Η επιστημονική έρευνα δεν είναι πολυτέλεια∙ είναι επένδυση στο μέλλον της χώρας. Από την ένταση και την ποιότητα της εξαρτώνται η καινοτομία, η ανάπτυξη, η υγεία, η τεχνολογική πρόοδος και η δυνατότητα να κρατήσουμε ταλαντούχους επιστήμονες στην Ελλάδα. H διασύνδεση της έρευνας με την καινοτομία ενισχύει ακόμα και την χάραξη ισχυρής εξωτερικής πολιτικής. Γι’ αυτό, οι διαδικασίες χρηματοδότησης πρέπει να εμπνέουν εμπιστοσύνη και να στηρίζονται σε αδιαπραγμάτευτες αρχές διαφάνειας και αξιοκρατίας.
Η πρόσφατη εμπειρία με το πρόγραμμα «Εμπιστοσύνη στα Αστέρια μας» του Υπουργείου Παιδείας εγείρει σοβαρές ανησυχίες. Η αξιολόγηση περισσοτέρων από 1.000 ερευνητικών προτάσεων ανατέθηκε σε επιτροπή που δεν είχε εξειδίκευση σε βασικά πεδία έρευνας, καινοτομίας και διεπιστημονικότητας όπως η Ιατρική, Βιολογία, Χημεία, Φυσική, Μαθηματικά, και Πληροφορική, καθώς και στις Πολιτικές, Κοινωνικές, Ανθρωπιστικές και Νομικές Επιστήμες.
Ταυτόχρονα, σοβαρές ενδείξεις χρήσης εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης αντί ουσιαστικής αξιολόγησης δημιουργούν εύλογα ερωτήματα δεοντολογίας και ανησυχία για διαρροή αδημοσίευτων αποτελεσμάτων και πιθανών πατεντών, με ανυπολόγιστη ζημία για τη χώρα σε ερευνητικό, οικονομικό και αναπτυξιακό επίπεδο.
Αν ο στόχος ήταν να επενδύσουμε στα «αστέρια μας», η εικόνα που σχηματίστηκε είναι αντιφατική: κορυφαίοι Έλληνες επιστήμονες που διαπρέπουν διεθνώς, με βραβεύσεις αριστείας από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC), βρέθηκαν να απορρίπτονται μαζικά στη χώρα μας. Δεν πρόκειται απλά για «αδικία», αλλά για πλήγμα στην αξιοπιστία της διαδικασίας, στην αξιοκρατία και στη δυνατότητα να κρατήσουμε ταλέντα στην Ελλάδα αντί να τροφοδοτούμε το brain drain.
Η λύση είναι η θεσμική βελτίωση. Η διεθνής εμπειρία – από το ERC έως αντίστοιχους οργανισμούς – δείχνει ότι υπάρχουν αξιόπιστα μοντέλα αξιολόγησης: επιτροπές με επαρκή αριθμό και ειδικότητες, συμμετοχή αξιολογητών από το εξωτερικό, σαφή κριτήρια και πλήρη τεκμηρίωση. Η Ελλάδα έχει το ανθρώπινο δυναμικό να σταθεί στο ύψος αυτών των προτύπων.
Η διαμαρτυρία των 875 ερευνητών για το πρόγραμμα «Εμπιστοσύνη στα Αστέρια μας» δεν είναι συντεχνιακή∙ είναι θεσμική. Δεν αφορά τη μη χρηματοδότηση συγκεκριμένων προτάσεων, αλλά την ανάγκη να κατοχυρώσουμε κανόνες αξιοκρατίας, διαφάνειας και ποιότητας στη διαχείριση δημόσιων και ευρωπαϊκών πόρων στην έρευνα. Είναι κραυγή αγωνίας για την απουσία στρατηγικής στην ανάπτυξη της έρευνας και της σταθερής χρηματοδότησης της.
Η επιστημονική έρευνα είναι εθνικό ζήτημα. Και απαιτεί διαδικασίες αντάξιες των επιστημόνων της χώρας μας.
*Ο Αριστείδης Γ. Ηλιόπουλος είναι Καθηγητής Βιολογίας & Γενετικής, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
