Η Ρόζαλιντ Νασασίμπι παράγει εικόνες. Είτε ζωγραφίζοντας πάνω σε καμβάδες αφηρημένες χρωματικές συνθέσεις, όπου συχνά παρεισφρέει μια φευγαλέα αναπαράσταση, είτε κινηματογραφώντας με φιλμ 16 χιλιοστών τον κόσμο γύρω της, δημιουργεί ανοίγματα προς άλλους κόσμους, μικρές χαραμάδες θέασης και σκέψης. Οι δύο πρακτικές που την ανέδειξαν υποψήφια για το βραβείο Turner το 2017 και παρούσα σε διοργανώσεις όπως η documenta 14 ή η Manifesta 7, παρουσιάζονται μέσα από μια διπλή, διχοτομημένη, έκθεση στην Αθήνα.

Από τη μία, τα ζωγραφικά έργα στην γκαλερί Μελάς Μαρτίνος στο Μοναστηράκι, από την άλλη, τέσσερις ταινίες μικρού και μεσαίου μήκους στο Arch, στην Πλάκα. Ο τίτλος είναι κοινός, «Windows».

«Λειτουργεί για μένα σε πολλά επίπεδα, καθώς συνδέει και τις δύο πρακτικές μου. Αντί για screens, που θα ήταν μια πιο τεχνική λέξη, διάλεξα τη windows γιατί τα τετράγωνα και τα ορθογώνια στη δουλειά μου – είτε είναι παράθυρα, πισίνες ή οθόνες – τα βλέπω ως ένα πλαίσιο μέσα από το οποίο παρατηρώ την επιφάνεια, την ψευδαίσθηση του βάθους και ό,τι μπορεί να βρίσκεται από πίσω. Το παράθυρο λειτουργεί σαν μεταφορά για την προβολή και την αλληλεπίδραση με την εικόνα, για το τι βλέπουμε και τι κρύβεται πέρα από το ορατό είτε πρόκειται για ταινία είτε για ζωγραφική».

Η ζωγραφική λοιπόν. Επιφάνειες και μπλοκ χρωμάτων που «δονούνται» μεταξύ τους, παίζοντας με τις γραμμές, τις γωνίες και τα όρια. Συχνά χρησιμοποιεί καθημερινά μοτίβα (το πλέγμα, τον σταυρό), τα οποία μεταμορφώνονται σε αινιγματικά σημεία, δημιουργώντας έργα που φέρνουν την προσωπική αφήγηση κοντά στην καθολική εμπειρία.

«Αυτό που με ενδιαφέρει είναι πώς δημιουργούνται ατμόσφαιρες και δονήσεις που σε τραβούν ή σε απωθούν. Αν τα χρώματα είναι καθαρά, ελαφρώς αναμειγμένα ή τα άκρα τους έχουν διαφορετική απόχρωση, όλα αφορούν τα όρια και τις μεταβάσεις που δημιουργούν βάθος και κίνηση. Με τον ίδιο τρόπο, οι ταινίες μου εξερευνούν τα όρια των εμπειριών: πώς περνάς από πλάνο σε πλάνο, πώς αλλάζει το φως ή η ατμόσφαιρα. Στους πίνακες και στις ταινίες με ενδιαφέρουν οι λεπτές διακυμάνσεις και η αλληλεπίδραση των στοιχείων που δημιουργούν ένταση και βάθος». 

Οι ταινίες

Καταγράφουν με ευαισθησία καθημερινές στιγμές της σύγχρονης ζωής, αποκαλύπτοντας την εξέλιξή της ως δημιουργού σε περισσότερα από είκοσι χρόνια. Από την «Open Day» (2001), που δείχνει ανθρώπους σε καθημερινές δραστηριότητες όπως η αναρρίχηση ή η γιόγκα καθιστώντας τες παράξενες και σχεδόν τελετουργικές μέσα από το ύφος της εθνογραφικής παρατήρησης, μέχρι την πρόσφατη «The Invisible Worm» (2024), όπου αναδεικνύει τη μυθική προσωπικότητα του καλλιτέχνη και τις περίπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ φίλων, οι ταινίες της συνδέονται με τη ζωγραφική της: η ένταση της εικόνας, η κίνηση, ο χρόνος και ο ήχος της ταινίας διαπλέκονται με τα μοτίβα και τις ατμόσφαιρες των πινάκων της, προκαλώντας το βλέμμα σε μια συνεχή διερεύνηση.

«Πάντα με ενδιέφεραν τα δισδιάστατα έργα. Βλέπω σαφείς συγγένειες ανάμεσα στη ζωγραφική και τον κινηματογράφο, αν και αντιπροσωπεύουν διαφορετικές φάσεις της ζωής μου. Ξεκίνησα με τη ζωγραφική, πέρασα σε ταινίες Super 8 και μετά σε φιλμ 16 mm. Η ένταση της εικόνας, η κίνηση, ο χρόνος του φιλμ και ο ήχος με γοήτευαν, αλλά γύρω στα 40 επέστρεψα στη ζωγραφική, για να έχω καθημερινή επαφή με τα έργα μου».

Παράθυρο στη Γάζα

Ας μιλήσουμε όμως για τo «Electrical Gaza» (2015), τη μικρού μήκους ταινία της που παρουσιάζεται στο Arch και καταγράφει τη ζωή στη Λωρίδα της Γάζας, παρατηρώντας την καθημερινότητα των ανθρώπων υπό αποκλεισμό. Η Νασασίμπι τη γύρισε πριν από περίπου δέκα χρόνια, αφού αφιέρωσε χρόνο και υπομονή για να καταφέρει να εισέλθει στην περιοχή ως πιστοποιημένη δημοσιογράφος – κάτι που σήμερα θα ήταν αδύνατο.

«Δεν νομίζω ότι κάποιος άλλος θα μπορούσε να βρεθεί εκεί όπως εγώ. Η εμπειρία μου ήταν βαθιά φορτισμένη, αλλά βρίσκομαι στην Παλαιστίνη ταυτόχρονα ως εσωτερική και εξωτερική παρατηρήτρια, κρατώ κατά κάποιον τρόπο μια διπλή θέση. Γεννήθηκα στο Λονδίνο, έχω ζήσει στη διασπορά όλη μου τη ζωή και δεν μιλάω αραβικά: ο πατέρας μου μεγάλωσε στην Ιερουσαλήμ όπου φοίτησε σε βρετανικό σχολείο και όταν τελικά πήγε για σπουδές στην Αγγλία, γνώρισε τη μητέρα που είναι από τη Βόρεια Ιρλανδία και της μιλούσε πάντα αγγλικά. Σίγουρα δεν είμαι αντικειμενική, δεν είναι δυνατόν να είσαι σε ένα μέρος που έχει βιώσει τόσο πολλά τις τελευταίες δεκαετίες. Παρ’ όλα αυτά, διατηρώ μια ελαφρώς αποστασιοποιημένη ματιά. Στο γύρισμα προσπαθώ να μη θέτω στον εαυτό μου υπερβολικές ερωτήσεις, θέλω να είμαι δεκτική σε ό,τι συμβαίνει γύρω μου. Παρατηρώ και καταγράφω στιγμές, ξέροντας ότι δεν μπορείς να “πιάσεις” τα πάντα σε πραγματικό χρόνο. Θέλω να γίνω αγωγός του τόπου και της στιγμής, να μεταδώσω στον θεατή όσο πιο πιστά γίνεται την εμπειρία μου, ώστε να νιώσει με σωματικό τρόπο ό,τι ένιωσα κι εγώ σε αυτόν τον τόπο».

Η Συνοικία του Ταχυδρομείου

Η οικογένεια του πατέρα της έχει βαθιές ρίζες στην Παλαιστίνη. Ο παππούς της διηύθυνε το Παλαιστινιακό Ταχυδρομείο τη δεκαετία του ’50 και συμμετείχε στη δημιουργία της συνοικίας Dahiet Al Bareed στη βορειοανατολική Ιερουσαλήμ, ένα «ουτοπικό, κοινοτικό εγχείρημα» για τους εργαζομένους στο Ταχυδρομείο και τις οικογένειές τους, προορισμένο για συνύπαρξη και κοινότητα. Η ισραηλινή στρατιωτική κατοχή του 1967 όμως δεν επέτρεψε την πλήρη πραγματοποίηση αυτού του οράματος. Σήμερα η περιοχή έχει μετατραπεί σε no man’s land καθώς εντάσσεται στη Ζώνη Γ’ των Συμφωνιών του Οσλο, οπότε υπόκειται τυπικά σε ισραηλινή στρατιωτική διοίκηση, αλλά χωρίς ουσιαστικό έλεγχο και με πρόσβαση σε περιορισμένες υποδομές. Ο δε ισραηλινός φράχτης έχει χωρίσει τη γειτονιά στη μέση, περιορίζοντας την ελευθερία κίνησης των κατοίκων. Παρ’ όλα αυτά, το όνομα της περιοχής παραμένει και μερικά από τα παραδοσιακά σπίτια εξακολουθούν να μαρτυρούν την ιστορία και τη φυσιογνωμία της.

Η Νασασίμπι καταγράφει με μοναδικό τρόπο τη ζωή στη γειτονιά μέσα από την ταινία της Νταχιέτ Αλ Μπαρέντ («Συνοικία του Ταχυδρομείου», 2002). Δεν περιλαμβάνεται στο κύριο πρόγραμμα της έκθεσης, όπως και άλλες που έχει γυρίσει στην Παλαιστίνη, γιατί όπως η ίδια εξηγεί: «Συζητήθηκε πολύ αν θα έπρεπε να δείξω και τις τρεις ταινίες από την Παλαιστίνη, ειδικά τώρα με όσα συμβαίνουν. Η ιδέα αυτής της έκθεσης όμως ήταν κυρίως να αναδείξει την πρακτική ενός καλλιτέχνη – τη μέθοδο, τον τρόπο δουλειάς – και όχι αποκλειστικά έργα με θεματολογία την Παλαιστίνη». Οι ταινίες της προβλήθηκαν στο πλαίσιο του παράλληλου προγράμματος των δύο εκθέσεων στις 3 και 4 Οκτωβρίου, μαζί με το μεγάλου μήκους έργο της «Denim Sky» (2022).

INFO

«Rosalind Nashashibi, Windows» στο Arch (Γκούρα 5) και στην γκαλερί Μελάς Μαρτίνος (Πανδρόσου 50), ως τις 25 Οκτωβρίου.