Σαν σήμερα, στις 6 Ιουλίου 1907, γεννήθηκε μία από τις σημαντικότερες ζωγράφους του 20ού αιώνα, η Φρίντα Κάλο. Η αναγνώριση για το έργο και την προσωπικότητά της ήρθε κυρίως μετά τον θάνατό της και σήμερα η μορφή της αποτελεί παγκόσμιο σύμβολο, από τεράστιες τοιχογραφίες και μουσεία μέχρι αφίσες, μπλουζάκια και σουβενίρ.

Η χαρακτηριστική αυτή μορφή με τα ενωμένα φρύδια, το αυστηρό βλέμμα και τα μαλλιά πλεγμένα με πολύχρωμα λουλούδια αποτελεί πλέον εμβληματική εικόνα.

Η ίδια έζησε μια ζωή γεμάτη πόνο και πάθος, σωματικό, ψυχικό που εξέφραζε με τόλμη μέσα από αυτοπροσωπογραφίες γεμάτες συμβολισμό. Η ζωγραφική της συνδυάζει τη μεξικανική λαϊκή παράδοση με τον υπερρεαλισμό και το φεμινιστικό βλέμμα.

Πέρα όμως από την εικαστική της ιδιαιτερότητα, η Φρίντα Κάλο υπήρξε και πολιτική ακτιβίστρια: μαχητική, αντισυμβατική, αφοσιωμένη στον αγώνα για τα ανθρώπινα και γυναικεία δικαιώματα, με έντονη παρουσία στον κομμουνιστικό χώρο του Μεξικού.

Οι ρίζες και το τραύμα

Το 1994, σε μια εποχή που η εικόνα της Φρίντα Κάλο είχε αρχίσει να κατακτά και το ευρωπαϊκό κοινό, ο Νίκος Μπακουνάκης γράφει στο «ΒΗΜΑ» της 21ης Αυγούστου 1994, για την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της μεξικανής ζωγράφου:

«Η Μαγκνταλένα Κάρμεν Φρίντα Κάλο Καλδερόν, όπως ήταν το πλήρες όνομά της, γεννήθηκε το 1907 σε ένα προάστιο της Πόλης του Μεξικού, από πατέρα Ουγγρογερμανοεβραίο και μητέρα Ισπανοϊνδιάνα.

Φρίντα Κάλο, 15.6.1919

»Μια τέτοια ένωση δεν θα μπορούσε παρά να δώσει ένα εκρηκτικό αποτέλσμα. Και η Φρίντα δεν διέψευσε τις γενεαλογικές καταβολές της».

Η ζωή της Φρίντα Κάλο σημαδεύτηκε νωρίς από ένα φρικτό τροχαίο ατύχημα που θα καθόριζε όχι μόνο τη σωματική της κατάσταση αλλά και το καλλιτεχνικό της βλέμμα.

Στο «BHMA» της 25ης Αυγούστου 199, η Χαρά Κιοσσέ έγραφε για το τραύμα που σφράγισε τη ζωή και το έργο της Κάλο:

«Στα δεκαοκτώ της χρόνια η ζωή της καθορίστηκε από ένα τροχαίο ατύχημα. Βρισκόταν σε ένα λεωφορείο που συγκρούστηκε με ένα φορτηγό και ένα σίδερο την διαπέρασε σπάζοντας τη λεκάνη της και καταδικάζοντάς την σε αναπηρία για την υπόλοιπη ζωή της.

Νοσοκομείο Χένρι Φορντ (1932). Πηγή: https://www.fridakahlo.org/

»Οι εγχειρήσεις ακολούθησαν η μια την άλλη και από εκεί και πέρα η προσωπικότητά της διαμορφώθηκε περισσότερο στα χειρουργεία παρά σε σπίτια ή σε πανεπιστήμια. Και ο γιατρός της και ο ψυχαναλυτής της έπαιξαν πολύ μεγαλύτερο ρόλο στη ζωή  της από την οικογένειά της και ακόμη και τους φίλους της».

Η πολιτική και καλλιτεχνική της διαδρομή

Η ζωή της Φρίντα Κάλο υπήρξε έντονη σε κάθε της έκφανση, από την προσωπική της καθημερινότητα ως τις μεγάλες της επιλογές στην τέχνη και στην πολιτική.

Η ζωή της ξεχώριζε τόσο για την έντονη προσωπική της πορεία όσο και για τις πολιτικές της επιλογές. Μέλος του Μεξικανικού Κομμουνιστικού Κόμματος από νεαρή ηλικία, συνδέθηκε ερωτικά και καλλιτεχνικά με τον ζωγράφο Ντιέγο Ριβέρα.

Κατά τη διάρκεια της πολιτικής της δράσης, φιλοξένησε μαζί με τον Ριβέρα στο σπίτι της στο Μεξικό τον εξόριστο Λέοντα Τρότσκι, με τον οποίο είχε και μια σύντομη ερωτική σχέση, γεγονός που προσέδωσε ακόμη μεγαλύτερη ένταση στην πολιτική και προσωπική της ζωή.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 6.4.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» |«ΤΑ ΝΕΑ»

Η σχέση της Κάλο με τον Ριβέρα ήταν πολυκύμαντη, γεμάτη διαμάχες, χωρισμούς, επανασυνδέσεις, καθώς και αμοιβαίες απιστίες.

Η πολιτική τους δέσμευση και η κοινή καλλιτεχνική πορεία συχνά λειτουργούσαν και ως γέφυρα και ως αιτία συγκρούσεων. Η σχέση τους, γεμάτη πάθη και αντιφάσεις, καθόρισε σημαντικά την προσωπική ζωή και το έργο της μεξικανής ζωγράφου.

Το ακόλουθο απόσπασμα από το δημοσίευμα του «ΒΗΜΑΤΟΣ» της  21ης Αυγούστου 1994, συμπυκνώνει τα βασικά σημεία της ταραχώδους διαδρομής της:

«Το 1928 έγινε μέλος του Μεξικανικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Την ίδια χρονιά ερωτεύτηκε τον ζωγράφο Διέγο Ριβέρα. Το 1929 εγκατέλειψε το Κόμμα και παντρεύτηκε τον Διέγο.

»Το 1930 το ζευγάρι έφυγε για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η μεξικανική τέχνη και οι σύγχρόνοι εκπρόσωποί της γνώρισαν μεγάλη ζήτηση. Το 1938 η Κάλο εξέθεσε στη Νέα Υόρκη. Το 1939 εξέθεσε στο Παρίσι. Την ίδια χρονιά χώρισε με τον Ριβέρα. Το 1940 επέστρεψε στο Μεξικό και ξαναπαντρεύτηκε τον Ριβέρα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 6.4.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» |«ΤΑ ΝΕΑ»

»Η πατρίδα της την αναγνώρισε πια ως μεγάλη καλλιτέχνιδα. Και ήταν μόλις 33 ετών. Το 1948 ξαναγύρισε στις γραμμές του Κομμουνιστικού Κόμματος».

Το σώμα της, ο καμβάς της

Όσο έντονη ήταν η ζωή της, άλλο τόσο βαθιά και προσωπική ήταν η τέχνη της. Η Φρίντα Κάλο μετέτρεψε τον εαυτό της σε εικαστικό σύμπαν και ένωσε τη σάρκα με τον καμβά και τον πόνο με την τέχνη. Ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το δημοσίευμα του «ΒΗΜΑΤΟΣ» της 25ης Αυγούστου 1991, φωτίζει αυτή την πλευρά της:

»Στο έργο της καθρεφτίζεται η τάση της εποχής της για μια νέα αξιολόγηση των παραδόσεων του Μεξικού. Χωρίς να είναι φολκλορική η ζωγραφική της είναι αφιερωμένη αποκλειστικά στις παραδόσεις του τόπου της.

»Οι δαντέλες στις μαντίλες και τα κεντήματα είναι ζωγραφισμένα με μια σχεδόν υστερική προσήλωση στη λεπτομέρεια, ενώ οι πόθοι, ο φόβος και τα συναισθήματα αποτυπώνονται με μια μακάβρια λεπτολογία, χωρίς ίχνος ανασχέσεων.

»Με τα δάχτυλα γεμάτα δαχτυλίδια, με το πρόσωπο πλαισιωμένο με μεγάλα σκουλαρίκια και με βαριά κοσμήματα γύρω από τον λαιμό της, με μαντίλες ή τα μαλλιά της πλεγμένα σε εξωτικές κομμώσεις και στολισμένα με λουλούδια και κορδέλες, η ίδια ήταν το κατ’ εξοχήν μοντέλο της.

»Όταν οι πόνοι την κρατούσαν στο κρεβάτι ζωγράφιζε σε ένα ειδικά φτιαγμένο καβαλέτο και τάζοντας το πρόσωπό της σε έναν καθρέφτη κρεμασμένο από το ταβάνι.

»Οι προσωπογραφίες ήταν το αγαπημένο της θέμα και προτιμούσε να ζωγραφίζει τον εαυτό της. Σχεδόν τυποποιημένα τα μάτια της, αγέλαστα, κοιτάζουν ίσια μπροστά και τα μαύρα φρύδια που ενώνονται στο μέτωπο είναι πάντα τονισμένα θυμίζοντας το άνοιγμα από τις φτερούγες κάποιου πουλιού.

«Η Σπασμένη Κολώνα», αυτοπροσωπογραφία (1944). Πηγή: https://www.fridakahlo.org/

Τέχνη, έρωτας, θάνατος

»Δεν δίσταζε να ζωγραφίζει χοντρά δάκρυα σαν μαργαριτάρια στα μάτια της αν ήταν λυπημένη ή μέσα σε έναν κύκλο στο μέτωπό της το πορτρέτο του Ριβέρα. Η εξοικείωσή της με τον θάνατο αποτυπώνεται στα έργα της συχνά με έναν σκελετό ή μια νεκροκεφαλή όπως την βλέπουμε στο Μεξικό στα αναθήματα λαϊκών ζωγράφων.

»Στην πρώτη προσωπική έκθεση της που οργανώθηκε στο Μεξικό, στο πολύ έγκυρο Εθνικό Ινστιτούτο Καλών Τεχνών, τον τελευταίο χρόνο της ζωής της, κινδύνεψε να μην πάει στα εγκαίνια. Και μόνο την τελευταία στιγμή υπερίσχυσε ο πραγματικός της εαυτός και η γνωστή της εκκεντρικότητα και έφθασε στο Ινστιτούτο με ασθενοφόρο.

»Μια φλεγμονή στο πόδι της, μετά από αυτή την έκθεση, ανάγκασε τους γιατρούς της να πάρουν την απόφαση να της το κόψουν κάτω από το γόνατο.

“Tι χρειάζομαι τα πόδια εφόσον έχω φτερά για να πετάξω;”

»Πέθανε το 1954 σε ηλικία 47 ετών, ακόμη όμορφη, όπως πάντα ιδιόρρυθμη και μέχρι τελευταίας πνοής ερωτευμένη με τον Ριβέρα».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.11.2002, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» |«ΤΑ ΝΕΑ»