Μόλις μισή ώρα μακρύτερα από το επιχειρηματικό, τουριστικό, εξωφρενικό Ντουμπάι, η Σάρτζα χτίζει τη δική της ταυτότητα γύρω από τη γνώση, το βιβλίο και τον πολιτισμό. Ηταν το όραμα του 86χρονου σήμερα εμίρη της Σουλτάν μπιν Μουχάμαντ Αλ Κασίμι, ιστορικού και συγγραφέα επίσης, και η 44η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου της Σάρτζα (ΔΕΒΣ), που άνοιξε τις πύλες της στις 5 Νοεμβρίου και θα διαρκέσει ως τις 16 του μηνός με τιμώμενη χώρα την Ελλάδα, είναι η λαμπερή έκφραση αυτού του οράματος.

Οι αρχαίοι δεσμοί της Ελλάδας με τον αραβικό κόσμο υπογραμμίστηκαν και από τις δύο πλευρές την Τετάρτη, στην τελετή των εγκαινίων. «Οι πολιτισμοί μας συναντήθηκαν και ενέπνευσαν ο ένας τον άλλον στις ιδέες, στις τέχνες, στις επιστήμες, στη φιλοσοφία και στη φαντασία» είπε ο υφυπουργός Πολιτισμού Ιάσων Φωτήλας προσθέτοντας ότι μας ενώνει σήμερα ένα όραμα για το μέλλον αξιοποιώντας την πολιτιστική μας κληρονομιά και μια διάθεση διαλόγου και συνεργασίας.

Στην τελετή των εγκαινίων, η γαλανόλευκη καταλαμβάνει τη βιντεοοθόνη της κεντρικής αίθουσας εκδηλώσεων της ΔΕΒΣ: τιμώμενη χώρα είναι εφέτος η Ελλάδα. Φωτό: Λαμπρινή Κουζέλη

Για τον περήφανο εμίρη η εφετινή ΔΕΒΣ, όπου παίρνουν μέρος 2.350 εκδότες (1.224 από αραβικές χώρες, 1.126 από τη διεθνή σκηνή) και 250 συγγραφείς, καλλιτέχνες και άλλοι δημιουργοί από 66 χώρες σε 1.200 εκδηλώσεις και εργαστήρια, ήταν αφορμή να παρουσιάσει δυο μεγάλα έργα, το Ιστορικό Λεξικό της Αραβικής Γλώσσας, που καταγράφτηκε στο Ρεκόρ Γκίνες για τους 127 τόμους του που ολοκληρώθηκαν σε λιγότερο από 10 χρόνια – με τη συνεργασία 700 ερευνητών από διάφορες χώρες –, και την Εγκυκλοπαίδεια Αραβικού Πολιτισμού, στο πρότυπο της Britannica, που θα ολοκληρωθεί το 2028 σε 44 τόμους.

Στο περίπτερο της Ακαδημίας για την Αραβική Γλώσσα της Σάρτζα μια καρτούλα με QR code είναι το εισιτήριο για τη δωρεάν απόκτηση του Ιστορικού Λεξικού σε ψηφιακή μορφή· για τους εραστές του έντυπου βιβλίου τυπώνεται on demand, καταβάλλοντας το εκτυπωτικό κόστος – πρακτική που ενθαρρύνει η Σάρτζα, προσφέροντας υπηρεσίες on demand και σε ξένους εκδότες.

Φωτό: Λαμπρινή Κουζέλη

Η Ελλάδα στη Σάρτζα

Για την Ελλάδα, που συμμετέχει για τρίτη φορά με εθνικό περίπτερο, το οποίο επιμελείται η Διεύθυνση Γραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠΠΟ), είναι μια αφορμή να παρουσιάσει τη βιβλιοπαραγωγή της σε ένα κοινό που εκτείνεται από τον αραβόφωνο κόσμο μέχρι την Ινδία και την Ανατολική Ασία. Η Σάρτζα έχει ενθουσιώδες κοινό που αγοράζει πολλά βιβλία, με πληροφορεί ο υπεύθυνος του περιπτέρου του «Harper Collins» Ινδίας, γι’ αυτό και πολλοί ινδοί συγγραφείς σπεύδουν να παρουσιάσουν τα νέα βιβλία τους εδώ.

Η Ελλάδα ήρθε στη Σάρτζα αναζητώντας εκδοτικούς μνηστήρες, με προίκα τη νεότερη ποίηση και μια Ανθολογία φρεσκομεταφρασμένη στα αραβικά, το θέατρο και το παιδικό βιβλίο, αλλά και τη μουσική και τη γαστρονομία, και με μια αποστολή 70 ατόμων, μεταξύ των οποίων αρκετοί εκδότες.

Στο κομψό εθνικό περίπτερο στα εθνικά χρώματα, που σχεδίασαν οι αρχιτέκτονες Γιώργος Ρυμενίδης και Θάλεια Μέλισσα, σαν τριήρη που πλέει στον χώρο, με μια ελιά «σύμβολο καλλιέργειας της γης και της σκέψης», ο Αντώνης Σκιαθάς και ο Ευριπίδης Γαραντούδης διάβασαν ποιήματά τους με διαμεσολαβητή τον μεταφραστή στα αραβικά Μοχάμεντ Αμπντελαζίζ. Οι συγγραφείς των πρόσφατων Κρατικών Βραβείων παρουσιάζονταν στους τοίχους του περιπτέρου· καλύτερα αν ορισμένοι ήταν παρόντες διά ζώσης. Τις εντυπώσεις κέρδισε η ποιήτρια Δανάη Σιώζιου διαβάζοντας ποιήματά της και συμμετέχοντας θερμά – με τη βοήθεια του μεταφραστή και εκδότη αραβικής ποίησης στα ελληνικά Ρόνι Μπου Σάμπα – σε συζήτηση με άραβες ομοτέχνους της. Η συμμετοχή σε πολυσυλλεκτικά πάνελ, εκτός του εθνικού περιπτέρου, αποδεικνύεται πάντοτε πιο αποδοτική για τη γνωριμία με το ξένο κοινό.

Η ποιήτρια Δανάη Σιώζου. Φωτό: Λαμπρινή Κουζέλη

Στο περίπτερο το αρχαιοελληνικό στοιχείο είναι έντονο. Ωστόσο, στο τριήμερο επαγγελματικό Συνέδριο Εκδοτών που προηγήθηκε ο Φαίδων Κυδωνιάτης (εκδ. Ευρασία), εκπρόσωπος των ελλήνων εκδοτών, τόνισε: «Δεν ήρθαμε στη Σάρτζα να μιλήσουμε για το παρελθόν μας, ήρθαμε – με αυτοπεποίθηση – να μιλήσουμε για το παρόν μας».

Το Ελληνικό Ιδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού (ΕΛΙΒΙΠ) παρουσίασε το πρόγραμμα ενίσχυσης μεταφράσεων GreekLit για το οποίο ο πρόεδρός του Νίκος Μπακουνάκης είπε πως στη συνέχεια υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον και αναμένεται οι εφετινές αιτήσεις να είναι αυξημένες. Καθώς το τοπίο των διεθνών εκθέσεων βιβλίου αλλάζει, το ΕΛΙΒΙΠ ενδιαφέρεται να έχει μεγαλύτερο λόγο στο περιεχόμενο της εθνικής μας εκπροσώπησης στο εξωτερικό. Το βιβλιαράκι του με στοιχεία – επιτέλους – για την ελληνική βιβλιοπαραγωγή και την κρατική πολιτική βιβλίου, που τυπώθηκε για τη ΔΕΒΣ, δεν πέρασε απαρατήρητο από τον πολύπειρο Πόρτερ Αντερσον, αρχισυντάκτη του περιοδικού «Publishing Perspectives», που υπογράμμισε τη σημασία του με το πνευματώδες «Greeks bearing data».

Βιβλίο και βιβλιοθήκες

Παράλληλα, η Βιβλιοθήκη της Σάρτζα γιορτάζει εφέτος τα 100 χρόνια της και ένα από τα πολυτελή εικονογραφημένα λευκώματα που κυκλοφορεί το νέο imprint «Sarab» των εκδόσεων Kallimat της γνωστής εκδότριας Μποντούρ αλ Κασίμι, κόρης του εμίρη, είναι αφιερωμένο στην ιστορία της. Σκοπός του ΥΠΠΟ, λέει η Σίσσυ Παπαθανασίου, επικεφαλής της Διεύθυνσης Γραμμάτων, είναι να δημιουργηθεί στη βιβλιοθήκη μόνιμο σταντ ελληνικού βιβλίου με επιλογή από τους τίτλους που έχουν ταξιδέψει στη Σάρτζα, υλικό για την οργάνωση μιας σχετικής λέσχης ανάγνωσης.

Στο περίπτερο του House of Wisdom στη ΔΕΒΣ, του κέντρου πολιτισμού που ιδρύθηκε όταν η Σάρτζα ήταν Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου της UNESCO το 2019, παρουσιάζονται σπάνια μεσαιωνικά αραβικά χειρόγραφα και παλαίτυπα με κείμενα ιατρικής και αστρονομίας· μια απόπειρα συνεργασίας με τη δική μας Εθνική Βιβλιοθήκη για μια κοινή έκθεση φαίνεται πως δεν ευοδώθηκε.

Μια προσωπική υπόθεση

Η ΔΕΒΣ τιμά το βιβλίο εξίσου ως μέσο καλλιέργειας και ως μέσο ψυχαγωγίας. Στο «Φαρμακείο Ποίησης» οι επισκέπτες προμηθεύονται ποιητικές συλλογές. Στο ήσυχο γειτονικό «Intellectual Hall» o αιγύπτιος θεατρικός συγγραφέας, πεζογράφος και δημοσιογράφος Μοχάμεντ Σαλμάουι, τιμώμενο πρόσωπο της εφετινής ΔΕΒΣ για τη σημαντική συμβολή του στα αραβικά γράμματα, έδινε διάλεξη μπροστά σε ένα καθηλωμένο κοινό. Αδημονία επικρατεί όμως και για την εμφάνιση του χολιγουντιανού Γουίλ Σμιθ στις 14 Νοεμβρίου, ο οποίος θα μιλήσει για τη ζωή και την καριέρα του με αφορμή τα απομνημονεύματά του.

Η βρετανή ποιήτρια και εκδότρια Ντέμπορα Άλμα τοποθετεί ποιητικές συλλογές και μπουκαλάκια με στίχους σε μικροσκοπικά ειλητάρια που μοιάζουν με χάπια στα ράφια του «Φαρμακείου Ποίησης». Φωτό: Λαμπρινή Κουζέλη

Τι διαβάζει το κοινό της Σάρτζα; Μια γυναίκα με τον γιο της, η Σίμα με τον 9χρονο Αχμέτ και μια ντουζίνα σακούλες με βιβλία, κοντοστέκονται να βγάλουν μια φωτογραφία. Το θέαμα είναι η χαρά του εκδότη και η Σίμα μού επιτρέπει να τους φωτογραφίσω κι εγώ. Ετοιμάζομαι να ρωτήσω τι περιέχουν οι σακούλες, όταν θυμάμαι το σύνθημα της ΔΕΒΣ: «Ιt’s between you and a book»· το διάβασμα είναι προσωπική υπόθεση. Διαβάζεις θρίλερ και γελάς; Διαβάζεις για δέκατη φορά το «Αποχαιρετισμός στα όπλα» και σε ξαφνιάζει κάθε φορά το τέλος; Μη σε νοιάζει, μην αφήνεις τους άλλους να υπαγορεύσουν τι να διαβάσεις και πώς να νιώσεις για την αναγνωστική σου ανταπόκριση, το διάβασμα είναι προσωπική υπόθεση. Πρόκειται για την απόλυτη απενοχοποίηση του αναγνωστικού γούστου.

Η μαγεία της μουσικής

Προχωρημένη η ώρα στο τέλος της πρώτης ημέρας, και απέναντι από το ελληνικό περίπτερο ο Νίκος Πλάτανος στο ακορντεόν και η σοπράνο Κυριακή Βλαχογιάννη ερμηνεύουν ελληνική ποίηση. Οι περαστικοί κοντοστέκονται. Οι καλλιτέχνες κατευθύνονται στο ελληνικό περίπτερο τραγουδώντας το «Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι».

Νίκος Πλάτανος και η Κυριακή Βλαχογιάννη ερμηνεύουν το «Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι». Φωτό: Λαμπρινή Κουζέλη

Ο κόσμος τούς ακολουθεί· τα κινητά τραβούν βίντεο. Κορίτσια με μαύρες αμπάγιες χτυπούν παλαμάκια στον ρυθμό δίπλα στο γαλανόλευκο «GREECE», ανάμεσα στα βιβλία της ελληνικής παραγωγής – μεταξύ των οποίων και ιστορικές εκδόσεις του «Βήματος» και των «Νέων». Ο Μάνος Χατζιδάκις κι ο Μιχάλης Κακογιάννης έκαναν τα μαγικά τους. Βγαίνω στην αραβική νύχτα, όπου η πανσέληνος έχει ανατείλει, βουρκωμένη και αισιόδοξη. Υπάρχει τρόπος, υπάρχει δρόμος.

Η παρουσία της Alter Ego στη Σάρτζα

Φωτό: Σίσσυ Μόρφη

Ανάμεσα στους περίπου 60 εκδότες που παρουσιάζονταν στα ράφια του ελληνικού περιπτέρου, ήταν και η Alter Ego Media. Εικονογραφημένες ιστορικές εκδόσεις του «Βήματος» και των «Νέων» ήταν στη διάθεση του αναγνωριστικού κοινού της Σάρτζα και των διεθνών επισκεπτών, προσφέροντας την ευκαιρία να γνωρίσουν Φιλικούς («Οι ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας: Αλέξανδρος Υψηλάντης») και αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης στη στεριά και στη θάλασσα («Γεώργιος Καραϊσκάκης: Η άγνωστη βιογραφία», «Οι ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας: Κολοκοτρώνης», «Οι ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας: Κωνσταντίνος Κανάρης»), αλλά και τις ισχυρές γυναικείες μορφές που έγραψαν Ιστορία στα χρόνια του Αγώνα με τη δράση ή την πένα τους («Οι Ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας: Μπουμπουλίνα, Μαυρογένους, Καΐρη»).