Ο αμερικανός συγγραφέας και πολιτικός αναλυτής Τόμας Φρανκ μιλάει στο «Βήμα» για τον λαϊκισμό και το φαινόμενο Τραμπ. Το βιβλίο του Λαός δίχως εξουσία. Μια σύντομη ιστορία του αντιλαϊκισμού κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εκκρεμές.
Η δολοφονία του Κερκ συνοδεύεται από τον φόβο ότι Τραμπ και Ακροδεξιά θα τη χρησιμοποιήσουν για να επιβάλουν την ατζέντα τους εναντίον της Αριστεράς. Υπάρχει τέτοιος κίνδυνος;
«Αρχικά είναι πλάνη να πιστεύουμε ότι ένα ολόκληρο τμήμα της κοινωνίας είναι υπεύθυνο για μια τόσο φρικτή πράξη. Δυστυχώς, με αυτόν τον απλουστευτικό τρόπο φαίνεται πως ξεδιπλώνονται οι συζητήσεις στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, και αυτό το φαινόμενο δεν αφορά αποκλειστικά τη Δεξιά.
Θυμάμαι την έκπληξή μου όταν την προηγούμενη δεκαετία, όποτε γινόταν ένοπλη μαζική επίθεση, έβλεπα φιλελεύθερους και γενικά αριστερόστροφους χρήστες του Διαδικτύου να συνδέουν ολόκληρες δημογραφικές ομάδες ακόμη και με εγκλήματα που σχετίζονταν με διαταραγμένα άτομα.
Πιθανώς οι άνθρωποι που συγκροτούν το κίνημα MAGA να προσπαθήσουν να κάνουν κάτι αντίστοιχο, αποδίδοντας τη δολοφονία του Κερκ στον “τοξικό φιλελευθερισμό” ή κάτι τέτοιο. Το πρόβλημα είναι πως όλα πια φαίνονται πιθανά, εκτός από το μοναδικό πράγμα που μπορεί να βοηθήσει, και δεν είναι άλλο από τον περιορισμό της οπλοκατοχής. Τη δεκαετία του 1960, το κύμα των πολιτικών δολοφονιών έδωσε ώθηση στο αίτημα για τον έλεγχο των όπλων. Δεν νομίζω ότι κάτι τέτοιο είναι πιθανό σήμερα».
Εχουμε την τάση να βλέπουμε τον λαϊκισμό σαν μια πολιτική ανωμαλία, συνώνυμη με πολιτικούς όπως ο Τραμπ. Εσείς όμως υποστηρίζετε ότι ο λαϊκισμός συνιστά προοδευτικό κίνημα. Γιατί;
«Η λέξη “λαϊκιστής” επινοήθηκε από αριστερούς μεταρρυθμιστές στην Πολιτεία μου, το Κάνσας, το 1891. Στην Ευρώπη θα τους αποκαλούσατε “σοσιαλδημοκράτες”. Ηταν ένα κίνημα από αγρότες και εργάτες και σάρωσε τη δεκαετία του 1890.
Η ιδέα του λαϊκισμού ως πολιτικής ψύχωσης επινοήθηκε από τους συντηρητικούς της εποχής επειδή θεωρούσαν τα σοσιαλδημοκρατικά κινήματα εντελώς τρελά. Μέσα από μια μακρά και ενδιαφέρουσα διαδικασία, αυτή η δεξιά ερμηνεία του λαϊκισμού υιοθετήθηκε από τους κεντρώους τη δεκαετία του 1950 και βρήκε εφαρμογή χονδρικά σε ό,τι δεν τους άρεσε. Οι σύγχρονοι μελετητές της αμερικανικής ιστορίας, ωστόσο, δεν θεωρούν τους λαϊκιστές τρελούς ή αντιπροοδευτικούς. Αντίθετα, ήταν το κίνημα που εισήγαγε την αριστερή κριτική κατά των μονοπωλίων στις ΗΠΑ».
Υποστηρίζετε ότι οι Δημοκρατικοί ηττήθηκαν επειδή σταδιακά απομακρύνθηκαν από τους εργαζομένους και τις ανησυχίες τους. Βλέπετε τον Τραμπ ως δεξιά αντίδραση στον νεοφιλελευθερισμό;
«Οι Δημοκρατικοί όντως απομακρύνθηκαν από τους εργαζομένους και τις ανησυχίες τους, και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους δεν είναι πλέον το κυρίαρχο κόμμα. Αυτό, με τη σειρά του, κατέστησε δυνατό να έρθει κάποιος σαν τον Τραμπ χρησιμοποιώντας ένα είδος εργατιστικής γλώσσας.
Υπήρχαν πολλοί δεξιοί πριν από τον Τραμπ που έχτισαν καριέρα πάνω στο ίδιο αφήγημα, καταγγέλλοντας τις ελίτ και επιστρατεύοντας πολιτισμικούς πολέμους, αλλά ο Τραμπ το έκανε οδυνηρά προφανές. Αποτελεί μια αντίδραση στον νεοφιλελευθερισμό, με την έννοια ότι λέει πως νοιάζεται για τους εργαζομένους, διατηρεί αμφιβολίες για το ελεύθερο εμπόριο και είναι εχθρικός απέναντι στη μετανάστευση. Η άνοδός του κατέστη δυνατή χάρη στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, που οφείλεται στην κακοδιαχείριση της Wall Street. Αλλά από άλλες απόψεις, ο Τραμπ μοιάζει πολύ με τους Ρεπουμπλικανούς που προηγήθηκαν.
Μειώνει τους φόρους, κάνει χάρες σε ορισμένους κλάδους, υπόσχεται καταστολή του εγκλήματος, θέλει να μειώσει το κυβερνητικό δυναμικό, αγαπά τον στρατό κ.ά. Η κοσμοθεωρία του είναι σε μεγάλο βαθμό μια επιστροφή στον ριγκανισμό».
Γιατί πιστεύετε ότι οι Δημοκρατικοί δεν αποκόμισαν κανένα εκλογικό κέρδος από όσα πέτυχαν;
«Το 2016 νόμιζα ότι ο Τζο Μπάιντεν ήταν ένας από τους λίγους Δημοκρατικούς που καταλάβαιναν τον τραμπισμό και από πού προερχόταν. Δυστυχώς, αυτή η εκδοχή του Μπάιντεν εξαφανίστηκε στη διάρκεια της προεδρίας του.
Ο Μπάιντεν έκανε εξαιρετικά πράγματα, αλλά πολύ λίγα και πολύ αργά. Σε ορισμένα από τα πιο αξιοσημείωτα επιτεύγματά του, όπως η αντιμονοπωλιακή νομοθεσία, υπήρχαν μέλη της κυβέρνησής του που πίεζαν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αυτό το είδος αταξίας είναι χαρακτηριστικό των Δημοκρατικών κυβερνήσεων και εκείνη του Μπάιντεν φαινόταν να μην έχει ισχυρή κεντρική κατεύθυνση».
Βλέπουμε μερικούς Δημοκρατικούς να «βγαίνουν μπροστά» για τις προεδρικές εκλογές του 2028. Πιστεύετε ότι κάποιος από αυτούς έχει την πρόθεση να αναδιαμορφώσει το κόμμα;
«Μπορεί να σκοπεύουν να το κάνουν, αλλά πρέπει να θυμάστε ότι υπάρχουν επίσης ισχυρές δυνάμεις εντός του κόμματος που δεν επιθυμούν να γίνει σοσιαλδημοκρατικό. Το επιχείρημά τους είναι ότι ο Τραμπ πιθανότατα θα βρεθεί σε κάποια τεράστια κρίση ή καταστροφή τα επόμενα χρόνια, θα τα κάνει θάλασσα, θα γίνει τρομερά αντιδημοφιλής και αν οι Δημοκρατικοί προτείνουν έναν ελκυστικό κεντρώο, αυτός θα κερδίσει αυτόματα.
Με άλλα λόγια, δεν χρειάζεται καμία αλλαγή, λένε αυτές οι δυνάμεις εντός του κόμματος που τείνουν να πετυχαίνουν τον σκοπό τους. Πρέπει επίσης να λάβετε υπόψη τον παράγοντα χρήματα. Δισεκατομμύρια δολάρια δαπανήθηκαν στις προεδρικές του 2024, με τους Δημοκρατικούς να ξεπερνούν ελαφρώς τους Ρεπουμπλικανούς. Αν οι Δημοκρατικοί άλλαζαν ξαφνικά κατεύθυνση και όριζαν υποψήφιο έναν οικονομικό λαϊκιστή, τύπου Μπέρνι Σάντερς, το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χρημάτων θα πήγαινε αμέσως στον Ρεπουμπλικανό αντίπαλό του».
Λέγεται ότι οι Δημοκρατικοί τείνουν να υπερτονίζουν την οικονομία έναντι της ιδεολογίας, ενώ οι Ρεπουμπλικανοί εστιάζουν σε ζητήματα όπως η ταυτότητα ή η μετανάστευση. Γιατί;
«Η ηγετική ομάδα του Δημοκρατικού Κόμματος δυσπιστεί βαθιά απέναντι στην ιδεολογία και αντιπαθεί την αριστερή πτέρυγα του κόμματος σχεδόν όσο τους Ρεπουμπλικανούς. Ο οικονομικός λαϊκισμός είναι πολύ δημοφιλής, αυτό είναι σίγουρο: όλοι θέλουν ένα καλό σύστημα υγείας και συνταξιοδότησης, αξιοπρεπείς μισθούς και ηγέτες που διασφαλίζουν ότι η Silicon Valley και η Wall Street παίζουν δίκαια. Αλλά οι πολιτισμικοί πόλεμοι – αυτό το είδος ψεύτικου λαϊκισμού που κατακεραυνώνει τις ελίτ – μοιάζουν επίσης εξαιρετικά ισχυροί».
