Eνα από τα μεγαλύτερα ονόματα των εικαστικών τεχνών παγκοσμίως, ο ελβετός curator και καλλιτεχνικός διευθυντής της διάσημης γκαλερί Serpentine του Λονδίνου, Χανς Ούλριχ Ομπριστ, βρέθηκε πρόσφατα στη χώρα μας. Ο λόγος της επίσκεψής του ήταν ένας συνδυασμός του ενός από τα δύο διεθνή ταξίδια που η Serpentine διοργανώνει κάθε χρόνο για να τιμήσει τους ευεργέτες της από όλον τον κόσμο και η προβολή στο Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή της ταινίας «A Letter from Yene» του Μανθία Ντιαβαρά. Ανάμεσα στους προσκεκλημένους αυτού του τιμητικού ταξιδιού ήταν ο διάσημος βρετανός αρχιτέκτονας Νόρμαν Φόστερ και η σύζυγός του Λαίδη Ελενα Φόστερ, μέλος του Board of Trustees και πρόεδρος του International Council της Serpentine, καθώς επίσης η Νικολέτα Φιορούτσι, επίσης μέλος του Βοard of Trustees του βρετανικού οργανισμού. Επιμελητής αυτού του ταξιδιού ήταν ο κ. Κώστας Στασινόπουλος, Curator, Live Progammes, Serpentine Galleries, που κάνει την παραγωγή του προγράμματος «Back to Earth», όπου εντάσσεται το project «A Letter from Yene».
Διάρκειας μόλις 50′ (υλικό στο οποίο ο Ντιαβαρά κατέληξε μετά από κινηματογράφηση ετών, καθότι ως και σπίτι αγόρασε στην ίδια περιοχή), η ταινία αναφέρεται σε ένα ψαροχώρι της Σενεγάλης που κινδυνεύει να σβήσει από τον χάρτη εξαιτίας της θαλάσσιας ρύπανσης. Η ταινία του Ντιαβαρά, του γεννημένου στο Μάλι συγγραφέα, κινηματογραφιστή, θεωρητικού του πολιτισμού, μελετητή και ιστορικού Τέχνης (που κατέχει επίσης τον τίτλο του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης), υπήρξε ανάθεση του οργανισμού Polygreen Culture & Art Initiative (PCAI) του κ. Αθανάσιου Πολυχρονόπουλου, της πλατφόρμας MUBI και της Serpentine. Στην παρουσίαση της ταινίας στο Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι, ο Χανς Ούλριχ Ομπριστ σύστησε τον αφρικανό δημιουργό στο κοινό του Μουσείου Γουλανδρή και αφιέρωσε αρκετή ώρα στο BHMAgazino για μια συζήτηση περί των δραστηριοτήτων της Serpentine σε ό,τι αφορά θέματα περιβάλλοντος, στα οποία ο οργανισμός δίνει τεράστια σημασία.
«Είναι πολύ σημαντικό που διάσημοι ηθοποιοί του Χόλιγουντ δίνουν τη σημασία που θα έπρεπε σε θέματα οικολογικού χαρακτήρα» είπε ο Ομπριστ. «Πριν από λίγο καιρό δείπνησα με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο στο Λος Αντζελες και μπορώ να πω ότι εξεπλάγην από το γνήσιο πάθος του σε θέματα οικολογίας (σ.σ.: ο Ντι Κάπριο υπήρξε επίσης παραγωγός του περιβαλλοντικού ντοκιμαντέρ «Η 11η ώρα» του 2007, στο οποίο κράτησε και ρόλο αφηγητή). Είναι πραγματικά αφοσιωμένος στην οικολογία, αλλά ανήκει στις εξαιρέσεις. Γιατί στο Χόλιγουντ ο Ντι Κάπριο είναι ένας από τους ελάχιστους σταρ που θεωρούν ότι η οικολογία οφείλει να έχει προτεραιότητα στην ατζέντα τους. Κοιτάζω πάντα με προσοχή τις ταινίες που προτείνονται στα Οσκαρ. Το ποσοστό των ταινιών αυτών που θίγουν θέματα οικολογίας παραμένει εξαιρετικά μικρό».
Κορυφαία μορφή στον χώρο της τέχνης τα τελευταία 35 χρόνια, ο Χανς Ούλριχ Ομπριστ, γεννημένος στο Βαϊνφέλντεν της Ελβετίας στις 24 Μαΐου του 1968, είναι γνωστός για τις πρωτοποριακές ιδέες του τις οποίες υλοποιεί με πάθος και τόλμη. Στα 23 του χρόνια, ως φοιτητής Πολιτικών Επιστημών και Οικονομικών, έγινε γνωστός στον κόσμο της τέχνης παρουσιάζοντας μια έκθεση εικαστικών στην κουζίνα του σπιτιού του, ενώ μια από τις πρώτες δραστηριότητές του ήταν η ενασχόληση με την εικαστική πρωτοβουλία «Μουσείο σε Εξέλιξη» (Museum in Progress), στόχος της οποίας ήταν η ανάπτυξη νέων μορφών παρουσίασης στη σύγχρονη τέχνη. Μια από τις δράσεις εκείνης της προσπάθειας πραγματοποιήθηκε εν ώρα πτήσης της Austrian Airlines. Ανάμεσα στα δεκάδες σχέδιά του που στέφθηκαν με επιτυχία είναι και το «Interventions», σε συνεργασία με την εφημερίδα «Der Standard», ενώ έχει υπάρξει επιμελητής σε θέματα σύγχρονης τέχνης σε διάφορα μουσεία, ανάμεσα στα οποία το Musée d’ Art Moderne de la Ville de Paris.
Στο πλευρό του Στιβ Μακ Κουίν
Αυτή την εποχή, στις προτεραιότητες του Χανς Ούλριχ Ομπριστ και της Serpentine βρίσκεται το «Grenfell», μια από τις πιο πρόσφατες δουλειές του πολυσχιδούς, βραβευμένου με Οσκαρ για την ταινία «12 χρόνια σκλάβος» βρετανού καλλιτέχνη Στιβ Μακ Κουίν, ο οποίος εκτός άλλων θα παρουσιάσει και ένα από τα τελευταία ντοκιμαντέρ του, το «Occupied City», στο προσεχές Φεστιβάλ των Καννών (αναφέρεται στο Αμστερνταμ στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου). Το «Grenfell», που παρουσιάζεται στη Serpentine South ως τις 10 Μαΐου, δεν είναι ντοκιμαντέρ αλλά ένα πολύ ιδιαίτερο video art εμπνευσμένο από μια σχετικά πρόσφατη τραγωδία στο Λονδίνο, όταν το βράδυ της 14ης Ιουνίου 2017 παραδόθηκε στις φλόγες ο 24ώροφος πύργος κατοικιών Grenfell στο Βόρειο Κένσινγκτον. Εξαιτίας της ανικανότητας και της διαφθοράς που βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της τραγωδίας, τη ζωή τους έχασαν 72 άνθρωποι, καθιστώντας αυτή την καταστροφή μια από τις χειρότερες στη μεταπολεμική ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου. «Αυτή την εποχή ο Στιβ Μακ Κουίν εργάζεται παράλληλα σε πολλά πράγματα στην Αγγλία, ανάμεσα στα οποία και μια άλλη ταινία, το «Blitz», που σχετίζεται με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τους βομβαρδισμούς στο Λονδίνο» είπε ο Ομπριστ. «Ολες οι δουλειές του έχουν ένα στοιχείο ημι-αυτοβιογραφικό· εξάλλου η τραγωδία του Grenfell συνέβη σχετικά κοντά στη γειτονιά στην οποία ο ίδιος μεγάλωσε. Ο Στιβ είχε γνωστούς στην περιοχή, την ήξερε καλά, οπότε όταν η τραγωδία συνέβη ένιωσε να τον επηρεάζει βαθύτατα. Τον Στιβ τον ενδιαφέρει πολύ η αδικία ή η μη απόδοση δικαιοσύνης και η αλήθεια. Πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε αυτή την τραγωδία, τρομακτικά λάθη συνέβησαν, αλλά το γεγονός ξεχάστηκε. Με τη δουλειά του φωτίζει εκ νέου αυτό το τραγικό γεγονός».
Η «μέθοδος» Εντουάρ Γκλισάν
Απαξ και πιστέψει στο όραμα των καλλιτεχνών που τον συγκινούν, ο Χανς Ούλριχ Ομπριστ τους υποστηρίζει με τυφλή αφοσίωση. Στην περίπτωση του Μανθία Ντιαβαρά και της ταινίας «A Letter from Yene» που παρουσιάστηκε στο Μουσείο Γουλανδρή ο Ομπριστ πίστεψε σε αυτόν από τη στιγμή που ανακάλυψε ότι είχαν ένα κοινό πάθος, τον γάλλο (καταγωγής από τη Μαρτινίκα) συγγραφέα, ποιητή, φιλόσοφο και κριτικό λογοτεχνίας Εντουάρ Γκλισάν, τον οποίο κατατάσσει στους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Εκείνος εξάλλου υπήρξε η αφορμή της γνωριμίας του Ομπριστ με τον Ντιαβαρά, ο οποίος κινηματογράφησε τον Γκλισάν σε ένα «καταπληκτικό ντοκιμαντέρ που έγινε κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού τους με το πλοίο από τη Μαρτινίκα στις Ηνωμένες Πολιτείες». Στη συζήτησή μας, όπως και στη συζήτηση των Ομπριστ – Ντιαβαρά με το κοινό μετά την προβολή του «A Letter from Yene», το όνομα του Εντουάρ Γκλισάν επρόκειτο να αναφερθεί πολλές φορές. Μια φιλοσοφία του αποτελεί «σημαία» τόσο του Ντιαβαρά όσο και του Ομπριστ: «Η ιερότητα της ζωής δεν βρίσκεται μόνο ανάμεσα στους ανθρώπους, αλλά παντού· στον αέρα, στη γη και στα ποτάμια. Πρέπει να τα προστατεύσουμε για την επιβίωσή μας.
Μου αρέσουν οι ανήσυχοι καλλιτέχνες, αυτοί που δεν επαναπαύονται στην επιτυχία τους αλλά ασχολούνται με πολλά και διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα» είπε ο Ομπριστ, που μάλιστα εντοπίζει ομοιότητες ανάμεσα στο έργο του Ντιαβαρά και του Στιβ Μακ Κουίν. «Γιατί αυτό σημαίνει γενναιοδωρία και η γενναιοδωρία είναι ένας υπέροχος τρόπος έκφρασης. Η δουλειά του Ντιαβαρά αφορά τις σχέσεις που προκύπτουν ανάμεσα στα πράγματα· δεν τον ενδιαφέρει η σύγκρουση απόψεων. Και αυτό ήταν χαρακτηριστικό του Γκλισάν».
Αναφερόμενος γενικότερα στη φιλοσοφία του σχεδίου «Βack to Earth» που σχετίζεται με την οικολογία και το περιβάλλον, ο Χανς Ούλριχ Ομπριστ είπε ότι πρόκειται για «ένα σχέδιο που δεν αναφέρεται απλώς στην αλλαγή, δεν θέλει δηλαδή μόνο να παρουσιάσει την αλλαγή. Θέλει να γίνει καταλύτης για αυτή την αλλαγή». Ανάμεσα στις προσωπικότητες που παίζουν ρόλο σε αυτό το σχέδιο είναι και η αμερικανίδα ηθοποιός Τζέιν Φόντα, πολύ γνωστή για τις ακτιβιστικές δραστηριότητές της σε διάφορα θέματα, ανάμεσα στα οποία και αυτό της οικολογίας.
Οικολογία και video games
Με τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Serpentine θα σταθούμε αρκετά πάνω στο θέμα της οικολογίας, γιατί ένα ερώτημα που προκύπτει είναι με ποιον τρόπο η τέχνη θα προσελκύσει πραγματικά το κοινό πάνω σε αυτό το επίμαχο ζήτημα χωρίς να είναι κάτι «της μόδας» που αργότερα θα ξεχαστεί. «Ενας από τους λόγους που εκδώσαμε το βιβλίο «140 Artists’ ideas for Planet Earth» είναι ακριβώς αυτός» απάντησε ο Ομπριστ, προσφέροντάς μου ένα αντίτυπο του βιβλίου το οποίο συνυπογράφει μαζί με τον Κώστα Στασινόπουλο. «Μέσα από 140 σχέδια, πειραματικές σκέψεις, συνταγές, οδηγίες ακτιβιστών, ιδέες κηπουρικής, εξεγέρσεις και προσωπικές επαναστάσεις, καλλιτέχνες που έχουν αφιερώσει όλη τους τη ζωή στο να σκέπτονται «out of the box» μας οδηγούν σε μια νέα άποψη για τον πλανήτη Γη». Στο βιβλίο συμμετέχουν καλλιτέχνες από όλες τις εκφάνσεις της δημιουργίας, από τον μουσικό παραγωγό Μπράιαν Ινο μέχρι τον μεξικανό σκηνοθέτη Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιαρίτου και από τον σχεδιαστή επίπλων Μαξ Λαμπ μέχρι τη visual artist Λόρι Αντερσον.
«Δεν αρκεί να κάνεις απλώς μια δράση και μετά να τελειώσει» είπε ο Ομπριστ. «Πρέπει να έχει μεγαλύτερη διάρκεια, όπως συμβαίνει με το έργο του Ντιαβαρά πάνω στο οποίο δουλεύει επί σειρά ετών (σ.σ.: το «A Letter from Yene» αποτελεί μέρος μιας τριλογίας και αυτή την εποχή ο Ντιαβαρά ασχολείται με τη δημιουργία μιας ταινίας για την τεχνητή νοημοσύνη και ενός φιλμ για την αμερικανίδα ακτιβίστρια Αντζελα Ντέιβις). Ο Ντιαβαρά μετακόμισε στη Σενεγάλη, έζησε στο χωριό της κοινότητας των ψαράδων που βλέπουμε στην ταινία, το οποίο βρίσκεται σε κίνδυνο λόγω της κλιματικής αλλαγής, και δούλεψε μαζί με τους κατοίκους του για αυτή την αλλαγή. Επομένως, η ταινία δεν είναι απλώς ένα φιλμ, αλλά ένα σχέδιο επένδυσης».
Για τον Ομπριστ, μια από τις πιο πρόσφατες «επενδύσεις» που φαίνεται να απασχολούν τον χώρο της τέχνης είναι η ενασχόληση πολλών εικαστικών με τα video games. «Εχει ενδιαφέρον, διότι με το video game μπορείς να αγκαλιάσεις εκατομμύρια νέους ανθρώπους σε όλον τον κόσμο» είπε. «Περισσότερο από το 30% του ανθρώπινου πληθυσμού ασχολείται μαζί τους και ο μέσος όρος είναι η ηλικία των 35 ετών, που σημαίνει ότι πολύς κόσμος στα 40, στα 50 και στα 60 του χρόνια επίσης παίζει video games. Οπότε ο αντίκτυπος είναι τεράστιος, γι’ αυτό και πολλοί καλλιτέχνες έχουν αρχίσει να ασχολούνται με αυτό το μέσο. Με το video game μπορεί να προβληθεί η λογοτεχνία, ο ήχος και η κινούμενη εικόνα. Μπορεί επίσης να προβληθεί και η οικολογία.
Οικολογικό video game – γιατί όχι; Είμαι πεπεισμένος ότι στο άμεσο μέλλον πολλοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου όπως και visual artists θα ασχοληθούν με τα video games. Αυτή είναι μια ευκαιρία μέσω της οποίας η οικολογία μπορεί να θριαμβεύσει».