Φανταστείτε έναν κόσμο όπου η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς εργαλείο αλλά συνοδοιπόρος στην καθημερινότητά μας. Εναν κόσμο όπου οι κοινωνικές και γεωπολιτικές αναταράξεις είναι τόσο διαδεδομένες όσο και τα δεδομένα που παράγονται κάθε δευτερόλεπτο. Εναν κόσμο όπου η τεχνολογία γίνεται αόρατη, όχι επειδή εξαφανίζεται, αλλά επειδή ενσωματώνεται τόσο βαθιά στην ανθρώπινη εμπειρία που παύει να μας εντυπωσιάζει. Σε αυτόν τον κόσμο, που ξεκινά να σχηματίζεται μπροστά στα μάτια μας, ανήκει η Γενιά Beta – δηλαδή τα παιδιά που θα γεννηθούν από το 2025 και έπειτα.

Η Γενιά Beta είναι το πρώτο κεφάλαιο σε μια εποχή όπου η αβεβαιότητα, η ταχύτητα και η τεχνολογική πολυπλοκότητα θα γίνουν τα θεμέλια της καθημερινότητας. Οπως επισημαίνει ο Πέτρος Πετρίδης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, ο ίδιος ο όρος «γενιά» μπορεί να είναι κάπως προβληματικός, καθώς υπονοεί μια ομοιογένεια που σπάνια ισχύει. Ωστόσο, λειτουργεί ως χρήσιμο εργαλείο στη συζήτηση για τα χαρακτηριστικά και τις προκλήσεις που θα διαμορφώσουν το μέλλον της εν λόγω γενιάς. «Πόλεμοι, αλλεπάλληλες κρίσεις, γεωπολιτική αστάθεια. Ολα αυτά συνθέτουν ένα σκηνικό αβεβαιότητας και ανασφάλειας για τη Γενιά Beta» αναφέρει ο κ. Πετρίδης.

Σε σύγκριση με τις προηγούμενες δεκαετίες, όπου η αισιοδοξία – έστω και αφελής – χαρακτήριζε την εποχή, τα νέα παιδιά θα μεγαλώσουν με τον φόβο πυρηνικών συγκρούσεων και την αυξανόμενη ένταση σε διεθνές επίπεδο. Αυτή η γενιά δεν θα έχει την «πολυτέλεια» που είχαν οι προηγούμενες να αναπτύξουν τη σκέψη και τις αξίες τους μακριά από τις επιπτώσεις αυτών των προβλημάτων. Ενώ η αβεβαιότητα είναι αναπόφευκτη, η έκταση και η έντασή της θα καθορίσουν την πορεία της.

Ενα από τα πιο καθοριστικά χαρακτηριστικά της Γενιάς Beta είναι το τεχνολογικό περιβάλλον στο οποίο θα ζήσει. Ο Πέτρος Πετρίδης τονίζει ότι οι προηγούμενες γενιές είχαν ήδη αλληλεπιδράσει με την τεχνητή νοημοσύνη μέσω πλατφορμών όπως το YouTube, αλλά οι νέες γενιές θα βρίσκονται σε έναν κόσμο όπου η παρουσία της θα είναι «πιο ξεκάθαρη και εμφανής».

Ο καθηγητής Υπολογιστικής Επιστήμης του Χάρβαρντ και πρόεδρος του Hellenic Institute of Advanced Studies Πέτρος Κουμουτσάκος επισημαίνει ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να συμβάλει τόσο στην παραπληροφόρηση όσο και στην αντιμετώπισή της. «Νομίζω πως ένας μεγάλος κίνδυνος της εποχής μας είναι η παραπληροφόρηση. Θεωρώ πως η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) μπορεί να συμβάλει στην παραπληροφόρηση αλλά και στην αντιμετώπισή της. Στα μαθήματά μου ενθαρρύνω τους μαθητές να χρησιμοποιούν ΤΝ αλλά παράλληλα τους συμβουλεύω να προσπαθούν να μάθουν περισσότερα αυτοί από την ΤΝ απ’ ό,τι η ΤΝ από αυτούς. Χρειάζεται κριτική σκέψη. Πάντα χρειαζόταν. Τα παιδιά χρειάζονται υποστήριξη με ό,τι και να κάνουν. Αυτό θα τους προσφέρω. Σε αυτά ανήκει το μέλλον και αυτά θα το καθορίσουν. Ας μην κουνάμε το δάχτυλο πριν σκεφτούμε τι κόσμο εμείς τους παραδίνουμε».

Το κρίσιμο ερώτημα

Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς θα μπορέσει αυτή η γενιά να διακρίνει το πραγματικό από το ψεύτικο, καθώς οι τεχνολογίες, όπως τα deepfakes και οι αλγόριθμοι, γίνονται όλο και πιο εξελιγμένες. «Πώς θα εκπαιδευτούν για να αναγνωρίζουν τις ψευδείς ειδήσεις;» διερωτάται ο κ. Πετρίδης. Αυτή η ανάγκη για κριτική σκέψη και ψηφιακό γραμματισμό θα είναι κρίσιμη, καθώς η τεχνολογία θα αποτελεί πλέον τη βασική υποδομή της καθημερινής ζωής.

Παραδόξως, παρά τη βαθιά τεχνολογική διείσδυση, ο κ. Πετρίδης διαβλέπει τη δυνατότητα μιας στροφής προς πιο παραδοσιακές αξίες. Στις κοινωνίες, συχνά, όταν μια τάση κυριαρχεί για καιρό, αναδύεται μια αντίθετη. «Μπορεί να δούμε μια απομάκρυνση από τα κοινωνικά μέσα ή τουλάχιστον μια ελαχιστοποίηση της επαφής με αυτά» λέει. Ωστόσο, δεν είναι σαφές αν αυτό είναι εφικτό, δεδομένου ότι τα ψηφιακά μέσα έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος της εργασίας, της εκπαίδευσης και της διασκέδασης, με τον ίδιο να επισημαίνει ότι «η γενιά αυτή θα είναι δύσκολο να σκεφτεί και να στοχαστεί έξω από αυτά τα τεχνολογικά μέσα».

Η εκπαίδευση ως αντίδοτο

Μία από τις πιο αισιόδοξες σημειώσεις του Πέτρου Πετρίδη αφορά την εκπαίδευση. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι νέες τεχνολογίες μπορούν να ενσωματωθούν δημιουργικά στην εκπαιδευτική διαδικασία, αναπτύσσοντας κριτική σκέψη και συνεργατικότητα, δεξιότητες απαραίτητες για τη Γενιά Beta. Την ώρα που η προηγούμενη γενιά, η Gen A, απορρίπτει τους παραδοσιακούς τρόπους μετάδοσης γνώσης, οι εκπαιδευτικές διαδικασίες θα πρέπει να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Από βιντεοπαιχνίδια μέχρι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, ο ίδιος θεωρεί ότι αυτά τα εργαλεία μπορούν να αποτελέσουν μέσα για μάθηση, αν χρησιμοποιηθούν σωστά.

Ο κ. Κουμουτσάκος τονίζει ότι η πρακτική εκπαίδευση είναι το κλειδί. «Στην Ελλάδα η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει αντιμετωπιστεί σοβαρά και υπάρχει αρκετή υπερβολή και παραπληροφόρηση για το τι είναι ΤΝ. Αν μου επιτραπεί ένας ορισμός, ΤΝ είναι η υπολογιστική ικανότητα να λύνεις προβλήματα. Χρειάζονται τα παιδιά να μάθουν τι είναι υπολογιστές και όχι αφηρημένες θεωρίες. Βάσει αυτής της λογικής, τα παιδιά μπορούν να μάθουν να λύνουν προβλήματα όπως δεν μπόρεσε ποτέ καμία γενιά. Ετσι θα μπορέσουν να καταπολεμήσουν την παραπληροφόρηση. Η πρακτική εκπαίδευση δεν ήταν ποτέ δυνατό σημείο στην ελληνική εκπαίδευση. Ποτέ δεν είναι αργά. Ας δώσουμε στα παιδιά αυτή την πρακτική εκπαίδευση για την ΤΝ και όχι αφηρημένες ιδέες, παράνοια και ευχολόγια. Παραμένω αισιόδοξος».

Η Γενιά Beta θα μεγαλώσει σε έναν κόσμο όπου οι αξίες, οι προτεραιότητες και οι τρόποι ζωής είναι σε συνεχή ροή. Θα πρέπει να προσαρμοστεί σε αναρίθμητες προκλήσεις – από την κλιματική αλλαγή έως τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη – ενώ θα κληθεί να υπερπηδήσει εμπόδια που ξεπερνούν το φαντασιακό του σήμερα. Οπως καταλήγει ο κ. Πετρίδης, «αυτή η γενιά μπορεί να φέρει αλλαγές που δεν έχουμε ξαναδεί, αλλά όλα θα εξαρτηθούν από το πώς θα διαμορφώσουν τη σχέση τους με την τεχνολογία, την εργασία και τις κοινωνικές αξίες». Το μόνο βέβαιο είναι ότι η Γενιά Beta δεν θα είναι «απλά» μια ακόμα γενιά – θα είναι η πρώτη που θα δοκιμάσει πραγματικά τα όρια του ανθρώπινου και του τεχνολογικά δυνατού.

Η «Χ», η «Ζ», η «Βeta»

Πώς βαφτίζονται οι γενιές

Ο καθορισμός των ορίων μιας γενιάς είναι μια διαδικασία που συνδυάζει δημογραφικά δεδομένα, κοινωνικές τάσεις και πολιτισμικές αλλαγές. Κάθε γενιά κουβαλάει το στίγμα των γεγονότων που τη σημάδεψαν: πολέμους, οικονομικές κρίσεις, τεχνολογικές καινοτομίες. Δεν υπάρχει επίσημη επιτροπή που να αναθέτει ονόματα ή να ορίζει τα χρονικά πλαίσια των γενεών. Αντίθετα, οι ονομασίες και τα όρια αναδύονται μέσα από τη χρήση τους από ακαδημαϊκούς, τα μέσα ενημέρωσης και τη γενικότερη αποδοχή από το κοινό.

Για παράδειγμα, ο όρος «Generation X» έγινε ευρέως γνωστός από τον συγγραφέα Ντάγκλας Κόπλαντ με το βιβλίο του «Generation X: Tales for an Accelerated Culture» το 1991. Οι γενιές συχνά καθορίζονται από σημαντικά ιστορικά γεγονότα, τεχνολογικές εξελίξεις ή κοινωνικές μεταβολές που επηρεάζουν τις εμπειρίες και τις αξίες των ανθρώπων που γεννιούνται σε συγκεκριμένες περιόδους.

Η αρχή της Ψηφιακής Εποχής στις δεκαετίες του ’90 και του 2000 διαμόρφωσε τη λεγόμενη «Γενιά Z», η οποία αναπτύχθηκε μέσα σε έναν ψηφιοποιημένο κόσμο. Αντίστοιχα, το 2025 σηματοδοτεί την έναρξη της «Γενιάς Beta», μιας γενιάς που θα μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον κυριαρχούμενο από την τεχνητή νοημοσύνη και την αβεβαιότητα. Ο διαχωρισμός αυτός δεν είναι απόλυτος, αλλά περισσότερο μια πολιτισμική «γραμμή» που διέπει την εξέλιξη της ανθρωπότητας.