Μια από τις μεγαλύτερες πριμαντόνες στην ιστορία της όπερας, η γερμανίδα σοπράνο Λίλι Λέμαν (1848-1929), είχε δηλώσει πως προτιμούσε να τραγουδήσει την ίδια βραδιά και τις τρεις Μπρουνχίλντε – δηλαδή ολόκληρη την «Τετραλογία» του Βάγκνερ – παρά μία φορά τη «Νόρμα».

Επιβεβαιώνοντας, ακόμα και εκείνη που τα φωνητικά προσόντα της τής επέτρεψαν να τραγουδήσει σχεδόν τα πάντα, τις υπεράνθρωπες δυσκολίες που επιφυλάσσει η ηρωίδα του Μπελίνι στην εκάστοτε ερμηνεύτριά της.

Η «Νόρμα» ευτύχησε κατά τον 20ό αιώνα να αποδοθεί από σπουδαίες τραγουδίστριες όπως η Ρόζα Πονσέλ, η Μαρία Κάλλας, η Ελενα Σουλιώτη, η Μονσεράτ Καμπαγιέ, η Τζόαν Σάδερλαντ και η Μαριέλα Ντεβία.

Oμως χρόνο με τον χρόνο περιλαμβανόταν όλο και πιο αραιά στους προγραμματισμούς των θεάτρων για να ερμηνεύεται και από τραγουδίστριες που είχαν τη φιλοδοξία αλλά δεν είχαν όλα τα προσόντα που απαιτεί ο ρόλος, τα φωνητικά και τα υποκριτικά. Και να που τώρα η ακριβοθώρητη ιέρεια των Δρυϊδών επιστρέφει με τρεις ταυτόχρονες παραγωγές σε Αυστρία και Ιταλία!

Στη Βιέννη, σε διάστημα δέκα περίπου ημερών, ανέβηκαν δύο «Νόρμες»: Στην Κρατική Oπερα, στις 22 Φεβρουαρίου, η παραγωγή που σκηνοθέτησε ο Σιρίλ Τεστ με τη Φεντερίκα Λομπάρντι. Και στο MusikTheater an der Wien, στις 23 Φεβρουαρίου, η παραγωγή που σκηνοθέτησε ο Βασίλι Μπαρχάτοφ με την Ασμίκ Γκριγκοριάν. Οι δύο κυρίες ερμήνευαν για πρώτη φορά τον ρόλο. Oλες οι παραστάσεις ήταν sold out.

Η πρεμιέρα της Γκριγκοριάν προβλήθηκε live (και στην Ελλάδα) από το Arte. H παράσταση της 23ης Μαρτίου με τη Λομπάρντι θα προβληθεί live στο αυστριακό ORF III. Στο μεταξύ σήμερα, Κυριακή 9 Μαρτίου, στο Teatro del Maggio Musicale Fiorentino της Φλωρεντίας ανεβαίνει μία ακόμη «Νόρμα». Πρωταγωνίστρια είναι η Τζέσικα Πρατ, η οποία λίγο μετά θα έρθει στην Ελλάδα για να ερμηνεύσει τη «Λουτσία ντι Λαμερμούρ» στην Εθνική Λυρική Σκηνή (βλέπε συνέντευξη στο ΒΗΜΑgazino της 2ας Μαρτίου).

Το θέμα βεβαίως δεν είναι πόσες «Νόρμες» ανεβαίνουν ταυτοχρόνως, αλλά πώς οι σύγχρονοι σκηνοθέτες αποδίδουν το έργο. Και κατά πόσο οι πρωταγωνίστριες που αποδέχονται τη δυσβάστακτη πρόκληση καταφέρνουν να υποδυθούν ικανοποιητικά έναν ρόλο που ζητάει από την ερμηνεύτρια τα πάντα: Να είναι ταυτοχρόνως και δραματική υψίφωνος με πλούσια και ηχηρή φωνή και κολορατούρα (με φωνή ευέλικτη και άνετη και στις υψηλές νότες) και τραγωδός με επιβλητική σκηνική παρουσία.

Οι αυθαιρεσίες του Μπαρχάτοφ

Η εξαιρετική Ασμίκ Γκριγκοριάν θα μπορούσε να είναι μια αξιόλογη «Νόρμα» – αν και το βράδυ της live μετάδοσης τη βρήκε, όπως ανακοινώθηκε, κρυωμένη και εμπύρετη. Τραγουδίστρια-χαμαιλέων, που επιδέξια μεταμορφώνεται από ρόλο σε ρόλο, έχει πολλάκις ανταποκριθεί με σθένος και στις πιο μεγάλες προκλήσεις. Oμως στην παραγωγή του Μπαρχάτοφ τίποτε δεν τη βοήθησε ώστε να είναι πραγματικά καλή, γιατί όλα είναι λάθος. Και όταν σε διδάσκουν λάθος έναν ρόλο δεν μπορείς να γίνεις ο ρόλος ακόμα και αν έχεις όλα τα φόντα. Στη δική της «Νόρμα» η δράση είχε μεταφερθεί κάπου στα μέσα του 20ού αιώνα (χωρίς να γίνονται απόλυτα σαφείς ο χρόνος και ο χώρος) και εκτυλισσόταν μέσα σε ένα εργοστάσιο που κατασκεύαζε πανομοιότυπες γύψινες προτομές.

Η μεγάλη ιέρεια των Δρυϊδών ερμήνευσε την «Casta diva» ντυμένη με γκρίζα φόρμα εργασίας, ίδια και απαράλλαχτη με τις εργάτριες και τους εργάτες που την περιστοίχιζαν. Το μεγαλείο του ρόλου είχε χαθεί. Ως Πολιόνε ο τενόρος Φρέντι ντε Τομάζο με το μικροσκοπικό μουστάκι και το μπριγιαντιναρισμένο μαλλί του θύμιζε τον Χίτλερ, όπως παρατήρησαν αρκετοί εξ όσων σχολίαζαν το θέαμα στο Ιντερνετ.

Στη δραματική σκηνή όπου η Νόρμα μαθαίνει πως ο Πολιόνε την απατά και εκρήγνυται από οργή, η Γκριγκοριάν – αυτή τη φορά με εμφάνιση αισθητικής Εϊμι Γουάινχαουζ – έπινε ακατάπαυστα τσάι, γεμίζοντας ξανά και ξανά το φλιτζάνι της. Ποιος ο λόγος; Κι αυτό ήταν ένα μόνο από τα ανούσια και παράδοξα μιας παράστασης γεμάτης παραδοξότητες, αυθαιρεσίες και παρανοήσεις. Μιας παράστασης που στέρησε από την ηρωίδα ακόμα και τον μεγαλειώδη, λυτρωτικό, αποθεωτικό θάνατο του φινάλε: Αν κατά τον Μπελίνι η Νόρμα και ο Πολιόνε ακολουθούν με ηρωισμό το πεπρωμένο τους πέφτοντας στις φλόγες, στην εκδοχή του Μπαρχάτοφ ο Πολιόνε σώζει τη Νόρμα απομακρύνοντάς την με τη βία από τον κλίβανο στον οποίο ετοιμαζόταν να πέσει. Και ζήσαν αυτοί καλά (ή όχι;) τη στιγμή που εμείς ακόμα προσπαθούμε να καταλάβουμε: Τι ήθελε να πει ο ποιητής;

Ναι μεν αλλά…

«Mια διαφορετική “Νόρμα”» θέλησε να παρουσιάσει και ο Σιρίλ Τεστ, σκηνοθέτης της παραγωγής που παίζεται στην Κρατική Οπερα της Βιέννης, σύμφωνα με όσα δήλωσε η πρωταγωνίστριά του, η Φεντερίκα Λομπάρντι. Μια «Νόρμα» που «εστιάζει στην ανθρώπινη πλευρά της, απομακρυνόμενη από τον μύθο που την περιβάλλει». Μα και ο Μπελίνι στην ανθρώπινη πλευρά των ηρώων του εστιάζει, όχι; Οπως και αν έχει και εδώ η δράση έχει μεταφερθεί σε μια άλλη εποχή, με τις πολύχρωμες λουλουδάτες μαντίλες που φοράνε οι γυναίκες να παραπέμπουν προφανώς στην Ανατολική Ευρώπη, την Ουκρανία ή τη Ρωσία.

Σύμφωνα με την κριτική του «Opera Now» «η “Νόρμα” του Τεστ είναι όμορφη στην όψη, υπέροχη στην ακρόαση και – χάρη σε ένα ειδικά σχεδιασμένο άρωμα που διαχέεται στην αίθουσα – μυρίζει επίσης όμορφα. Δυστυχώς όμως, η καθοδήγηση των τραγουδιστών είναι εξαιρετικά περιορισμένη, με τους ερμηνευτές να στέκονται συχνά ακίνητοι μπροστά στον υποβολέα κατά τη διάρκεια των αριών και των ντουέτων. Ο Τεστ σκηνοθετεί τις εικόνες, αλλά εγκαταλείπει το καστ του».

Στη Σκάλα του Μιλάνου

Την Κυριακή ανέβηκε η «Νόρμα» της Πρατ στη Φλωρεντία, σκηνοθετημένη από τον Αντρέα ντε Ρόζα. Επιπλέον έρχονται στις 13 Απριλίου η «Νόρμα» της Κρατικής Οπερας του Βερολίνου με τη Ρέιτσελ Γουίλις-Σόρενσεν πάλι στη σκηνοθεσία του Μπαρχάτοφ, στις 20 Απριλίου η «Νόρμα» της Οπερας της Φρανκφούρτης με τη Μαριγκόνα Τσερκέζι σε σκηνοθεσία Κριστόφ Λόι και (αυτή είναι και η πλέον αναμενόμενη παραγωγή) στις 14 Ιουλίου η «Νόρμα» της Σκάλας του Μιλάνου με τη Μαρίνα Ρεμπέκα, σε σκηνοθεσία του Ολιβιέ Πι.

Πρόκειται για την πρώτη φορά που το αριστούργημα του Μπελίνι θα παρουσιαστεί στη Σκάλα μετά το 1977, οπότε στον πρωταγωνιστικό ρόλο είχε εμφανιστεί η Μονσεράτ Καμπαγιέ. Μπορεί άραγε μέσα από αυτόν τον ξαφνικό συνωστισμό να αναδειχθεί και η πραγματικά μεγάλη «Νόρμα» της νέας εποχής; ΄Η μάλλον, μπορεί να υπάρξει μια πραγματικά μεγάλη «Νόρμα» στην εποχή που τα μεγέθη (και στην τέχνη) διαρκώς συρρικνώνονται;