένα αστείο καπελάκι και καπνίζει έχοντας χάσει τα δόντια του. Την ίδια ημέρα κυκλοφόρησε το νέο του μυθιστόρημα υπό τον τίτλο «Υποταγή» («Soumission») στο οποίο περιγράφει τον εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί οξύτατες αντιδράσεις, με βασικότερες κατηγορίες εις βάρος του ότι προάγει την ισλαμοφοβία και αβαντάρει το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν (περισσότερα στο ένθετο «Βιβλία» της παρούσας έκδοσης).
Το «Charlie Hebdo», ένα έντυπο στο οποίο ανασαίνουν εδώ και δεκαετίες το «βέβηλο» χιούμορ, το απελευθερωτικό γέλιο και το κριτικό πνεύμα, μια γωνιά στον μαχητικό αντίποδα της πολιτικής ορθότητας, δεν αποποιήθηκε ποτέ την εν γένει αριστερή του ταυτότητα και δεν χαριζόταν σε κανέναν, ούτε και σε αυτούς που άρχισαν συστηματικά να το απειλούν (μηνύσεις, προπηλακισμοί, εμπρησμοί) και να το σπιλώνουν ως γιάφκα «ρατσισμού». Το 2013 μάλιστα οι ιθύνοντες του περιοδικού απάντησαν δημοσίως στην επιμονή των (αδιάβαστων) συκοφαντών τους. «Σχεδόν ντρεπόμαστε να θυμίσουμε ότι ο αντιρατσισμός και το πάθος για ισότητα μεταξύ των ανθρώπων παραμένουν ο θεμέλιος λίθος του «Charlie Hebdo»», το οποίο «είναι τέκνο του Μάη του ’68, της ελευθερίας και της αυθάδειας».
Στόχος του περιοδικού, υπενθύμιζαν, είναι η σάτιρα απέναντι στην εξουσία και στους ισχυρούς –«γελώντας, ενίοτε τρανταχτά, με τα κακά του κόσμου, αλλά υπερασπιζόμενο πάντοτε τον άνθρωπο και τις ουμανιστικές αξίες». Μεταξύ των θυμάτων της τρομοκρατικής (και ασφαλώς συμβολικής) επίθεσης στο (κατά τ’ άλλα βιτριολικό και άτεγκτο με τους φανατικούς όλων ανεξαιρέτως των θρησκειών) «Charlie Hebdo», μιας επίθεσης που στόχο είχε όχι μόνο την ελευθερία της έκφρασης αλλά και τις δυτικές αξίες ευρύτερα, ήταν μερικοί από τους πιο εμπνευσμένους και ανατρεπτικούς σκιτσογράφους και γελοιογράφους της χώρας.
Ο 80χρονος (και παραγωγικότατος)Ζορζ Βολινσκί, ο πλέον επιφανής κομίστας απ’ αυτούς που δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ, υπήρξε μια ιστορική, μια εμβληματική φυσιογνωμία για τον περιοδικό και ημερήσιο Τύπο της Γαλλίας αλλά και της Ευρώπης, ένας μεγάλος δάσκαλος για τους κατοπινούς συναδέλφους του ο οποίος μεγάλωσε πολλές γενιές ανήσυχων αναγνωστών. «Το χιούμορ είναι το πιο γρήγορο μονοπάτι από τον έναν άνθρωπο στον άλλον» έλεγε ο Βολινσκί.
Στην Ελλάδα έγινε ευρύτερα γνωστός, από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, μέσω της «Βαβέλ» και του «Παρά Πέντε», ενώ κυκλοφόρησαν και δύο βιβλία του («Ανοιχτή επιστολή στη γυναίκα μου» και «Σκέψεις») από τις εκδόσεις Ροές. Σε ένα από τα τελευταία σκίτσα του, που ο Βολινσκί δεν πρόλαβε να δει δημοσιευμένο, ο γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ είναι πάνω σ’ ένα ποδήλατο (που έχει τη μορφή του 2015) και συνομιλεί τηλεφωνικά με τη γερμανίδα καγκελάριο Ανγκελα Μέρκελ. «Μην ανησυχείς!» τη διαβεβαιώνει, «οι Ελληνες σέβονταν πάντοτε τις δεσμεύσεις τους, δεν θα αποχωρήσουν από την ευρωζώνη, είμαστε στον σωστό δρόμο». Καθώς όμως ο ίδιος οδεύει προς τον γκρεμό αναρωτιέται: «Είναι αυτός ο σωστός δρόμος; Θα το μάθω μόνο όταν φθάσω στο τέλος του».
Η ελευθεριακή και προκλητική τέχνη του Βολινσκί –γεννήθηκε στην Τύνιδα το 1934 από πολωνοεβραίο πατέρα και ιταλίδα μητέρα –γιγαντώθηκε μέσα στο αντισυμβατικό κλίμα του Μάη του ’68, ενώ αγαπημένα θέματα των ευθύβολων και αιχμηρών σκίτσων του ήταν πάντοτε η πολιτική πραγματικότητα και τα μικροαστικά ήθη, το σεξ και οι σχέσεις ανδρών και γυναικών –η εφημερίδα «Le Monde» αποχαιρετώντας τον τον χαρακτήρισε «ερωτομανή και πεσιμιστή» καλλιτέχνη.
Ο Βολινσκί από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 εργαζόταν σε ό,τι θεωρείται σήμερα ο αισθητικός και πολιτισμικός πρόγονος του «Charlie Hebdo», δηλαδή στο περίφημο περιοδικό «Hara-Kiri» (μαζί με τον ισοπεδωτικό χιουμορίστα Καβανά τότε) που πολεμούσε τα ταμπού και τον καθωσπρεπισμό της εποχής και ανέδειξε μέσα από τις σελίδες του κορυφαίους σχεδιαστές όπως ο Ρεζέρ. Εκείνη η έκδοση απαγορεύτηκε το 1970 όταν σε ένα εξώφυλλό της συνέδεσε (με συνειρμικό, επιθετικό και ατυχέστατο τρόπο) τον θάνατο του Σαρλ ντε Γκωλ με μια τραγική πυρκαγιά σε μια ντισκοτέκ που είχε ως αποτέλεσμα πολλά θύματα.


Στεφάν Σαρμπονιέ, Ζορζ Βολινσκί, Ζαν Καμπί, Μπερνάρ Βερλάκ
Οι άνθρωποι με τα αιχμηρά πενάκια
Ενας άλλος κορυφαίος σκιτσογράφος που έπεσε νεκρός από τα πυρά των ακραίων ισλαμιστώνήταν ο 76χρονοςΚαμπί(Ζαν Καμπί), ο οποίος υπήρξε, μαζί με τον σύντροφό του Βολινσκί, ένας από τους πρωτεργάτες τού «Charlie Hebdo». Πενάκι ασυμβίβαστο ο ίδιος, με αναρχική και αντιμιλιταριστική διάθεση, με οικολογικές αγωνίες, καυτηρίαζε συστηματικά τους πολιτικούς και όλα τα θρησκευτικά δόγματα, καθώς επίσης και τον «beauf», την καρικατούρα του μέσου (χυδαίου, σοβινιστή και ρατσιστή) Γάλλου.
Τον θάνατο βρήκε επίσης και ο 57χρονοςΤινιού(Μπερνάρ Βερλάκ), συνεσταλμένος άνθρωπος αλλά δηκτικός κομίστας που άρχισε να κάνει δυναμικά την εμφάνισή του στα γαλλικά έντυπα από το 1980. Καταπιάστηκε στα σκίτσα του, ως τακτικός συνεργάτης του «Charlie Hebdo», με πολλές δικαστικές υποθέσεις και άλλα αμφιλεγόμενα θέματα της επικαιρότητας, ενώ δεν είχε αφήσει σε χλωρό κλαρί τον συντηρητικό πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί, τον οποίο σατίριζε με φοβερή ευρηματικότητα.
Το τελευταίο σκίτσο του 47χρονου Σαρμπ (Στεφάν Σαρμπονιέ), του ριζοσπαστικού διευθυντή του «Charlie Hebdo» ο οποίος βρισκόταν στη λίστα θανάτου της Αλ Κάιντα και κυκλοφορούσε με αστυνομική προστασία, αποδείχθηκε ανατριχιαστικά προφητικό. «Ακόμη δεν έχουν γίνει επιθέσεις στη Γαλλία» λέει ο τίτλος του. Λίγο πιο κάτω ο «χαλίφης» Αλ Μπαγκντάντι του Ισλαμικού Κράτους με υψωμένο δάχτυλο απαντά: «Περιμένετε! Εχουμε περιθώριο ως τα τέλη Ιανουαρίου για να στείλουμε τις ευχές μας».
Ο Σαρμπ, που πλήρωσε κι αυτός με τη ζωή του τη συνέπειά του στην ελευθεροφροσύνη, είχε δηλώσει το 2012 σε μια συνέντευξή του: «Δεν φοβάμαι τα αντίποινα. Δεν έχω παιδιά, δεν έχω γυναίκα ούτε αυτοκίνητο ούτε δάνειο στην τράπεζα. Μπορεί να ακούγεται κάπως πομπώδες, αλλά προτιμώ να πεθάνω όρθιος παρά να ζω γονατιστός». Πράγματι ο Σαρμπ πέθανε όρθιος. Το «Charlie Hebdo» αποδεκατίστηκε από το μίσος, παραμένει όμως ζωντανό: οι εναπομείναντες της σύνταξης ανακοίνωσαν ότι το επόμενο τεύχος θα κυκλοφορήσει «κανονικά»!

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ