Το πεζοδρόμιο και η βιασύνη

Την Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου εορτάστηκε η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία. Η συγκεκριμένη ημερομηνία έχει οριστεί από τον ΟΗΕ για να υπογραμμίσει την ανάγκη για σεβασμό των δικαιωμάτων αυτής της ομάδας ανθρώπων.

Την ίδια μέρα, σύμφωνα με ρεπορτάζ του Αντώνιου Παντέλη για την ιστοσελίδα parallaximag, επέλεξε ο Κωνσταντίνος Τσιφτσόπουλος να στείλει το μήνυμα ότι δεν υπάρχουν ανάπηρα άτομα, αλλά μόνο ανάπηρες κοινωνίες που δεν μπορούν (ή απλώς αδιαφορούν) να λύσουν τα προβλήματα των πολιτών.

Μόνος του

Ο Τσιφτσόπουλος, άτομο και ο ίδιος που κινείται με αμαξίδιο, απογοητευμένος από την αδράνεια των τοπικών αρχών της Θεσσαλονίκης απέναντι στα επανειλημμένα αιτήματά του για πρόσβαση όλων στα πεζοδρόμια της πόλης, αφιέρωσε αρκετές ώρες της ζωής του ώστε με ερασιτεχνικά εργαλεία αλλά και πολύ πείσμα να δημιουργήσει μια υποτυπώδη τσιμεντένια ράμπα.

Πολλές και πολλοί θα δουν σε αυτό το αστικό στιγμιότυπο μια αξιοθαύμαστη ιστορία που θα τους εμπνεύσει, από αυτές που συνηθίζουν οι αρτιμελείς να φορτώνουν στα ΑμεΑ. Ενδεχομένως για να ηρεμήσουν τη συνείδησή τους που είναι μέλη μιας κοινωνίας όπου οι λέξεις «συμπερίληψη» και «προσβασιμότητα» υφίστανται μόνο σε προεκλογικά φυλλάδια.

Μια πιο αποστασιοποιημένη ανάγνωση, ωστόσο, θα έβλεπε στις προσπάθειες του Τσιφτσόπουλου την κατάντια μιας κοινωνίας και μια ακραία εφαρμογή της ρητορικής περί ατομικής ευθύνης. «Γιατί να περιμένεις τον δήμο, την περιφέρεια, την κεντρική διοίκηση για να δεις ράμπες στα πεζοδρόμια; Μήπως ζεις σε οργανωμένη κοινωνία;

Πάρε το τρυπάνι σου και σπάσε τέσσερις πέτρες, κυλίσου στη βρεγμένη άσφαλτο και φτιάξε τσιμέντο σε έναν κουβά, κι ορίστε! Ετοιμη!». Και θεωρώ την περίπτωση Τσιφτσόπουλου ως ακραία εφαρμογή, γιατί κατά τα άλλα η έννοια της ατομικής ευθύνης έχει γίνει ένα εσωτερικευμένο κομμάτι της νεοφιλελεύθερης πραγματικότητας που ζούμε.

Για παράδειγμα, την αμέσως επόμενη ημέρα, την Πέμπτη που άνοιξαν οι ουρανοί, τουλάχιστον όσες και όσοι ζούμε στην Αθήνα, λάβαμε στο κινητό το περίφημο μήνυμα του «112». Το οποίο, αν το μετέφραζες σε «κρατικά ελληνικά», έλεγε: «Παρακαλώ, μην ασχολείστε με το τι δεν έχει κάνει αυτή και οι προηγούμενες κυβερνήσεις για την πόλη, τις υποδομές και το κλίμα, απλώς προσπαθήστε να μην κυκλοφορείτε και να μην πνιγείτε για να μην πληγεί η εικόνα μας».

Αντίστοιχα, παλαιότερα ευθυνόταν «το ανθρώπινο λάθος του σταθμάρχη» και όχι οι εγκληματικές παραλείψεις εγγυήσεων ασφαλείας για τις 57 χαμένες ζωές στα Τέμπη. Και ακόμη παλαιότερα, για τα θύματα στο Μάτι, έφταιγαν αυτοί που έχτισαν τα σπίτια τους όπως να ‘ναι, και όχι το κράτος που έκανε τα στραβά μάτια.

Και δεν χρειάζεται να έχουμε νεκρούς για να δούμε να ξεδιπλώνεται το κόνσεπτ της ατομικής ευθύνης. Συχνά θα κατηγορηθεί κάποιος άνεργος για τεμπελιά ή κάποια υποαμειβόμενη εργαζόμενη για έλλειψη προσπάθειας ή φιλοδοξίας.

Είναι πιο εύκολο να επικεντρωθείς στις ατομικές περιπτώσεις αντί να δεις τις κοινωνικές συνθήκες, τις διακρίσεις και όποιους άλλους ρητούς ή άρρητους διαχωρισμούς βάζουν εμπόδια στην πορεία πολλών ανθρώπων. Η υπερεκτιμημένη – στο νεοφιλελεύθερο περιβάλλον μας – έννοια της αξιοκρατίας έχει κατά κανόνα τις βάσεις της στη διαφορετική αφετηρία αυτών που συγκρίνονται, ώστε να προκύψει «ο καλύτερος» (ή – φυσικά σπανιότερα – «η καλύτερη»).

Το ψάρι

Επιμύθιο; Κι όμως υπάρχει. Ας μη βιαζόμαστε να χαρακτηρίσουμε ένα άτομο από μια πράξη ή συμπεριφορά, ενώ αγνοούμε όλες τις μικρές και μεγάλες στιγμές που προηγήθηκαν μέχρι να μπει στο μικροσκόπιό μας. Διότι, σε παράφραση μιας διάσημης φράσης, ίσως κρίνουμε ένα ψάρι από το πόσο γρήγορα μπορεί να σκαρφαλώσει σε ένα δέντρο.

Μικρή παρηγοριά; Ναι, κάτι υπάρχει κι εδώ. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης, μετά την πρωτοβουλία Τσιφτσόπουλου και την προβολή που έλαβε, ξεκίνησε να διορθώνει πεζοδρόμια χωρίς ράμπες.