Τρίτη του Πάσχα, οδός Ηλία Ποταμιάνου στα Ιλίσια. Κατά τις 7.30 ακούγεται ένας δυνατός θόρυβος, που στην μισοάδεια Αθήνα φαντάζει εκκωφαντικός. Οι περίοικοι πετάγονται στα μπαλκόνια. Ένα σκαπτικό μηχάνημα ανοίγει αυλάκι στον δρόμο, για την τοποθέτηση οπτικής ίνας, χωρίς καμία προειδοποίηση, εγκλωβίζοντας επαγγελματικά και ιδιωτικά αυτοκίνητα. Κάποιοι κάτοικοι πετάγονται εκνευρισμένοι στον δρόμο.

«Γιατί δεν βάλατε ειδοποίηση;», ρωτούν προσπαθώντας να ξεπαρκάρουν τα αυτοκίνητα, με τα οποία θα πήγαιναν αργότερα στη δουλειά τους. Οι εργάτες από το Πακιστάν είτε δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα είτε δεν θέλουν να μπλέξουν, σταματούν για λίγο αυτό που κάνουν, παραμένοντας ανέκφραστοι. Η Ελληνίδα εργοδηγός αδιαφορεί για το χάος που προκαλεί το συνεργείο και απαντά με την αγένεια κάποιου που θεωρεί τον δρόμο ιδιοκτησία του και τους πολίτες ενοχλητικούς περαστικούς: «… εμείς είμαστε νόμιμοι. Έχουμε άδεια από τον δήμο Αθηναίων».

«Ποιοι είσαστε οι εσείς;» ρωτούν οι πολίτες, «Θα απαντήσουμε μόνο στους αρμόδιους», κλείνει απότομα τη συζήτηση η εργοδηγός. Με ένα γρήγορο νεύμα της το μηχάνημα ξεκινά να τρυπάει ξανά το οδόστρωμα μέχρι που πέφτει πάνω στον αγωγό της ΕΥΔΑΠ. Το νερό αναβλύζει, το χώμα στον δρόμο γίνεται λάσπη, η εργοδηγός εξαφανίζεται και μένουν οι εργάτες να αντιμετωπίσουν μόνοι τους ακόμη περισσότερους εξαγριωμένους οδηγούς, αλλά και τους περιοίκους που ξαφνικά έμειναν χωρίς νερό, μερικοί εκ των οποίων επαγγελματίες με καφετέριες και άλλα μαγαζιά, για τους οποίους το νερό είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής επαγγελματικής τους λειτουργίας.

Το μεσημέρι εμφανίστηκε ένα συνεργείο της ΕΥΔΑΠ για να κλείσει την παροχή. Το απόγευμα ένα άλλο αποκατέστησε τη βλάβη. Παρά τις διαβεβαιώσεις ότι ο δρόμος θα δινόταν την ίδια ημέρα στην κυκλοφορία, το νερουλό τσιμέντο που έριξαν στο χαντάκι δεν πάγωνε, οι ρόδες ενός διερχόμενου αυτοκινήτου βυθίστηκαν σε αυτό, καθώς προειδοποιητική σήμανση εξακολουθούσε να μην υπάρχει, και χρειάστηκε βοήθεια για να απεγκλωβιστεί.

Ο δήμος Αθηναίων που δεν είχε δώσει καμία άδεια, έστειλε τη δημοτική αστυνομία, η οποία έριξε ένα μεγάλο πρόστιμο στην εταιρεία. Το συγκεκριμένο κομμάτι του δρόμου αποκαταστάθηκε δύο ημέρες μετά. Στο μεταξύ το συνεργείο, προχώρησε στο διπλανό τετράγωνο, σπάζοντας και εκεί τον αγωγό της ΕΥΔΑΠ.

Ετσι, χωρίς κανένα πρόγραμμα και καμία μελέτη, σκάβονται και ξανασκάβονται οι δρόμοι της πόλης. Στην Αθήνα του 2025 το οδόστρωμα ζει μια διαρκή «ταπείνωση». Οι δρόμοι δεν είναι πια υποδομές, αλλά ένα τσιμεντένιο patchwork από μπαλώματα ασφάλτου που θυμίζει έκθεση μοντέρνας αστικής αποσύνθεσης. Τη μία μέρα περνάει ο ΔΕΔΔΗΕ, την άλλη το φυσικό αέριο, την επομένη μια εταιρεία οπτικών ινών, η ΕΥΔΑΠ, και πάλι από την αρχή.

Το αποτέλεσμα είναι γνωστό: μια πόλη-σουρωτήρι με δρόμους που μόλις ασφαλτοστρώθηκαν και σκάβονται εκ νέου μέσα σε λίγες εβδομάδες, οδηγοί που αποφεύγουν τη μία λακκούβα για να πέσουν στην επόμενη κακοτεχνία και κάτοικοι που αναρωτιούνται ποιος είναι τελικά υπεύθυνος για αυτή την καθημερινή παράνοια. Ακόμα και αυτό, όμως, δεν είναι εύκολο να απαντηθεί, καθώς η κεντρική κυβέρνηση ρίχνει τις ευθύνες στους δήμους και στις περιφέρειες, ενώ οι Οργανισμοί Κοινής Ωφέλειας πετούν το μπαλάκι ο ένας στον άλλον ή – το πιο δημοφιλές – στον αόρατο και ατιμώρητο «εργολάβο», ο οποίος σκάβει κάθε τόσο νέες τομές. Κεντρικός συντονισμός; Ούτε για αστείο.

Υπουργείο Υποδομών, αλλά για ποιες υποδομές;

Αναζητώντας την άκρη μέσα στο χαώδες δίκτυο των αστικών τομών, απευθυνθήκαμε στο υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών θέτοντας τέσσερα ερωτήματα: ποιος συντονίζει τις τομές και τις αποκαταστάσεις στο οδόστρωμα της Αθήνας, ποιος δίνει τις άδειες, αν υπάρχει κάποιο ενιαίο Πρωτόκολλο Μίας Τομής (Dig Once Policy) και πώς αποφεύγεται το φαινόμενο διαφορετικών φορέων να σκάβουν τον ίδιο δρόμο μέρα παρά μέρα

Η απάντηση που πήραμε ήταν γραφειοκρατική και ενδεικτική της κατακερματισμένης διαχείρισης: «Το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών δεν έχει κανενός είδους αρμοδιότητα σε αυτά τα θέματα. Οι δρόμοι και τα έργα που πραγματοποιούνται σε αυτούς βρίσκονται στην αρμοδιότητα των δήμων και της Περιφέρειας».

Αν και το όνομα του υπουργείου παραπέμπει σε «υποδομές», κατά πως φαίνεται έχει μόνο τον τίτλο, αλλά όχι και την ευθύνη. Η απάντησή του – ότι «δεν έχει καμία αρμοδιότητα» για τα έργα που γίνονται στο οδόστρωμα – είναι τεχνικά σωστή με βάση τη γραφειοκρατική κατανομή αρμοδιοτήτων στην Ελλάδα, αλλά από πολιτικής σκοπιάς είναι εντυπωσιακή στην αποποίηση ευθύνης.

Ο Δήμος Αθηναίων προχώρησε τον Ιούλιο του 2023 στη δημιουργία ενός αυστηρότερου πλαισίου για τις εργασίες εκσκαφών, προσπαθώντας να περιορίσει τις παρεμβάσεις χωρίς έλεγχο. Ο νέος Κανονισμός Εκσκαφών προβλέπει ότι δρόμοι που έχουν ασφαλτοστρωθεί εντός του τελευταίου 12μήνου δεν επιτρέπεται να σκαφτούν ξανά, ενώ μετά το 12μηνο επιτρέπονται επεμβάσεις αλλά υπό τον όρο να αποκαθίσταται ολόκληρη η λωρίδα κυκλοφορίας, η εικόνα ωστόσο στους δρόμους της πόλης φανερώνει μια άλλη πραγματικότητα.

Οι πρόχειρες αποκαταστάσεις συνεχίζονται, τα μπαλώματα αφηγούνται και μια διαφορετική «εργολαβία» και σε πολλές περιπτώσεις κανείς δεν φαίνεται να ελέγχει τι έχει γίνει, πότε και από ποιον. Οι εγγυήσεις, οι φωτογραφίες και οι τεχνικές εκθέσεις που απαιτούνται από τον νέο Κανονισμό μοιάζουν περισσότερο με θεωρία παρά με καθημερινή πρακτική – είναι απλώς εικονικά checkpoints σε ένα σύστημα που εξακολουθεί να λειτουργεί κατά το δοκούν.

Στα σκαριά ομάδα ταχείας επέμβασης

Οπως αναφέρουν συνεργάτες του Χάρη Δούκα, «υπάρχει απόλυτη ανάγκη να τεθεί ένα τέλος στο φαινόμενο κάθε εργολάβος να σκάβει όπου και όπως θέλει». Στο πλαίσιο αυτό, οι κανονιστικές ρυθμίσεις αυστηροποιούνται περαιτέρω το επόμενο διάστημα: κάθε νέος αιτών άδεια θα ελέγχεται με φωτογραφικό υλικό και αυτοψίες για την ορθή αποκατάσταση προηγούμενων επεμβάσεων, ενώ σε εκσκαφές άνω των 30 εκατοστών πλάτους θα απαιτείται η πλήρης αποκατάσταση του συνόλου του οδοστρώματος.

Παράλληλα, διευρύνεται η λίστα των κακοτεχνιών που επιφέρουν πρόστιμα, τα οποία πλέον αυξάνονται σημαντικά. Επιπλέον, επίκειται η προκήρυξη διαγωνισμού για τη συγκρότηση ομάδων ταχείας επέμβασης με 24ωρη λειτουργία, οι οποίες θα επιβλέπουν σε πραγματικό χρόνο τις εργασίες των εργολάβων, θα καταγράφουν παραβάσεις και θα δρομολογούν άμεσα τη διαδικασία αποκατάστασης.

Η δημοτική αρχή έχει επιβάλει δεκάδες πρόστιμα (μερικά μάλιστα είναι εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ) μόνο τον τελευταίο μήνα για κακοτεχνίες και μη τήρηση των όρων αδειών τομής, ενώ την ίδια στιγμή έχουν αποσταλεί πολλαπλά εξώδικα ως προειδοποιήσεις. «Δεν γίνεται να σκάβουν και να αφήνουν πίσω τους χάος. Θα εφαρμόσουμε αυστηρά τον κανονισμό» λένε χαρακτηριστικά πηγές από τον Δήμο Αθηναίων, την ώρα που οι καταγγελίες πολιτών φτάνουν βροχηδόν στη δημοτική αρχή. «Μας έφτιαξαν τον δρόμο και σε λίγες μέρες έγινε χειρότερος από πριν!» είναι το τυπικό παράπονο.

«Σιγή ασυρμάτου» από τις εταιρείες

Την ίδια στιγμή, οι Οργανισμοί Κοινής Ωφέλειας και οι τηλεπικοινωνιακές εταιρείες συνεχίζουν να υλοποιούν έργα εκσκαφών στην Αθήνα, όταν όμως αποστείλαμε συγκεκριμένα ερωτήματα για την αποκατάσταση των οδοστρωμάτων και την ευθύνη σε περιπτώσεις ζημιών, μόλις ένας οργανισμός ανταποκρίθηκε.

Η εταιρεία φυσικού αερίου Enaon EDA διαβεβαίωσε ότι βρίσκεται σε στενή συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, αν και έχει δεχθεί εξώδικο από αυτόν. Σημείωσε, επίσης, ότι η ολοκλήρωση των έργων θα συμβάλει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των δημοτών, καθώς «πέραν της βελτίωσης της τροφοδοσίας του δικτύου με φυσικό αέριο, επιτυγχάνεται η ελαχιστοποίηση εκπομπών μεθανίου και συνεπώς η βελτίωση του ανθρακικού αποτυπώματος».

Με λιγότερες εκπομπές μεθανίου και περισσότερες λακκούβες ανά τετραγωνικό, η πόλη σήμερα μοιάζει να ισορροπεί ανάμεσα στην οικολογική μετάβαση και την αστική ταλαιπωρία, με ένα οδόστρωμα που θυμίζει περισσότερο πεδίο μάχης παρά δημόσιο αγαθό.