H δολοφονική απόπειρα στις 22 Μαΐου 1963 κατά του ανεξάρτητου βουλευτή της Αριστεράς, συνεργαζόμενου με την ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη, που υπέκυψε μία εβδομάδα αργότερα και κηδεύτηκε με πάνδημη προσέλευση στις 28 Μαΐου, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στο εξωτερικό. Το τραγικό γεγονός συγκίνησε βαθιά απλούς ανθρώπους αλλά και γνωστούς διανοουμένους και καλλιτέχνες της εποχής, οδήγησε σε κινητοποιήσεις φιλειρηνικών οργανώσεων από τη μακρινή Ζηλανδία, την Αυστραλία και το Ισραήλ μέχρι το Μαρόκο και τη M. Βρετανία και, όπως ήταν φυσικό, υπήρξε στο επίκεντρο ενδιαφέροντος του διεθνούς Τύπου τουλάχιστον για ένα πεντάμηνο, από τον Μάιο ως τον Σεπτέμβριο του 1963, οπότε ολοκληρώθηκε η διαδικασία ανάκρισης και παραπομπής των υπευθύνων για τη δολοφονική εναντίον του επίθεση.


«(…) H ζωή του υπήρξε το πρότυπο που μπορεί να οραματίζεται η Ελλάδα για τις καινούργιες γενιές. Στον σκληρό αγώνα για μάθηση, στην πιο ευγενική άμιλλα του κλασσικού αθλητισμού και στην πνευματική προσφορά σαν κορυφαίος επιστήμονας αφιέρωσε τη θαυμάσια ζωή του. Βαλκανιονίκης και επί 20 χρόνια πρωταθλητής Ελλάδας, υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, βουλευτής Πειραιά, ακούραστος και θαρραλέος αγωνιστής της Δημοκρατίας. Αυτός ήταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη ενώ αγωνιζόταν τον πιο μεγάλο, τον πιο αγνό και πανανθρώπινο αγώνα, τον αγώνα ενάντια στην εξαφάνιση του ανθρώπινου γένους, τον αγώνα για την ειρήνη (…)» ανέφερε σε ανακοίνωσή του ο Σύλλογος Ελλήνων Δημοκρατών Αυστρίας, που διεβίβασε στο Κέντρο ο τότε επιτετραμμένος στη Βιέννη, αποδίδοντας, όπως συνηθιζόταν, κομμουνιστικό χαρακτήρα στην οργάνωση, όπως και κάθε οργάνωση που τολμούσε να αντιπολιτευθεί την κυβέρνηση της EPE και τα Ανάκτορα (E. Σπυριδάκης από πρεσβεία Βιέννης, ΑΠ 709/Δ/7, 10.6.1963). Στην αγάπη του Λαμπράκη για τον αθλητισμό θα αφιερώσει δύο ημέρες μετά την κηδεία του (30.5.1963) εκτενές άρθρο το εβδομαδιαίο περιοδικό του Παρισιού «L’ Express», με τίτλο «Γρηγόρης Λαμπράκης». Εγραφε το άρθρο: «(…) Πολλά έτη προ του B´ Παγκοσμίου Πολέμου κατά την διάρκειαν διεθνών αθλητικών αγώνων παρά την Ολυμπίαν, εις νεαρός ποιμήν κατελθών των ορέων της Πελοποννήσου, εζήτησε να λάβει μέρος εις τον αγώνα δρόμου των εκατό μέτρων. Προ της εμμονής του οι οργανωταί του επέτρεψαν τούτο και ούτω ο γυμνόπους βοσκός κατέρριψεν την εθνικήν επίδοσιν αποστάσεως. Εντός ολίγων εβδομάδων το όνομά του, Γρηγόριος Λαμπράκης, κατέστη γνωστόν καθ’ όλην την Ελλάδα και το 1936 ο Γ. Λαμπράκης αντεπροσώπευσεν την Ελλάδα εις τους Ολυμπιακούς Αγώνας του Βερολίνου. Την παρελθούσαν Κυριακήν ο Γ. Λαμπράκης απέθανεν εις νοσοκομείον της Θεσσαλονίκης από εγκεφαλικήν αιμορραγίαν. Τρεις ημέρας πρότερον εξερχόμενος μιας συγκεντρώσεως των οπαδών της Ενώσεως διά την Ειρήνην και τον πυρηνικόν Αφοπλισμόν, ανετράπη υπό μοτοσυκλέτας της οποίας επενέβαιναν δύο άτομα ανήκοντα εις οργάνωσιν της άκρας δεξιάς (…)» ανέφερε ανάμεσα σε άλλα το δημοσίευμα.


Στις 16 Μαΐου 1963 ο στρατηγός Ντε Γκωλ επισκέφθηκε επίσημα την Αθήνα. Επειδή υπήρχαν φόβοι για δολοφονική απόπειρα εναντίον του, ετέθη επί ποδός ολόκληρη η δύναμη της Αστυνομίας και… 4.000 ιδιώτες που κλήθηκαν με ατομικές προσκλήσεις να καταταγούν ως εθελοντές αστυφύλακες. Ηταν φυσικό η κινητοποίηση αυτή ιδιωτών με αστυνομικά καθήκοντα να προκαλέσει υποψίες στην Αντιπολίτευση για απόπειρα επίσημης οργάνωσης του παρακράτους.


Μέσα σε αυτό το εξαιρετικά οξυμμένο κλίμα, τρεις μέρες μετά την αναχώρηση του Ντε Γκωλ από την Αθήνα θα δολοφονηθεί στη Θεσσαλονίκη ο ειρηνιστής βουλευτής Γ. Λαμπράκης στη διάρκεια αντιπυρηνικής εκδήλωσης. H απροκάλυπτη εναντίον του επίθεση με τρίκυκλη μοτοσικλέτα που οδηγούσε ο παρακρατικός Σπ. Γκοτζαμάνης θα συμβεί στα 100 μόλις μέτρα που ο Λαμπράκης χρειάστηκε να διασχίσει μετά το τέλος της ομιλίας του προκειμένου να περάσει στο απέναντι πεζοδρόμιο, στο ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ, και μάλιστα υπό τα όμματα μεγάλης αστυνομικής δύναμης που είχε κληθεί να… επιβλέπει την τάξη!


Βαρύτατα τραυματισμένος, με εγκεφαλικές κακώσεις, ο βουλευτής που είχε ενοχλήσει τη Φρειδερίκη σε βαθμό ώστε να αναφωνήσει «δεν θα με απαλλάξει κανείς από αυτόν τον άνθρωπο;» θα οδηγηθεί στο νοσοκομείο της πόλης κλινικά νεκρός. H κυβέρνηση θα καλέσει από το εξωτερικό τέσσερις διάσημους νευροχειρουργούς, έναν Βρετανό, έναν Ούγγρο, έναν Τσεχοσλοβάκο και έναν Ρώσο.


Στο ιατρικό δελτίο της 26ης Μαΐου ο Βρετανός νευροχειρουργός Νόρμαν Ντοτ από το Εδιμβούργο, που θα παραμείνει κοντά στον Λαμπράκη ως το τέλος, θα ανακοινώσει «οιαδήποτε επέμβασις θα ήτο άσκοπος» (Προεδρία της Κυβερνήσεως ΑΠ 23103/Ηα, 31.5.1963). Στις 28 Μαΐου ο Γ. Λαμπράκης εξέπνευσε. H αγγελία του θανάτου του θα προκαλέσει εκτενή δημοσιεύματα σε ολόκληρο τον διεθνή Τύπο. Αναφέρονται ενδεικτικά μερικά μόνο από τα δημοσιεύματα Μαΐου.


Στη M. Βρετανία και στις ΗΠΑ:


* «The Economist» (1.6.1963): Δολοφονία ή δυστύχημα;


* «Sunday Express» (2.6.1963): Μειδιάματα εις ταραχώδη πόλιν.


Αναφέρεται σε συγκρούσεις διαδηλωτών με την Αστυνομία αλλά και τον περίπατο, υπό τα μειδιάματα πολιτών, στους δρόμους της Αθήνας του 23ετούς διαδόχου Κωνσταντίνου με τη μνηστή του Αννα-Μαρία.


* «The Times» (3.6.1963): H ανάκρισις διά τον θάνατον Ελληνος βουλευτή.


* «The New York Times» (3.6.1963): H ανάκρισις διά τον φόνον Ελληνος αριστερού αποκαλύπτει δράσιν αντικομμουνιστικών ομάδων.


* «The Daily Telegraph» (3.6.1963): H αναταραχή διά τον Ελληνα βουλευτή τερματίζεται συντόμως.


* «The Guardian» (1.6.1963): H κηδεία του Γρηγορίου Λαμπράκη.


* «The Times» (28.5.1963): H σωρός Ελληνα βουλευτή μεταφέρεται εις Αθήνας.


*«The New York Herald Tribune» (28.5.1963): Ο θάνατος Ελληνα αριστερού προκαλεί φόβους ταραχών.


* Εβδομαδιαία «Tribune»: Ο άνθρωπος που πέθανε για τη δημοκρατία.


* «Daily Express» (29.5.1967): Τα πλήθη κατακλύζουν τας Αθήνας διά να παραστούν εις την βασιλικήν κηδείαν βουλευτού.


* «The New York Herald Tribune» (29.5.1963): Χιλιάδες εις την κηδείαν αριστερού εις Αθήναις.


* «The New York Times» (28.5.1963): Απεβίωσεν ο τραυματισθείς Ελλην βουλευτής. Φόβοι πολιτικών αντιδράσεων.


* «Newsweek»: Το ρεύμα προς την παράμερον (sic) Ευρώπην.


* «The Times» (29.5.1963): Ελληνική θύελλα.


* «The Daily Telegraph» (29.5.1963): 100.000 Ελληνες εις την κηδείαν. Οι αριστεροί κραυγάζουν όχι άλλο αίμα!


Στο μεταξύ ο λόρδος Ράσσελ θα δηλώσει («Sunday Telegraph», 26.5.1963): «Τοιαύτη είναι η τρομοκρατία εις την Ελλάδα ώστε παρέστη ανάγκη να απευθυνθεί τηλεφωνική έκκλησις προς εμέ διά να εξευρεθούν χειρούργοι οι οποίοι να θεραπεύσουν τον τραυματίαν».


Στις 11 Ιουλίου ο πρόεδρος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης, γνωστός επιστήμονας John Bernal, αναγγέλλει την αθλοθέτηση βραβείων ειρήνης στη μνήμη Λαμπράκη.


Στη Γαλλία:


* «L’Express» (30.5.1963): Γρηγόριος Λαμπράκης.


* «L’Humanité» (30.5.1963): H τεράστια λαϊκή εκδήλωσις επί τη ευκαιρία της κηδείας του Λαμπράκη ανησυχεί την Ελληνικήν Κυβέρνησιν.


* «Aurore» (27.5.1963): Βδελυρά απόπειρα κατά αριστερού βουλευτή.


* «Le Monde» (28.5.1963): Αι αρχαί φοβούνται ότι θα λάβουν χώρα διαδηλώσεις μετά τον θάνατον του Λαμπράκη.


* «Le Figaro» (28.5.1963): Ζωηρά συγκίνησις εν Αθήναις: Ο βουλευτής της Αριστεράς Λαμπράκης απεβίωσεν λόγω των πληγών του.


* «Paris Presse» (29.5.1963): Ο φόνος ενός βουλευτού διαιρεί την Ελλάδα.


Στην Ιταλία:


* «Il Tempo» (28.5.1963): H κυβέρνησις φοβείται σοβαράς ταραχάς μετά την απόπειραν, θύμα της οποίας υπήρξεν βουλευτής της Αριστεράς.


* «Il Messagero» (29.5.1963): H κηδεία του βουλευτού Λαμπράκη εις Αθήνας.


Στη Γένοβα, στο Ευρωπαϊκό Αντιφασιστικό Συνέδριο στην αίθουσα Societa Di Cultura, που συνήλθε στις 27 Μαΐου με εκπροσώπους της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Ελλάδας, της Δ. Γερμανίας και της M. Βρετανίας, ο υπογράφων ως ευπειθέστατος, πρόξενος Π. Ρέλλας ειδοποιεί το ΥΠΕΞ (ΑΠ 1522/B/6) ότι την Ελλάδα εκπροσώπησαν ο Θεόδωρος Πάγκαλος, κάτοχος του υπ’ αρ. 82562 ελληνικού διαβατηρίου, και η Ιωάννα Λυμπέρη, κάτοχος του επίσης ελληνικού διαβατηρίου, αρ. 133337, οι οποίοι κατηγόρησαν την ελληνικήν κυβέρνησιν ως καθαρώς φασιστικήν και χιτλερικήν.


Τα δημοσιεύματα και οι διαμαρτυρίες κατοίκων με συγκέντρωση υπογραφών σε ολόκληρο τον κόσμο (Κύπρος, Ισραήλ, Αυστραλία, N. Ζηλανδία, Ελβετία, Γερμανία, Μαρόκο, Αίγυπτος, Σουηδία και βεβαίως η ΕΣΣΔ και το σύνολο των κρατών του ανατολικού μπλοκ) είναι τόσα και με περιεχόμενο τέτοιο που ανησυχούν την κυβέρνηση σε βαθμό ώστε να κυκλοφορήσει εγκύκλιο (ΥΠΕΞ A Πολιτική ΑΠ K 184 Μακρής 5.6.1963) προς όλες τις πρεσβείες στο εξωτερικό «(…) διά παντός μέσου διαψεύσεως. Υπόθεσις αυτή εξέρχεται συνήθων ορίων εργασίας και απαιτεί προσωπικήν υμών παρακολούθησιν. Στοπ. Παρακαλούμεν ενημερώνητε τηλεγραφικώς ημάς καθημερινώς».


H κυρία Φ. Τομαή είναι προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών.