Η διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού βιβλίου στη σχολική τάξη είναι ένα σημαντικό βήμα ενίσχυσης της φιλαναγνωσίας και ευρύτερα της κριτικής σκέψης, αν και κατέληξε, λόγω των γνωστών παθογενειών του εκδοτικού χώρου (για τη συντεχνία δεν έχει σημασία η καταλληλότητα των προτεινόμενων βιβλίων, αλλά ο «αποκλεισμός» από την έμμεση χρηματοδότηση), σ’ έναν πολύ συγκεκριμένο κατάλογο κλασικών έργων, χωρίς να προσφέρεται στον εκπαιδευτικό η δυνατότητα επιλογής από περισσότερα και κυρίως πιο σύγχρονα βιβλία.
Προτιμήθηκαν, δηλαδή, έργα χωρίς εκδοτικά δικαιώματα, βιβλία πολυσχολιασμένα, ώστε ο σχολικός «φιλόλογος» (που μπορεί να είναι ιστορικός ή φιλόσοφος, χωρίς δηλαδή ιδιαίτερη εξοικείωση από τις σπουδές του με τη λογοτεχνία) να μπορεί να ανταποκριθεί στην ερμηνευτική προσέγγιση του εκάστοτε κειμένου. Η ατολμία, βέβαια του Υπουργείου Παιδείας είναι δικαιολογημένη: μία σημαντική μερίδα φιλολόγων, ειδικά απ’ τους νεότερους, μπαίνει στα βιβλιοπωλεία αποκλειστικά και μόνο για ν’ αγοράσει βοηθήματα ή γραφική ύλη, ενώ, προφανώς, υπάρχει και μια άλλη μερίδα που χωρίς δεύτερη σκέψη θα προχωρούσε σε ακατάλληλες ή πολιτικά προσανατολισμένες επιλογές.
Υπάρχουν τρία βιβλία μεταξύ πολλών που θα πρότεινα σε μαθητές Λυκείου, ολιγοσέλιδα, λογοτεχνικά γραμμένα, αλλά όχι απαραιτήτως εύκολα στην προσπέλαση. Προκλητικά, όμως, για την ευαισθησία και τις αναζητήσεις αυτής της ηλικίας. Θα τα παραθέσω με βάση τη χρονολογία έκδοσής τους.
Η αδερφή μου, αυτοβιογραφικό βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη (εκδ. Πόλις, 2013), πραγματεύεται από φιλοσοφική και θεολογική σκοπιά το δύσκολο θέμα της ασθένειας και το ασυμβίβαστο μεταξύ της αγάπης του Θεού και του βασανισμού των αθώων. Ζούμε σε κοινωνίες που επιμελώς κρύβουν τον θάνατο, εξορκίζουν τον πόνο, εξυμνούν το ματαιόδοξο σφρίγος της νεότητας στρέφοντας τα παιδιά στην ουτοπική αναζήτηση της υλικής ευδαιμονίας, δηλαδή τα αφήνουν πλήρως ανέτοιμα για την οδυνηρή εκείνη στιγμή που θα θέσει σε κίνδυνο το νόημα της ζωής, τη σχέση τους με τον άλλο, την ατομική τους ευζωία. «Δεν πιστεύω διόλου σε όλη αυτή τη μεταφυσική του πόνου ούτε στην εξαγνιστική λειτουργία του, πιστεύω μόνο ότι όποιος δεν έχει πονέσει θα γίνει μοιραία ένας ρηχός και λίγο ώς πολύ ανόητος άνθρωπος» αποφαίνεται ο συγγραφέας.
Στη νουβέλα Μαύρο νερό του Μιχάλη Μακρόπουλου (εκδ. Κίχλη, 2019), ένας πατέρας προσπαθεί να επιβιώσει με τον ανάπηρο γιο του σ’ ένα ορεινό χωριό της Ηπείρου, όπου το νερό έχει μολυνθεί από μια εταιρεία εξόρυξης και παραμένουν αυτοί οι τελευταίοι κάτοικοι ενός κινηματογραφικά αποκαλυπτικού-ταρκοφσκικού τοπίου πασχόντων. Το θέμα της οικολογικής καταστροφής είναι το κατεξοχήν πολιτικό πρόβλημα του καιρού μας, απέναντι στο οποίο σταθερά εθελοτυφλούμε, παγιδευμένοι σ’ ένα στρεβλό μοντέλο ανάπτυξης και παραγωγισμού. Το Μαύρο νερό, όμως, είναι ένα βιβλίο συγκινητικά ήσυχο, οι πρωταγωνιστές του έχουν αποδεχθεί τη σκληρή μοίρα τους επειδή αγαπούν τον τόπο τους και κυρίως αγαπιούνται μεταξύ τους.
Το τρίτο βιβλίο, ο Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Δύο Δέκα, 2023) του πιο διεθνούς μας συγγραφέα Βρασίδα Καραλή, είναι ένα παγκόσμιο μπεστ-σέλερ. Οι έφηβοι – περισσότερο τα αγόρια – επιχειρούν να ορίσουν την ανασφαλή ταυτότητά τους περιχαρακώνοντάς την μέσα σε αγελαίες συμπεριφορές και δημιουργώντας πλασματικούς ή πραγματικούς εχθρούς, οπότε εύλογα παρατηρείται ανάμεσά τους μία χοντροκομμένη ομοφοβία.
Διαβάζοντας το βιβλίο του Καραλή, αυτή τη μακροσκελή επιστολή στον αποβιώσαντα σύντροφό του που παρακολουθεί στιγμές της κοινής τους ζωής αλλά και τον τελευταίο καιρό της ασθένειας, ίσως μπορέσουν να καταλάβουν ότι οι ερωτικές σχέσεις, είτε ετεροφυλόφιλες είτε ομοφυλόφιλες, δεν διαφέρουν συναισθηματικά μεταξύ τους – οι άνθρωποι μοιράζονται, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, την ίδια ανάγκη για συντροφικότητα και αγάπη. «Αυτό που έχει σημασία είναι η σύγκλισή μας στον χρόνο, η σύμπλευσή μας, η ένωσή μας». Το βιβλίο αυτό ίσως είναι το σπαρακτικό Μονόγραμμα της εποχής μας.
Ο κ. Δημήτρης Αγγελής είναι ποιητής, διευθυντής του περιοδικού «Φρέαρ» και εκπαιδευτικός.
