Βίαιες ταραχές ξέσπασαν πρόσφατα στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, με χιλιάδες ανθρώπους να διαμαρτύρονται κατά της φτώχειας, της ανεργίας, της διαφθοράς και των εξοργιστικών προνομίων που απολαμβάνουν οι πολιτικοί σχεδόν σε καθεστώς ανομίας –αιτήματα γνωστά και κοινά στις περισσότερες περιπτώσεις που η κοινωνία αποφασίζει να εκφράσει τη δυσαρέσκειά της στους δρόμους. Κάποιοι αναλυτές χαρακτήρισαν τις εξελίξεις στο ξεχασμένο βαλκανικό προτεκτοράτο της Ευρωπαΐκής Ενωσης «βοσνιακή άνοιξη»: παρότι η τάξη έδειχνε να αποκαθίσταται σχετικά γρήγορα σε πολλές περιοχές, η υποβόσκουσα ένταση που οδήγησε στο βίαιο ξέσπασμα των πολιτών παραμένει. Και αυτό γιατί η τεχνητή αυτή χώρα –μία από τις φτωχότερες της Ευρώπης και αποκύημα του οράματος των δυτικών δυνάμεων και κυρίως του ιστορικού γερμανού υπουργού Εξωτερικών Χανς-Ντίτριχ Γκένσερ που έσυρε τον χορό της διάλυσης της πρώην Γιουγκοσλαβίας –είναι δυσβάστακτα δυσλειτουργική.
Στις συγκρούσεις κυβερνητικά κτίρια και αυτοκίνητα κάηκαν, εκατοντάδες άνθρωποι τραυματίστηκαν και τοπικές κυβερνήσεις κατέρρευσαν. Οι ταραχές ξεκίνησαν στην Τούζλα, πρώην βιομηχανικό κέντρο, όπου περισσότεροι από 10.000 εργάτες συγκεντρώθηκαν έξω από το τοπικό κυβερνητικό κτίριο για να διαμαρτυρηθούν για το κλείσιμο εργοστασίων και της μη καταβολής μισθών, αποτέλεσμα της άτακτης και αποτυχημένης ιδιωτικοποίησης των άλλοτε κρατικών βιομηχανιών.
Η αγανάκτηση γρήγορα εξαπλώθηκε στο Σαράγεβο, στο Μόσταρ και στη Ζένιτσα. Οι διαδηλωτές απαιτούσαν την παραίτηση του προέδρου και του πρωθυπουργού της Κροατομουσουλμανικής Ομοσπονδίας της Βοσνίας, Ζίβκο Μπούντιμιρ και Νερμίν Νίκσιτς, καθώς και του συνόλου των τοπικών πρωθυπουργών των 10 καντονιών της χώρας.
Επί χρόνια οι Βόσνιοι πνέουν μένεα κατά των πολιτικών τους –τους χαρακτηρίζουν διεφθαρμένους και πιστεύουν ότι οι μισθοί και τα προνόμιά τους είναι δυσανάλογα υψηλά σε μια χώρα όπου περίπου το 45% των πολιτών είναι επισήμως άνεργοι. Η πολιτική και οικονομική αποτελμάτωση έχει τις ρίζες της στον απόηχο των αιματηρών εθνοτικών συγκρούσεων που έληξαν το 1995 αλλά άφησαν πίσω εκατοντάδες χιλιάδες θύματα.
Γιατί οι Βόσνιοι δεν ξεσηκώθηκαν νωρίτερα; ρωτήσαμε τον Νέναντ Πέιτς, διευθυντή Προγράμματος του αμερικανικού ραδιοφώνου Radio Free Europe / Radio Liberty RFE/RL στην Πράγα της Τσεχίας. «Δυστυχώς η Βοσνία έχει οργανωθεί ως ένα πολύ δυσλειτουργικό κράτος και μπορώ να σας δώσω ένα παράδειγμα για αυτό. Ενα κράτος, δύο πολιτικές οντότητες, 10 καντόνια, πέντε πρόεδροι, 14 κυβερνήσεις, 136 υπουργεία, 127 πολιτικά κόμματα, 3.700.000 κάτοικοι, εκ των οποίων οι 552.000 είναι καταγεγραμμένοι άνεργοι, 628.000 συνταξιούχοι, ο μέσος μισθός στα 422 ευρώ και 566.000 κάτοικοι που στο τέλος του 2011 ζούσαν σε σχετική φτώχεια. Αυτά είναι τα δεδομένα. Είναι πολύ περίπλοκο. Η κοινωνία είναι διαιρεμένη σε μικρές μονάδες, όπως εθνοτικές ή τοπικές, χωρίς δεσμούς μεταξύ τους. Τα τελευταία 20 χρόνια και πριν ακόμη από τον πόλεμο, δηλαδή τα τελευταία 25 χρόνια, όλα όσα συμβαίνουν στη Βοσνία τέμνονται από εθνοτικές διαχωριστικές γραμμές» μας είπε.
«Ακόμη και αν οι διαδηλώσεις εξασθενήσουν μέσα στις ερχόμενες εβδομάδες ή μήνες, θα έχουν αλλάξει το πολιτικό σκηνικό της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης» εκτιμά ο Γιασμίν Μουγιάνοβιτς, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Γιορκ στο Τορόντο του Καναδά, με ειδίκευση στα Βαλκάνια και ειδικά στη Βοσνία. Οπως είπε στο «Βήμα», οι πολίτες στη Βοσνία «έχουν αρχίσει να καταλαβαίνουν τη δύναμή τους και βιώνουμε την άνοδο μιας λαϊκής αναγνώρισης ότι η ουσιώδης κατανόηση της δημοκρατίας απαιτεί έναν βαθμό φόβου από τις ελίτ». Και κατέληξε: «Εστιάζοντας σε καθαρά κοινωνικοοικονομικά θέματα, βλέπουμε ότι οι διαδηλωτές και οι διοργανωτές έχουν καταφέρει αρκετά αποτελεσματικά να αντικρούσουν τον συνήθη εθνοτικό εθνικισμό του πολιτικού κατεστημένου και στην πορεία να αρχίσουν να “κατασκευάζουν” σημαντικά πολυεθνοτικά δίκτυα αλληλεγγύης».


Βεντράν Τζίχιτς
«Ατέλειωτος εφιάλτης φτώχειας και απελπισίας»
«Οι διαδηλώσεις στη Βοσνία δεν είναι εθνοτικά υποκινούμενες και έχουν τη δυναμική να αλλάξουν το πολιτικό σκηνικό» λέει στο «Βήμα» ο βοσνιακής καταγωγής Βεντράν Τζίχιτς, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης με ειδίκευση στα Βαλκάνια, στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης.

–Παρατηρούμε ένα κοινωνικό κίνημα εν τη γενέσει του στη Βοσνία;
«Κανένας δεν περίμενε αυτό το ξέσπασμα βίας στους δρόμους της Βοσνίας την περασμένη εβδομάδα. Αλλά δεδομένης της καταστροφικής οικονομικής και πολιτικής κατάστασης στη χώρα, της τεράστιας ανεργίας (το 70% των νέων είναι άνεργοι) και των εκρηκτικών δεικτών φτώχειας, οι μαζικές διαδηλώσεις ήταν μόνο ζήτημα χρόνου. Η Βοσνία βρίσκεται σε μόνιμη κρίση από το 2006. Η περίπλοκη δομή της συμφωνίας του Ντέιτον δημιούργησε μια χώρα που κυριαρχείται από εθνοπολιτικές ελίτ. Για περίπου δύο δεκαετίες επένδυσαν όλες τις δυνάμεις τους στο να παραμείνουν στην εξουσία αναδεύοντας τον φόβο προς τους άλλους. Η παγκόσμια οικονομική κρίση, που έπληξε πολύ την ευάλωτη βοσνιακή οικονομία, επιτάχυνε την κάθοδο της χώρας. Ο μέσος πολίτης βρέθηκε σε έναν ατελείωτο εφιάλτη φτώχειας, καθημερινού αγώνα για επιβίωση και απελπισίας. Οι τελευταίες διαδηλώσεις δεν είναι εθνοτικά υποκινούμενες και έχουν τη δυναμική να αλλάξουν το πολιτικό σκηνικό της χώρας. Ωστόσο είναι μη ρεαλιστικό να πούμε ότι θα βάλουν στην άκρη τις εθνοτικές διαφορές».

–Χτυπούν οι ταραχές το «καμπανάκι» στην Ευρωπαϊκή Ενωση να μην εγκαταλείψει τη Βοσνία;
«Η Ευρωπαϊκή Ενωση πρέπει ριζικά να επαναπροσδιορίσει την πολιτική της στη Βοσνία. Η παθητική στάση τα τελευταία χρόνια έχει συμβάλει στην κρίση. Η συνήθης προσέγγιση διεύρυνσης και οι όροι που θέτει η ΕΕ στα υπόλοιπα υποψήφια για ένταξη κράτη δεν επιφέρουν αποτελέσματα σε μια διχασμένη χώρα με έναν τραγικό πόλεμο στο παρελθόν της και το δυσλειτουργικό συνταγματικό υπόβαθρο του Ντέιτον. Η ΕΕ χρειάζεται πιο επιθετική προσέγγιση και πρέπει να προσφέρει στη Βοσνία ένα πιο προσαρμοσμένο στα μέτρα της μονοπάτι για πιο γρήγορη ένταξη».
Ξεχασμένο ευρωπροτεκτοράτο


«Δώρο» των ΗΠΑ στην ΕΕ
Σήμερα η Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι ουσιαστικά ένα ξεχασμένο προτεκτοράτο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οι Αμερικανοί, που συμμετείχαν ασμένως στον γερμανικής εμπνεύσεως πόλεμο για τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας, έδωσαν την απολύτως δυσλειτουργική «λύση» της ειρηνευτικής Συμφωνίας του Ντέιτον και, έκτοτε, παρέδωσαν την τεχνητή αυτή κρατική οντότητα στο διευθυντήριο των Βρυξελλών.

Γόρδιος δεσμός το Ντέιτον
Ο πόλεμος στη Βοσνία που διήρκεσε από το 1992 ως το 1995 τερματίστηκε επισήμως στο Ντέιτον του Οχάιο, στις ΗΠΑ, με τη μεσολάβηση της Ουάσιγκτον. Χώρισε τη Βοσνία σε δύο οντότητες: τη Κροατομουσουλμανική Ομοσπονδία και τη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας, δημιουργώντας ένα περίπλοκο σύστημα διαμοιρασμού της εξουσίας υπό ξένη κηδεμονία, το οποίο έχει οδηγήσει σε πολιτικές συγκρούσεις και αδιέξοδα.
Οργή και χρεοκοπία
Στην Τούζλα, από όπου ξεκίνησαν οι πρόσφατες διαδηλώσεις, τέσσερις πρώην κρατικές επιχειρήσεις που ιδιωτικοποιήθηκαν μετά το τέλος του πολέμου κατέθεσαν αίτηση χρεοκοπίας μεταξύ του 2000 και 2008. Επρόκειτο για επιχειρήσεις επίπλων και εργοστάσια παραγωγής σκόνης πλυσίματος. Σχεδόν ένας στους τέσσερις κατοίκους της πόλης έμεινε άνεργος.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ