Για δεκαετίες, τα παιδιά ζωγράφιζαν τον επιστήμονα σαν έναν άντρα με άσπρη ρόμπα, τρελά μαλλιά και βλέμμα που φωνάζει «έκανα πάλι κάτι που θα εκραγεί». Η επιστήμη ήταν ανδρική υπόθεση, γεμάτη σωλήνες, φόρμουλες και μουστάκια. Στην τελευταία Σύνοδο Πρυτάνεων συζητήθηκε η γυναικεία εκπροσώπηση στα μέλη ΔΕΠ και στις θέσεις ευθύνης στα ΑΕΙ.

Εκεί διαπιστώθηκε ότι πανεπιστήμια κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών εμφανίζουν υψηλότερη γυναικεία παρουσία σε θέσεις ευθύνης ενώ τεχνολογικά και πολυτεχνικά ιδρύματα έχουν πολύ χαμηλή γυναικεία εκπροσώπηση και φυσικά λιγότερα μέλη ΔΕΠ γυναίκες. Οι Φυσικές Επιστήμες ήταν ιστορικά ένας ανδροκρατούμενος τομέας, με τις γυναίκες να παραμένουν υποεκπροσωπούμενες στα επαγγέλματα STEM (Science, Technology, Engineering Mathematics).

Ενώ όμως παλαιότερες μελέτες έδειχναν μια διαφορά στις επιδόσεις στα Μαθηματικά και στις Φυσικές Επιστήμες μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, πρόσφατες διεθνείς αξιολογήσεις καταδεικνύουν ότι το χάσμα αυτό έχει μειωθεί σημαντικά. Παρ’ όλα αυτά, οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων στις αντιλήψεις για τα επαγγέλματα STEM και η επιμονή των στερεοτύπων εξακολουθούν να στέκονται εμπόδια στην ισότητα σε αυτούς τους τομείς.

Ενα πολύ γνωστό πείραμα που διερευνά το πώς τα παιδιά αντιλαμβάνονται το φύλο του επιστήμονα είναι το λεγόμενο «Draw-A-Scientist Test» (DAST). Είναι ένα απλό αλλά αποκαλυπτικό εργαλείο που χρησιμοποιείται εδώ και δεκαετίες σε έρευνες. Στοιχεία από μελέτες και μετα-αναλύσεις του DASΤ αναδεικνύουν ότι υπάρχει σαφής αύξηση του ποσοστού παιδιών που ζωγραφίζουν γυναίκα επιστήμονα – από σχεδόν μηδενικό (~0 %) τις δεκαετίες 1960-70 έως περίπου 1 στις 3 ζωγραφιές σήμερα. Ωστόσο, ο διαχωρισμός κατά φύλο είναι έντονος: τα αγόρια πολύ σπάνια απεικονίζουν γυναίκες ως επιστήμονες. Η ηλικία επίσης παίζει ρόλο: μικρότερα παιδιά (π.χ., 5 ετών) ζωγραφίζουν πιο συχνά ισορροπημένα φύλα, αλλά καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν ενισχύεται το στερεότυπο του άνδρα επιστήμονα.

Ισως αγνοούν παραδείγματα όπως το Kevlar, το υλικό-θαύμα που δεν γεννήθηκε σε κάποιο στρατιωτικό εργαστήριο, αλλά στα χέρια μιας γυναίκας με πάθος για τη χημεία: της Στέφανι Κβόλεκ, Αμερικανίδας, κόρης μεταναστών από την Πολωνία. Το 1965, καθώς εργαζόταν στην DuPont αναζητώντας νέες ίνες για ελαστικά, «σκόνταψε» σε κάτι που άλλαξε τον κόσμο. Η ανακάλυψή της – μια ίνα ελαφριά σαν φτερό αλλά πιο ανθεκτική από το ατσάλι – βρήκε εφαρμογές από τα αλεξίσφαιρα γιλέκα ως τα διαστημικά σκάφη και έμελλε να γίνει το θρυλικό Kevlar.

Πρόσφατη μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα, και δημοσιεύτηκε στο συνέδριο IEEE Global Engineering Education 2025, διερεύνησε τις στάσεις απέναντι στις Φυσικές Επιστήμες, τις Φυσικές Επιστήμες στο σχολείο, τους επιστήμονες, τις εμπειρίες μάθησης των Φυσικών Επιστημών και τις κοινωνικές ευθύνες που σχετίζονται με αυτές.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε με 112 μαθητές/τριες της τελευταίας τάξης δημόσιων δημοτικών σχολείων (42 κορίτσια και 70 αγόρια) οι οποίοι/ες συμμετείχαν σε εργαστήρια, διερεύνησαν τα επιτεύγματα των επιστημόνων και ασχολήθηκαν με ενότητες Σύγχρονης Φυσικής. Αξιοποιήθηκαν παιχνίδια, πειράματα, μοντέλα και αντικείμενα για να εξερευνήσουν τις επιστημονικές διαδικασίες, τη συμβολή των επιστημόνων, το περιεχόμενο της Σύγχρονης Φυσικής και θέματα Μηχανικής και Τεχνολογίας.

Οι μαθητές/τριες ασχολήθηκαν τόσο με γνωστούς όσο και με λιγότερο γνωστούς επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένων διακεκριμένων γυναικών στην επιστήμη. Παράλληλα με γνωστές προσωπικότητες όπως ο Αϊνστάιν, ο Χόκινγκ και η Μαρί Κιουρί, οι μαθητές/τριες μελέτησαν τη ζωή και τη συμβολή του Γιώργου Παπανικολάου, του Κωνσταντίνου Δασκαλάκη, του Ανρί Πουανκαρέ και πολλών άλλων, καθώς και λιγότερο γνωστών γυναικών επιστημόνων, όπως η Ρόζαλιντ Φράνκλιν, η Κάθριν Τζόνσον, η Μάργκαρετ Χάμιλτον, η Μαριάμ Μιρζαχάνι, η Φαμπιόλα Τζιανότι, η Λιζ Μάιτνερ, η Καρολίν Χέρσελ και η Ιρέν Ζολιό-Κιουρί.

Η έρευνα ανέδειξε την πολυπλοκότητα των επιρροών στις αντιλήψεις των μαθητών/τριων καθώς και τους περιορισμούς των βραχυπρόθεσμων ή μεμονωμένων πρωτοβουλιών. Αν και η παρέμβαση παρείχε πολύτιμες μαθησιακές εμπειρίες, τα αποτελέσματα υποδεικνύουν την ανάγκη για πιο ολοκληρωμένες, μακροπρόθεσμες προσεγγίσεις που ενσωματώνονται με συνέπεια στο σχολικό πρόγραμμα αξιοποιώντας ποικίλες εκπαιδευτικές στρατηγικές. Επιπρόσθετα, αυτές οι πρώιμες παρεμβάσεις δημιουργούν μια ευαισθητοποίηση που συχνά γίνεται συνειδητή μόνο αργότερα, συνήθως κατά τη διάρκεια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή πέραν αυτής. Οι μαθητές/τριες μπορεί να μην είναι σε θέση να αξιολογήσουν τον αντίκτυπο άμεσα, αλλά μάλλον έμμεσα, καθώς αποκτούν περισσότερες γνώσεις σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους ή διαπνέονται από το πνεύμα της επιστημονικής έρευνας και εξερεύνησης.

Τα ευρήματα έδειξαν ότι τα κορίτσια παρουσίασαν βελτιώσεις στην αυτοεκτίμηση στις Φυσικές Επιστήμες και μειωμένη προσκόλληση σε στερεότυπα, ενώ τα αγόρια επωφελήθηκαν επίσης, καθώς απομακρύνθηκαν από την πεποίθηση ότι οι Φυσικές Επιστήμες είναι αποκλειστικά για τους «έξυπνους» ή για ένα φύλο.

Ωστόσο, οι αλλαγές στις συνολικές στάσεις απέναντι στις επιστήμες ήταν ελάχιστες. Τα κορίτσια φαίνονται πιο ευέλικτα – ίσως γιατί έχουν μάθει να φαντάζονται τον εαυτό τους σε ρόλους που δεν τους δόθηκαν έτοιμοι. Και κάπου εκεί, ανάμεσα σε πολύχρωμα σχέδια με ηφαίστεια και διαστημόπλοια, θα δούμε ένα παιδί που θα ζωγραφίσει μια γυναίκα επιστήμονα που εξηγεί σε έναν άντρα βοηθό της που κρατάει σημειώσεις. Ανατροπή; Οχι ακριβώς. Ισως απλώς η αρχή μιας νέας κανονικότητας.

Η κυρία Χρύσα Σοφιανοπούλου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Πληροφορικής και Τηλεματικής του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου.

Η κυρία Ελενα Ελληνιάδου είναι υποψήφια διδάκτορας Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, διευθύντρια 2ου Δημοτικού Σχολείου Πειραιά «Ουρουγουάη».