Η ανάγκη για μια νέα βιογραφία του Κωνσταντίνου Καβάφη έμοιαζε προφανής όταν πριν από δέκα και πλέον χρόνια προσκάλεσα τον Γρηγόρη Τζουσδάνη να συνεργαστεί μαζί μου σε αυτό το εγχείρημα. Αν και είχα περάσει μεγάλο μέρος του ακαδημαϊκού μου βίου μελετώντας τον Καβάφη και αισθανόμουν ότι βρισκόμουν στην κατάλληλη θέση για να αναλάβω ένα τέτοιο εγχείρημα, δεν είχα προηγουμένως δοκιμαστεί στο συγκεκριμένο πεδίο.

Ο βιογραφικός «δρόμος» αποδείχθηκε «μακρύς» και το ταξίδι «ωραίο», όπως αρμόζει στον ποιητή της «Ιθάκης». Για να προετοιμαστώ, επιδόθηκα στην εντατική διερεύνηση του πεδίου της βιογραφίας παρακολουθώντας σχετικά συνέδρια και δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στο πώς προσεγγίζουν το θέμα τους οι επιτυχημένες βιογραφίες.

Γρήγορα ανακάλυψα ότι η τεκμηρίωση της ζωής ενός προσώπου ήταν κάτι τελείως διαφορετικό από το να του εμφυσήσεις ζωή.

Στην περίπτωση του Καβάφη ήταν επείγουσα ανάγκη να καταρριφθούν συγκεκριμένοι μύθοι που εδώ και έναν αιώνα είχαν αποβεί μονολιθικά στοιχεία της «καβαφικής γραμματείας». Η διαδικασία της αφαίρεσης των αποστεωμένων αυτών στρωμάτων μας επέτρεψε σταδιακά να ανακαλύψουμε τον Κωνσταντίνο ως ανθρώπινο ον που υπήρχε πίσω από τον Καβάφη ως μύθο.

Υπήρχε επίσης η προσεκτικά ενορχηστρωμένη ερμηνεία του ίδιου του ποιητή ως «Καβάφη» που έπρεπε να αποδομηθεί. Αναζητώντας τι βρισκόταν πίσω από αυτή την «κατασκευή» ήταν ένας από τους πρωταρχικούς μας στόχους. Η αποτελεσματική επίτευξή του, ωστόσο, δεν ήταν απλό ζήτημα. Το πλούσιο αλλά ελλιπές περιεχόμενο των σωζόμενων αρχείων αποδείχθηκε ερεθιστική πρόκληση.

Αλλά ο άνδρας πίσω από τον θρυλικό τεχνίτη του λόγου, τον παρακμιακό εστέτ, τον τρομερό διανοούμενο και τον φιλόδοξο μάνατζερ του εαυτού του παρέμενε συχνά ανεύρετος. Ο εντοπισμός του απαιτούσε μια βαθιά κατάδυση σε περιοχές που δεν είχαν εξερευνηθεί επαρκώς από προγενέστερους βιογράφους.

Αντί να ακολουθήσουμε τη συμβατική προσέγγιση από τη γέννηση ως τον θάνατο, επιλέξαμε μια θεματική οργάνωση της ζωής του Καβάφη που μας επέτρεψε να διεξαγάγουμε μια πιο καινοτόμο έρευνα. Η οικογενειακή μονάδα ως σεβάσμια αλλά δυσλειτουργική οντότητα απαιτούσε ένα πλαίσιο λιγότερο γεγονοτολογικό και περισσότερο συναισθηματικό. Οι διάφορες πόλεις και τα αστικά ερεθίσματα που δημιούργησαν την ευαισθησία του «flâneur» Καβάφη απαιτούσαν επίσης μια πιο λεπτομερή εστίαση, εξ ου και η πρόταξη του αστικού σκηνικού στο βιβλίο.

Πρωταρχικής σημασίας ήταν οι σημαντικοί δεσμοί και φιλίες του (επιτυχημένες και μη) που παρέχουν μια εικόνα του τρόπου με τον οποίο η οικειότητα αυξομειωνόταν στη ζωή του ποιητή. Αλληλεπικαλυπτόμενη με όλα αυτά είναι βέβαια η πάλη του Καβάφη για να βρει τη δική του ποιητική φωνή – αυτή που ο κόσμος αναγνωρίζει σήμερα χωρίς καμία αμφιβολία ως «καβαφική».

Χρειαζόταν να εξηγήσουμε πώς ο ποιητής κατάφερε αυτόν τον εντυπωσιακό άθλο θέτοντας ταυτόχρονα σε εξέλιξη τη δυναμική που θα τον εκτόξευε στην παγκόσμια στρατόσφαιρα της μελλοντικής του φήμης. Η συναισθηματική θυσία που απαιτούσε ο άθλος αυτός ωστόσο έθετε προκλητικά ερωτήματα γύρω από τη σύγκρουση μεταξύ του άνδρα που υπέφερε και του νου που δημιουργούσε.

Εν τέλει, καθοδηγητική αρχή του εγχειρήματος αυτού ήταν η επιβλητική φράση της Βιρτζίνια Γουλφ για τα δύο εκείνα στοιχεία που συγκροτούν μια αποτελεσματική βιογραφία: «Το αέναο πάντρεμα γρανίτη και ουράνιου τόξου». Το αμάλγαμα αυτό συμπαγών δεδομένων και εμπνευσμένου οράματος είναι αυτό που ελπίζουμε ότι πετύχαμε με αυτή τη νέα βιογραφία του Καβάφη.

Ο κ. Peter Jeffreys (Παναγιώτης Τσαφαράς) είναι αναπληρωτής καθηγητής Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Σάφοκ της Βοστώνης.