«Το ημερολόγιο στην κουζίνα του σπιτιού του μικρού Νικόλα δείχνει τέλη Μαΐου και αυτός το μόνο που σκέφτεται από την αρχή της εβδομάδας είναι πού θα βρει πληροφορίες για την εργασία του στο μάθημα της Γεωγραφίας της ΣΤ’ Δημοτικού. Του έτυχε η ήπειρος της Αφρικής, όπως του ανακοίνωσε η δασκάλα του.
Ευτυχώς για αυτόν, οι γονείς του έχουν μια εγκυκλοπαίδεια στο σπίτι. Προς απογοήτευσή του όμως, αφού διαβάζει αρκετές σελίδες σχετικά με τις χώρες και τους πληθυσμούς και λοιπά στοιχεία των αφρικανικών χωρών, διαπιστώνει ότι έχουν συλλεχθεί την προηγούμενη δεκαετία…
Περνάνε τα χρόνια, έχουμε φτάσει παραμονές του 2000 και ο «μικρός» Νικόλας είναι τώρα φοιτητής στο 3ο έτος Βιολογίας και ετοιμάζει μια εργασία σχετικά με το DNA. Δεν έχει πρόσβαση στον φοβερό καινούργιο κόσμο του Internet στο σπίτι που νοικιάζει, αλλά μπορεί να συνδεθεί στο Διαδίκτυο με τους υπολογιστές της βιβλιοθήκης.
Χρησιμοποιεί τις λιγοστές μηχανές αναζήτησης οι οποίες είναι διαθέσιμες και ψάχνει πηγές κυρίως από βιβλιοθήκες άλλων πανεπιστημίων που έχουν αρχίσει και ψηφιοποιούν μέρος των συλλογών τους.
Πριν ολοκληρώσει την εργασία, συναντιέται με τον καθηγητή του για να του εκφράσει κάποιες απορίες και με μεγάλη απογοήτευση μαθαίνει ότι αρκετά από αυτά που συμπεριέλαβε στη εργασία του έχουν σχεδόν διαψευστεί μετά από μελέτες των τελευταίων ετών, των οποίων τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν πρόσφατα σε διεθνές συνέδριο και το οποίο παρακολούθησε ο καθηγητής του…
Περνάνε τα χρόνια, έχουμε κλείσει πάνω από μία δεκαετία στη νέα χιλιετία και ο Νίκος «μας», πτυχιούχος βιολόγος, εργάζεται πλέον σε ιδιωτικό εργαστήριο. Σε κάποια συνάντησή του με τον μοναδικό παιδικό φίλο με τον οποίο έχει κρατήσει επαφές διαφωνούν για τα κατορθώματα του Παναθηναϊκού και του Ολυμπιακού.
Πριν χωρίσουν, βάζουν στοίχημα και δίνουν ραντεβού για την επόμενη εβδομάδα. Ο Νίκος αναζητάει στο Διαδίκτυο και συγκεκριμένα στη σελίδα της Wikipedia και σε μια ομάδα στο Facebook αυτό που υποστήριζε και στην επόμενη συνάντηση με τον φίλο του τού παρουσιάζει τα αποτελέσματά του, ο οποίος σχεδόν γελάει με αυτά που ακούει.
Με έκπληξη ακούει τον φίλο του να του εξηγεί πως στον συγκεκριμένο ιστότοπο μπορεί ο καθένας να γράψει το οτιδήποτε και πολύ δύσκολα μπορεί να ελεγχθεί η ορθότητά τους. Τον συμβουλεύει να είναι πιο προσεκτικός στις μελλοντικές του αναζητήσεις και να προσπαθεί να διασταυρώσει τα όσα διαβάζει ψάχνοντας και σε άλλες σελίδες και ταυτόχρονα απολαμβάνει τον κερασμένο του καφέ…
Έχουμε φτάσει στο 2025 και ο κάποτε «μικρός» Νικόλας είναι πλέον μπαμπάς δύο παιδιών τα οποία φοιτούν στο Δημοτικό. Ενα απόγευμα, καθώς ελέγχει τις εργασίες του μεγάλου του παιδιού και συγκεκριμένα μια έκθεση που θα πρέπει να παραδώσει την επόμενη ημέρα, διαπιστώνει πως είναι γραμμένη με διαφορετικό ύφος από αυτό που βλέπει συνήθως και ταυτόχρονα έχει και κάποια συντακτικά λαθάκια, πράγμα σπάνιο για τον μεγάλο του γιο.
Δεν αργεί να καταλάβει ότι είναι δημιουργημένο με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης και προσπαθεί να εξηγήσει στον γιο του ότι προς το παρόν θα πρέπει μόνο συμβουλευτικά να χρησιμοποιεί τέτοια εργαλεία καθώς απέχουν αρκετά από το επιθυμητό επίπεδο και να ελέγχει την ορθότητα όσων παράγει…».
Αληθινή ιστορία ή όχι; Πάντως όχι προϊόν των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης! Μια ιστορία ωστόσο – προϊόν ανθρώπινης φαντασίας – που έχει στόχο να θίξει ζητήματα που αποτελούν πρόκληση για τις σύγχρονες κοινωνίες μας.
Αποφασίσαμε να κάνουμε μια έρευνα του πόσο «παραπληροφορημένοι» είμαστε και μοιράσαμε ένα ερωτηματολόγιο που φτιάξαμε σε τυχαία επιλεγμένους κάτοικους του Ρεθύμνου που βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης, το μεσημέρι της Τετάρτης, 26 Φεβρουαρίου 2025.
Σκοπός του ερωτηματολογίου είναι να δείξει ότι αρκετά συχνά «νομίζουμε» ότι γνωρίζουμε κάτι, χωρίς ωστόσο αυτό να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Αληθοφανή ψέματα
Τα αποτελέσματα είχαν πραγματικό ενδιαφέρον! Παραπληροφόρηση σημαίνει… αληθοφανή ψέματα. Μεταδίδεται από στόμα σε στόμα και υιοθετείται άκριτα. Η εποχή μας ευνοεί την παραπληροφόρηση περισσότερο από κάθε άλλη εποχή καθώς διακινείται καθημερινά τεράστιος όγκος πληροφοριών, τις οποίες δεν προλαβαίνουμε να ελέγξουμε.
Η έλλειψη χρόνου για την επεξεργασία των πληροφοριών που δεχόμαστε ευνοεί την άκριτη αποδοχή τους. Η σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία – ψηφιακά μέσα και κοινωνικά δίκτυα – προσφέρει τη δυνατότητα ταχύτατης και παγκόσμιας διάδοσής τους.
Τα λεγόμενα «fake news», ψευδείς ειδήσεις δηλαδή, κυκλοφορούν συχνά για εβδομάδες στο Διαδίκτυο, ακόμα και σε ειδησεογραφικούς ιστότοπους, μέχρι να ελεγχθούν και να διαψευστούν. Στο μεταξύ, ωστόσο, είναι πολύ πιθανό να έχουν επηρεάσει συμπεριφορές, αποφάσεις και καταστάσεις σε κρίσιμους ή μη τομείς της ζωής μας.
Ακόμα και κοινοί τόποι, που αναπαράγονται σε παρεΐστικες συζητήσεις, όπως τα ερωτήματα τα οποία συμπεριλήφθηκαν στο ερωτηματολόγιό μας, κυκλοφορούν για δεκαετίες ανάμεσα στους νέους αλλά και μεγαλύτερους, παρά το πλήθος πληροφοριών που μας παρέχει η τεχνολογία σήμερα.
Ο έλεγχος της εγκυρότητας της ψηφιακής πληροφόρησης καθώς και η αποτελεσματική πλοήγηση στον πληροφοριακό ωκεανό θα πρέπει να αποτελέσουν στο άμεσο μέλλον αντικείμενο διδασκαλίας στα σχολεία ώστε να φιλτράρουμε και να διασταυρώνουμε τις πληροφορίες που λαμβάνουμε καθημερινά, όχι μόνο για να μη συνεχίσουμε τις «ψευδείς αλυσίδες» που δημιουργούνται, αλλά και για να αποκτήσουμε μια ευκρινέστερη εικόνα της πραγματικότητας.
