Κάθε χρόνο το ενδιαφέρον του κοινού τραβάει το πολυσυζητημένο βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Η φετινή χρονιά δεν αποτελεί εξαίρεση, ιδίως αφού ο πλανήτης είναι γεμάτος συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένων της συνεχιζόμενης γενοκτονίας στη Λωρίδα της Γάζας, του πολέμου στην Ουκρανία, τον παρ’ ολίγον πόλεμο μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, τoν πόλεμο των λίγων ημερών μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ. Ενώ ακόμα, σε πολλές χώρες υπάρχουν εμφύλιες συρράξεις και πολιτικές καταστολής.

Σε αρκετές από τις διαπραγματεύσεις για την επίλυση όλων αυτών των θεμάτων έχει εμπλακεί ο αμερικανός πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, για αυτό και έχει προταθεί από διάφορους πολιτικούς ηγέτες, για να παραλάβει το βραβείο. Ο ίδιος μάλιστα, έχει ισχυριστεί ότι αξίζει αυτή την τιμή, αφού «τερμάτισε επτά πολέμους», κατά τα λεγόμενά του. «Όλοι λένε ότι πρέπει να το πάρω», δήλωσε χαρακτηριστικά από το βήμα του ΟΗΕ.

Ωστόσο, τι συμβαίνει με τα βραβεία Νόμπελ Ειρήνης διαχρονικά; Ποιοι τα έχουν κατακτήσει, ποιοι τα έχουν απορρίψει και πόσα έχουν δοθεί;

Η διαδικασία για τις υποψηφιότητες

Το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης θα πρέπει να απονέμεται στο άτομο που έχει κάνει τα περισσότερα για την προώθηση της ειρήνης στον κόσμο. Ειδικότερα, ο τιμητικός αυτός τίτλος δίνεται σε έναν ή περισσότερους ανθρώπους, ή ακόμα και σε ομάδες που έχουν «κάνει το μεγαλύτερο ή το καλύτερο έργο για την αδελφοσύνη μεταξύ των εθνών, για την κατάργηση ή τη μείωση των μόνιμων στρατών και για τη διεξαγωγή ή και προώθηση ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων».

Όπως ορίζει η διαθήκη του Άλφερντ Νόμπελ, ο βραβευμένος επιλέγεται από τη Νορβηγική Επιτροπή Νόμπελ, μία επιτροπή πέντε μελών που διορίζεται από το Κοινοβούλιο της Νορβηγίας.

Οποιοδήποτε άτομο ή οργανισμός μπορεί να προταθεί από οποιονδήποτε επιλέξιμο υποψήφιο. Στους επιλέξιμους υποψήφιους περιλαμβάνονται μέλη εθνικών συνελεύσεων, μέλη κυβερνήσεων, μέλη οργανισμών, όπως το Διεθνές Δικαστήριο, καθηγητές ή διευθυντές πανεπιστημίων και πρώην βραβευθέντες, ή μέλη της Επιτροπής Νόμπελ.

Όρκος σιωπής για μισό αιώνα

Κάθε χρόνο, οι επιτροπές Νόμπελ προσκαλούν επιλεγμένους εμπειρογνώμονες, προηγούμενους νικητές και ακαδημαϊκούς να υποβάλουν υποψηφιότητες έως τις 31 Ιανουαρίου.

Οι υποψηφιότητες δεν δημοσιοποιούνται και τα μέλη της επιτροπής απαγορεύεται να συζητούν τις αποφάσεις τους για 50 χρόνια. Μόνο οι υποψήφιοι μπορούν να επιλέξουν να αποκαλύψουν τις δικές τους υποβολές. Κανένα άτομο δεν μπορεί να υποβάλει αυτοπροτάση, αλλά μπορεί να υποδειχθεί πολλές φορές από άλλους.

Μετά την προθεσμία, οι επιτροπές αφιερώνουν μήνες στην εξέταση εκατοντάδων συμμετοχών, συμβουλεύονται ειδικούς και περιορίζουν τη λίστα σε λίγους υποψηφίους. Κάθε βραβείο έχει τον δικό του ρυθμό.

Το Βραβείο Ειρήνης, το οποίο συχνά αναγνωρίζει το έργο του περασμένου έτους, τείνει να ανταποκρίνεται στα τρέχοντα παγκόσμια γεγονότα.

Σημειώνεται δε, ότι οι υποψηφιότητες για το φετινό βραβείο Νόμπελ Ειρήνης ξεπέρασαν τις 330.

Το νορβηγικό Ινστιτούτο Νόμπελ στο Όσλο (REUTERS/Tom Little)

Τι συμβαίνει στην τελετή απονομής;

Κάθε χρόνο, τα βραβεία Νόμπελ απονέμονται επίσημα σε διπλές τελετές που πραγματοποιούνται στη Στοκχόλμη και στο Όσλο.

Στην τελετή της Στοκχόλμης παρευρίσκεται η βασιλική οικογένεια της Σουηδίας, και οι βραβευθέντες στη φυσική, τη χημεία, την ιατρική, τη λογοτεχνία και τις οικονομικές επιστήμες λαμβάνουν τα μετάλλια και τα διπλώματά τους από τον βασιλιά.

Στο Όσλο, το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης απονέμεται από τον πρόεδρο της Νορβηγικής Επιτροπής Νόμπελ στο Δημαρχείο του Όσλο. Αυτό συμβαίνει προς τιμήν της επιθυμίας του Άλφερντ Νόμπελ να απονέμεται το Βραβείο Ειρήνης στη Νορβηγία.

Η περσινή τελετή απονομής του Νόμπελ Ειρήνης στο Όσλο (AP Photo/Kin Cheung)

Οι βραβευθέντες καλούνται ατομικά στη σκηνή, όπου παραλαμβάνουν το μετάλλιο Νόμπελ, το δίπλωμα και το χρηματικό βραβείο. Η τελετή περιλαμβάνει επίσης, ομιλίες από τους προέδρους των επιτροπών που τονίζουν τη σημασία των ανακαλύψεων και των συνεισφορών.

Η εκδήλωση μεταδίδεται παγκοσμίως και ακολουθείται από δεξίωση στο Δημαρχείο της Στοκχόλμης για περισσότερους από 1.000 προσκεκλημένους, συμπεριλαμβανομένων βασιλέων, διπλωματών, επιστημόνων και πρώην βραβευμένων.

Πόσα βραβεία Νόμπελ έχουν απονεμηθεί;

Τα βραβεία Νόμπελ Ειρήνης ήταν ένα από τα πέντε βραβεία που συμπεριλαμβανόταν στη διαθήκη του βιομηχάνου και εφευρέτη Άλφερντ Νόμπελ. Από το Μάρτιο του 1901 απονέμεται ετησίως με μερικές εξαιρέσεις. Αξίζει να σημειωθεί, ότι το Λεξικό Σύγχρονης Ιστορίας της Οξφόρδης περιγράφει το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης ως «το πιο έγκριτο βραβείο στον κόσμο».

Από το 1901, έχουν απονεμηθεί 105 βραβεία Νόμπελ Ειρήνης σε 139 βραβευθέντες, μεταξύ αυτών 91 άνδρες, 19 γυναίκες και 28 οργανισμοί.

Δεν απονεμήθηκε σε 19 περιπτώσεις: το 1914-1916, το 1918, το 1923, το 1924, το 1928, το 1932, το 1939-1943, το 1948, το 1955-1956, το 1966-1967 και το 1972.

Γιατί δεν απονεμήθηκαν βραβεία ειρήνης εκείνα τα έτη;

Στο καταστατικό του Ιδρύματος Νόμπελ αναφέρεται: «Εάν κανένα από τα έργα που εξετάζονται δεν κριθεί ότι έχει τη σημασία που αναφέρεται στην πρώτη παράγραφο, το χρηματικό έπαθλο θα παρακρατηθεί μέχρι το επόμενο έτος. Εάν, ακόμη και τότε, το βραβείο δεν μπορεί να απονεμηθεί, το ποσό θα προστεθεί στα περιορισμένης χρήσης κεφάλαια του Ιδρύματος».

Κατά τη διάρκεια του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, απονεμήθηκαν λιγότερα βραβεία Νόμπελ.

Το Νόμπελ Ειρήνης χρόνια δεν κοιτά

Τα βραβεία Νόμπελ Ειρήνης έχουν δοθεί τόσο σε προσωπικότητες που έχουν συμβάλει με το έργο τους στον τερματισμό πολέμων και ανισοτήτων. Αυτό όπως έχουν δείξει οι βραβεύσεις, δεν είναι κάτι που έχει ηλικία, καθώς το νεότερο άτομο που έχει βραβευτεί για τον αγώνα του προς αυτή την κατεύθυνση ήταν ανήλικο, ενώ το μεγαλύτερο ηλικιακά ήταν υπερήλικο.

Η νεότερη νικήτρια

Το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για το 2014 απονεμήθηκε στη Μαλάλα Γιουσάφζαι. Βραβεύτηκε σε ηλικία 17 ετών «για τον αγώνα της κατά στην καταπίεση των παιδιών και των νέων και για το δικαίωμα όλων των παιδιών στην εκπαίδευση».

Μαλάλα Γιουσάφζαι (AP Photo/Matt Dunham)

Ο γηραιότερος νικητής

Το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για το 1995 απονεμήθηκε στον Τζόζεφ Ρότμπλατ. Ο ίδιος βραβεύτηκε σε ηλικία 86 ετών «για τις προσπάθειές του να μειώσει τον ρόλο των πυρηνικών όπλων στη διεθνή πολιτική και, μακροπρόθεσμα, να εξαλείψει τα όπλα αυτά».

Τζόζεφ Ρότμπλατ (AP Photo/Bjoern Sigursoen)

«Νόμπελ; Όχι, δε θα πάρω»

Για κάποιους ανθρώπους δεν έχει σημασία το ίδιο το βραβείο, όσο ο αγώνας τους προς την κατεύθυνση της ειρήνης. Στην πολυετή ιστορία των βραβείων Νόμπελ Ειρήνης υπήρξε και κάποιος που αρνήθηκε να το παραλάβει, καθώς η ειρήνη δεν είχε επέλθει εκείνη τη στιγμή που τον πρότειναν.

Ο νικητής που αρνήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης

Ο Βιετναμέζος πολιτικός Λε Ντουκ Θο, που βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 1973 από κοινού με τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρι Κίσινγκερ, είναι ο μόνος που αρνήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης. Και οι δύο βραβεύτηκαν για τη διαπραγμάτευση της ειρηνευτικής συμφωνίας του Βιετνάμ. Ο Λε Ντουκ Θο δήλωσε ότι δεν ήταν σε θέση να δεχτεί το Νόμπελ, επικαλούμενος ως λόγο την κατάσταση στο Βιετνάμ.

Ο πόλεμος του Βιετνάμ (1959-1975) διεξήχθη μεταξύ της Λαϊκής Δημοκρατίας του Βιετνάμ (Βόρειο Βιετνάμ) και της Δημοκρατίας του Βιετνάμ (Νότιο Βιετνάμ), που υποστηριζόταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι δυνάμεις του Νότου και των Ηνωμένων Πολιτειών ηττήθηκαν και ο πόλεμος έληξε με την ενοποίηση του Βιετνάμ υπό την κομμουνιστική κυβέρνηση του Βορρά.

Χένρι Κίσινγκερ και Λε Ντουκ Θο (AP Photo/Michel Lipchitz)

10 αμφιλεγόμενα Νόμπελ Ειρήνης

Η απονομή του Νόμπελ Ειρήνης υπήρξε πολλές φορές πηγή αντιπαραθέσεων και έντονων συζητήσεων. Στη λίστα που ακολουθεί παρουσιάζονται δέκα προσωπικότητες από την παγκόσμια πολιτική σκηνή που βραβεύτηκαν με το Νόμπελ Ειρήνης, προκαλώντας όμως αντιδράσεις για διαφορετικούς λόγους:

  • Μπαράκ Ομπάμα (γ. 1961): Το 2009, μόλις οκτώ μήνες μετά την εκλογή του, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης «για τις εξαιρετικές του προσπάθειες στην ενίσχυση της διεθνούς διπλωματίας και συνεργασίας μεταξύ των λαών». Η απόφαση θεωρήθηκε πρωτοφανής, καθώς βραβεύτηκε περισσότερο για τις προθέσεις του παρά για απτά αποτελέσματα, γεγονός που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις.

AP Photo/John McConnico

  • Αλ Γκορ (γ. 1948): Το 2007 ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ βραβεύτηκε για την ενημέρωση της κοινής γνώμης σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Η βράβευσή του αμφισβητήθηκε, καθώς αρκετοί υποστήριξαν ότι το έργο του δεν σχετίζεται με την ειρήνη, ενώ άλλοι αμφισβήτησαν την εγκυρότητα των θέσεών του. Επιπλέον, αποκαλύφθηκε ότι η κατανάλωση ενέργειας στο σπίτι του ξεπερνούσε κατά πολύ τον μέσο όρο, γεγονός που έδωσε τροφή στους επικριτές του.
  • Βανγκάρι Μαατάι (1940–2011): Η Κενυάτισσα περιβαλλοντολόγος και ακτιβίστρια κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης το 2004 για τη δράση της υπέρ της αειφορίας, της δημοκρατίας και της ειρήνης. Ωστόσο, δήλωσή της σύμφωνα με την οποία ο ιός HIV δημιουργήθηκε από λευκούς επιστήμονες προκάλεσε σάλο. Αργότερα ανακάλεσε και παραδέχτηκε ότι παρασύρθηκε από θεωρίες συνωμοσίας.
  • Γιτζάκ Ράμπιν (1922–1995): Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός μοιράστηκε το Νόμπελ Ειρήνης το 1994 με τον Σιμόν Πέρες και τον Γιασέρ Αραφάτ για τις συμφωνίες του Όσλο. Είχε, ωστόσο, κατηγορηθεί για τη βίαιη εκδίωξη Αράβων το 1948 και για την καταστολή της Πρώτης Ιντιφάντα ως υπουργός Άμυνας.
  • Σιμόν Πέρες (1923–2016): Βραβεύτηκε μαζί με τους Ράμπιν και Αραφάτ το 1994. Ο Πέρες είχε επικριθεί ως ο αρχιτέκτονας του ισραηλινού πυρηνικού προγράμματος και για την ευθύνη του στη σφαγή της Κανά το 1996, όπου σκοτώθηκαν πάνω από 100 άμαχοι.
  • Γιασέρ Αραφάτ (1929–2004): Ο Παλαιστίνιος ηγέτης συμμερίστηκε το Νόμπελ Ειρήνης το 1994 με τους Πέρες και Ράμπιν. Για πολλά χρόνια θεωρούνταν τρομοκράτης στη Δύση, ενώ η βράβευσή του προκάλεσε την παραίτηση μέλους της Επιτροπής Νόμπελ, που τον χαρακτήρισε «τον πιο εξέχοντα τρομοκράτη του κόσμου».

Γιασέρ Αραφάτ, Γιτζάκ Ράμπιν και Σιμόν Πέρες (AP Photo, File)

  • Ριγκομπέρτα Μεντσού (γ. 1959): Η Γουατεμαλέζα ακτιβίστρια τιμήθηκε το 1992 για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των αυτοχθόνων. Αργότερα, όμως, αποκαλύφθηκε ότι είχε αλλοιώσει στοιχεία της προσωπικής της ιστορίας για πολιτικούς λόγους, γεγονός που έθεσε υπό αμφισβήτηση την αξιοπιστία της. Παρ’ όλα αυτά, η Επιτροπή Νόμπελ απέρριψε αιτήματα για αφαίρεση του βραβείου.
  • Μεναχέμ Μπέγκιν (1913–1992): Το 1978 βραβεύτηκε μαζί με τον πρόεδρο της Αιγύπτου Ανουάρ Σαντάτ για τις συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ. Πριν γίνει πρωθυπουργός, όμως, ο Μπέγκιν ήταν αρχηγός της σιωνιστικής οργάνωσης Ιργκούν, που θεωρούνταν τρομοκρατική και ευθυνόταν για την πολύνεκρη βομβιστική επίθεση στο ξενοδοχείο «Βασιλιάς Δαυίδ» στην Ιερουσαλήμ το 1946.
  • Χένρι Κίσινγκερ (1923 – 2023): Ο πανίσχυρος υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ (1969–1977) τιμήθηκε το 1973 για τον ρόλο του στον τερματισμό του Πολέμου του Βιετνάμ. Ωστόσο, θεωρήθηκε συνυπεύθυνος για τους βομβαρδισμούς στην Καμπότζη, την «Επιχείρηση Κόνδωρ» στη Λατινική Αμερική και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Πολλοί ειρηνιστές θεωρούν ότι μετά τη βράβευσή του, το Νόμπελ Ειρήνης έχασε το κύρος του
  • Κορντέλ Χολ (1871–1955): Ο μακροβιότερος υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ τιμήθηκε το 1946 για τον ρόλο του στην ίδρυση του ΟΗΕ. Ωστόσο, το 1939 είχε πιέσει τον πρόεδρο Ρούζβελτ να απαγορεύσει την είσοδο στις ΗΠΑ πλοίου με σχεδόν 1.000 Εβραίους πρόσφυγες που διέφευγαν από τη ναζιστική Γερμανία — απόφαση που οδήγησε πολλούς από αυτούς στον θάνατο.