«Ο Θεός να σε φυλάει από τις χήρες των συγγραφέων» γράφει στον δεύτερο τόμο της αυτοβιογραφίας του με τίτλο Confessions (Εξομολογήσεις) ο Αντονι Μπέρτζες. Το βιτριολικό σχόλιο του συγγραφέα του Κουρδιστού πορτοκαλιού έχει κάνει έξω φρενών – και δικαίως- τις φεμινίστριες αλλά η περυσινή επανέκδοση των διηγημάτων του Ρέιμοντ Κάρβερ Για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για αγάπη με άλλο τίτλο ( Αρχάριοι ) έπειτα από πρωτοβουλία της χήρας του Τες Γκάλαχερ σε κάνει να θυμηθείς ξανά τον Μπέρτζες. Η Γκάλαχερ, μια μέτρια ποιήτρια, αποφάσισε πριν από τρία χρόνια να επανεκδώσει το βιβλίο αυτό όπως ήταν στην αρχική του μορφή, προτού ο επιμελητής του Γκόρντον Λις κόψει το 40% του αρχικού κειμένου, αλλάξει τον τίτλο του βιβλίου, τους τίτλους των περισσότερων διηγημάτων και σε κάποια από αυτά και το περιεχόμενό τους.
Στις ΗΠΑ ο Λις θεωρείται «κακιά ψυχή», όμως ουδείς αμφισβητεί ότι είναι κορυφαίος επιμελητής. Αυτός ανέδειξε τον Κάρβερ, ο ίδιος πρωτοδημοσίευσε διήγημά του σε περιοδικό παναμερικανικής κυκλοφορίας (το Εsquire ), αυτός εξέδωσε στους Μacgrow-Ηill, όπου είχε αναλάβει τη θέση του επιμελητή, τη συλλογή διηγημάτων του Κάρβερ Will Υou Ρlease Βe Quiet please και ήταν o ίδιος που όταν πήγε σε άλλον σπουδαίο εκδοτικό οίκο, τον Αlfred Κnopf, εξέδωσε το Για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για αγάπη, που θα καθιέρωνε τον Κάρβερ ως διηγηματογράφο πρώτης γραμμής. Το τι συνέβη αργότερα ανάμεσα στους δύο άνδρες, γιατί τσακώθηκαν, είναι μια ιστορία που κανονικά δεν θα ενδιέφερε κανέναν. Ο Κάρβερ εξέφρασε άπειρες φορές την ευγνωμοσύνη του προς τον Λις.
Υπάρχει όμως ένα βασικό ζήτημα: αν ο συγγραφέας ήθελε να επανεκδοθούν τα διηγήματα γιατί δεν το δήλωσε ρητώς προτού πεθάνει; Ο Κάρβερ έπασχε από καρκίνο, ήξερε από καιρό ότι η ζωή του ήταν μετρημένη. Εχει δικαίωμα ο οιοσδήποτε να αλλάξει την εικόνα ενός έργου που όσο ζούσε ο συγγραφέας του το είχε αποδεχθεί όπως δημοσιεύτηκε; Και την εικόνα του ίδιου του συγγραφέα που αγαπήθηκε ακριβώς για κάποια γνωρίσματα, τα οποία οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στις παρεμβάσεις του επιμελητή; Το αποτέλεσμα αποδεικνύει δύο πράγματα: πρώτον ότι τα διηγήματα στην αρχική τους εκδοχή είναι κατά πολύ κατώτερα από αυτά που ξέραμε και δεύτερον πως αν εκδίδονταν χωρίς δραστικές παρεμβάσεις ο Κάρβερ δεν θα γινόταν ο συγγραφέας τον οποίο θαυμάζουμε.
Είναι αξιοσημείωτο το ότι μεταφράστηκε και εκδόθηκε η αρχική εκδοχή των διηγημάτων αυτών και στη γλώσσα μας. Πόσω μάλλον αν σκεφτεί κανείς ότι διηγήματα κορυφαίων αμερικανών συγγραφέων δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά: από τη Γιουντόρα Γουέλτι και τη Φλάνερι Ο΄ Κόνορ ως τον Τζον Τσίβερ και πολλούς άλλους. Το διήγημα δεν ενδιαφέρει τους εκδότες. Αλλωστε, το μεγάλο ενδιαφέρον για τον Κάρβερ οφείλεται στον κινηματογράφο και συγκεκριμένα στην ταινία Επεισόδια (1993) του Ολτμαν, που το σενάριό της βασίζεται σε εννιά διηγήματά του.
Διαφορετικά βιβλία
Είναι δύσκολο να κρίνει κανείς στα ελληνικά την παλιά εκδοχή σε σύγκριση με τη νέα αφού δεν πρόκειται για πρωτότυπα κείμενα. Είναι ευτύχημα ότι και τις δύο φορές το βιβλίο μεταφράστηκε από τον ίδιο μεταφραστή. Αλλά, έστω και εξ αντανακλάσεως, φαίνεται η διαφορά. Η εκδοχή του Λις έχει απαλλάξει τα διηγήματα από πολλά μελοδραματικά στοιχεία. Εχει δημιουργήσει δεύτερα και τρίτα επίπεδα ατμόσφαιρας καθιστώντας τον λόγο δραστικό, άμεσο και καθαρό. Και μέσα από αυτόν τα μικρά και καθημερινά αποκτούν αποκαλυπτικές διαστάσεις. Ο Λις του Κάρβερ είναι έκτυπος, σκληρός και τρυφερός ταυτοχρόνως. Ο Κάρβερ πριν από τον Λις είναι ένας άλλος Κάρβερ που δεν διαφέρει από πλήθος πεζογράφους στον Νέο Κόσμο. Εχουμε λοιπόν δύο διαφορετικά βιβλία. Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το «πετσοκομμένο» είναι το καλύτερο.
Γιατί συνέβησαν όλα αυτά; Η δημοσιότητα είναι ένας πειρασμός που δύσκολα τον αποφεύγει κανείς. Η Γκάλαχερ, που έδωσε αγώνα εναντίον του εκδότη του Κάρβερ Αlfrend Κnopf προκειμένου να εκδώσει την αρχική εκδοχή, μάλλον πολύ κακές υπηρεσίες έχει προσφέρει στην υπεράσπιση του έργου του συζύγου της.
Μια φιλόδοξη κληρονόμος
Η χήρα Κάρβερ έχει προβεί και σε άλλες ενέργειες.Πρώτον επικαλέστηκε λόγους copyright ώστε να μη δει το φως της δημοσιότητας μέρος του αρχείου του Λις που βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο της Ινδιάνας.Και δεύτερον έχει διακηρύξει προς πάσα κατεύθυνση πως η ιδέα για δύο διηγήματα του Καθεδρικού ναού ήταν ούτε λίγο ούτε πολύ δική της,πως αυτή ήταν η επιμελήτρια που πρόσθεσε και αφαίρεσε εκεί διάφορα,ένα είδος θηλυκού,θα λέγαμε,Γκόρντον Λις.Δύο συγγραφείς, όταν είναι ζευγάρι συνηθίζουν να βοηθά ο ένας τον άλλο.Αλλά αυτές οι κομπορρημοσύνες όταν ο σύντροφός σου έχει εδώ και καιρό πεθάνει,δεν είναι και οι καλύτερες συστάσεις.Οι ισχυρισμοί της Γκάλαχερ δεν μπορούν να αποδειχθούν,αφού τα σχετικά ντοκουμέντα βρίσκονται στα χέρια της και δεν τα δίνει στη δημοσιότητα.
Δύστυχε,Κάρβερ.Ο Ντον Ντελίλο, όταν ο Λις σκεφτόταν να αποκαλύψει το τι είχε συμβεί πραγματικά με το Για τι πράγμα μιλούμε όταν μιλούμε για αγάπη,τον απέτρεψε.Ξέχνα το,είπε.Κανένας δεν θα θεωρήσει κατώτερο τον Κάρβερ,ανεξάρτητα από τη δουλειά του επιμελητή του.Και τον συμβούλεψε: «Στο μεταξύ,φρόντισε καλά το αρχείο σου».Αν ως χθες κάποιοι τολμούσαν να πουν ότι ο Κάρβερ ήταν δημιούργημα του Λις τώρα έχουν πολλούς λόγους να το υποστηρίξουν φανερά.
Και ο έλληνας αναγνώστης; Νομίζω ότι το κορυφαίο βιβλίο του Κάρβερ είναι ο Καθεδρικός ναός.Οσοι δεν γνωρίζουν τον συγγραφέα θα πρέπει,πιστεύω,πρώτα να διαβάσουν τα διηγήματά του στη μορφή που πρωτοεκδόθηκαν και στη συνέχεια την κατά Γκάλαχερ «αποκατεστημένη» τους μορφή.
