Καθώς ο Διονύσης Σαββόπουλος ετοιμάζεται να ανέβει, σήμερα, Σάββατο 14 Ιουνίου, στη σκηνή του Rockwave Festival στο Terra Vibe στη Μαλακάσα, για μια «τιμητική και συγκινητική συνάντηση, μια βραδιά – ύμνο στη μουσική και την τέχνη του, που θα μείνει χαραγμένη στις μνήμες ημών και υμών των μικρών μονομάχων…», ανατρέχουμε σε μια από τις πιο ιστορικές συναυλίες όχι μόνο του ίδιου, αλλά και εν γένει του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού.
Πρόκειται για τη συναυλία του Σαββόπουλου στο Ολυμπιακό Στάδιο, στις 19 Σεπτεμβρίου του 1983, που χωρίς υπερβολή, έλαβε, τις ημέρες εκείνες, διαστάσεις εθνικού θέματος.
«Στο απόλυτο κενό»
Στην πολυδεκαετή πορεία του, ο Σαββόπουλος απαριθμεί εκατοντάδες εμφανίσεις σε μπουάτ, μικρές και μεγάλες μουσικές σκηνές, κλειστά και ανοιχτά θέατρα και στάδια, η συγκεκριμένη όμως συναυλία του ’83 υπήρξε, όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, στιγμή, όχι μόνο κομβική αλλά και οριακή για την μουσική του πορεία.
Ήταν μια λαοπληθής συναυλία σε ένα κατάμεστο Ολυμπιακό Στάδιο 80.000 θεατών καθήμενων,αρκετών χιλιάδων ορθίων εκτός σταδίου, αλλά και χιλιάδων ραδιοφωνικών ακροατών, του Δεύτερου Προγράμματος της ΕΡΤ, στην οποία συμμετείχαν κορυφαίοι καλλιτέχνες και προσωπικότητες.
Ο Σαββόπουλος, εκείνο το καλοκαίρι, γιόρταζε 20 χρόνια παρουσίας στο ελληνικό τραγούδι και σχεδίασε η περιοδεία του, σε Ελλάδα και Κύπρο, να ολοκληρωθεί με μία μεγάλη συναυλία – υπερθέαμα στο Ολυμπιακό Στάδιο.
Δυστυχώς για τον Σαββόπουλο και το κοινό του και ταυτόχρονα ευτυχώς για τους σθεναρούς επικριτές του, οι υψηλές προσδοκίες δεν ικανοποιήθηκαν. Παρά τις προθέσεις και τις προσπάθειες του Διονύση Σαββόπουλου και των συνεργατών του, η διοργάνωση αυτή επιβεβαίωνε ότι πολλές φορές αλλιώς μοιάζουν τα πράγματα ως ιδέες και εμπνεύσεις και άλλιως εμφανίζονται τελικά ως εκτέλεση και πράξη. Οι φίλοι έφυγαν από τη συναυλία με ένα μούδιασμα. Οι επικριτές βρήκαν την αφορμή να ξιφουλκίσουν.
Είναι η στιγμή που ο Σαββόπουλος βρίσκεται σε αυτό ακριβώς που θα περιγράψει λίγα χρόνια αργότερα στο τραγούδι του «Εμείς του ’60»:
«Σε κύμα ξαφνικό, στο «Ολυμπιακό», στο απόλυτο κενό».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.6.1983, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Ήταν πάντως σίγουρα ένα μεγαλεπίβολο σχέδιο, που αρχικά προοριζόταν να γίνει στο Παναθηναϊκό Στάδιο:
Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 12ης Ιουνίου 1983:
«Πολύ χαρούμενος ήταν ο Διονύσης Σαββόπουλος στην τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε.
“Είναι γιατί πρώτη φορά θα δώσω σειρά συναυλιών σε γήπεδα και σε μεγάλους ανοιχτούς χώρους”, μας εξηγεί ο καλλιτέχνης και μας πληροφορεί ότι η συναυλία στην Αθήνα θα δοθεί στις 3 ή 4 του Σεπτέμβρη και ζήτησε από την Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων να του παραχωρήσουν για μια βραδιά το καλλιμάρμαρο στάδιο
“Μου αρνήθηκαν – συνεχίζει ο Διονύσης – με την πρόφαση πως το στάδιο χρησιμοποιείται μόνο για αθλητικές εκδηλώσεις. Όμως απ’ όσο θυμάμαι και γνωρίζω έχουν γίνει και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις εκεί μέσα και ακόμη μόνο για μαθητικές παρελάσεις και στους προσκόπους το δίνουν. Τέλος πάντων θα δούμε…”».
Καλλιμάρμαρο ή Καλλιπλάστικο
Τον Αύγουστο του 1983, προέκυψε η ιδέα η συναυλία να γίνει στο ολοκαίνουργιο, τότε, Ολυμπιακό Στάδιο, που είχε εγκαινιασθεί μόλις έναν χρόνο νωρίτερα φιλοξενώντας τους Πανευρωπαϊκούς Αγώνες Ανοιχτού Στίβου του 1982. Ο Άρης Δαβαράκης και το περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», λόγω των πλαστικών καθισμάτων, αποκαλούν, χαριτολογώντας, το Ολυμπιακό Στάδιο, Καλλιπλάστικο.
«Ο Διονύσης Σαββόπουλος διστάζει, διαβάζω, ανάμεσα στο καλλιπλάστικο και το καλλιμάρμαρο στάδιο της Αθήνας – ποιο δηλαδή να διαλέξει για τη μεγαλή του φθινοπωρινή συναυλία που προβλέπεται θριαμβευτική.
»Το καλλιμάρμαρο είναι στο κέντρο της Αθήνας κι έχει υπέρ του τους “παλιούς φίλους” του Σαββόπουλου, όπως δήλωσε ο ίδιος.
»Το καλλιπλάστικο (το καινούργιο δηλαδή Ολυμπιακό στάδιο όπου θριάμβευσε η Βερούλη), υποστηρίζεται από τους “καινούργιους φίλους” που προτάσσουν τα πολλά του προτερήματα. Και πάνω απ’ όλα τις δυό τεράστιες οθόνες με το ηλεκτρονικό σύστημα, που θα μας επιτρέψει να βλέπουμε γκρο πλαν το πρόσωπο του τραγουδιστή, την ίδια στιγμή που θα τραγουδάει μπροστά μας – όπως είδαμε και το πρόσωπο της Άννας Βερούλη, τη στιγμή που έριχνε το ακόντιο».
Την παραμονή της συναυλίας ο Τάκης Μπόσδας και «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 18ης Σεπτεμβρίου 1983 περιγράφουν τα όσα φαντασμαγορικά ήταν προγραμματισμένο να συμβούν στο Ολυμπιακό Στάδιο.
«Ο Διονύσης Σαββόπουλος επιχειρεί αύριο το μέγα άλμα. (…) Μια ατμόσφαιρα πανηγυριού, “τεχνολογικού παραλογισμού” και καλλιτεχνικού παραληρήματος. Ακτίνες λέηζερ, αερόστατα, εφφέ, φωτεινοί πίνακες, μπεχλιβάνηδες, και δεκάδες φίλοι και συμπρωταγωνιστές υπόσχονται να δημιουργήσουν έναν κόσμο απόκοσμο, ονειρικό, ολίγον ουτοπικόν…»
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.9.1983, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Υπερθέαμα
Το πρόγραμμα της συναυλίας δείχνει τις προθέσεις του Σαββόπουλου για ένα καλλιτεχνικό υπερθέαμα. Τα ονόματα μερικών μόνο από τους συμμετέχοντες είναι ενδεικτικά .
Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ», ξεκινώντας από την ορχήστρα του Σαββόπουλου:
«Ο ένας μετά τον άλλο οι μουσικοί ανεβαίνουν στο πάλκο. Πρώτα ο Μαρινάκης, που παίζει μόνος, μετά ο Χατζής, γίνεται ντουέτο μετά ο Βασιλείου, ο Αλεξιάδης, ο Καλατζόπουλος, ο Ζερβός, ο Δεσποτίδης, τα τρία τρομπόνια και ο Σαλέας. (…)
»Πέφτουν αλεξιπτωτιστές, βεγγαλικά και τροχοί από τα τέσσερα σημεία του σταδίου έως το πάλκο. Παιδιά κάνουν γυμναστική, τέσσερις πεχλιβάνηδες καταπίνουν φλόγες, άλλοι τέσσερις παίζουν κρίκους.
(…)
»Η Σακοράφα στις φωτεινές οθόνες χαιρετίζει τον κόσμο. (…) Το όνομα Δόμνα Σαμίου γράφεται στις οθόνες και η τραγουδίστρια εμφανίζεται κάπου στις εξέδρες μ’ ένα μουσικό. (…) Ένα φορτηγό αυτοκίνητο με λαμπιόνια μεταφέρει την Καίτη Γκρέη. (…) Στο τραγούδι “Μας βαράνε ντέφια” χορεύουν οι δέσμες λέιζερ. (…) Το αυτοκίνητο με τη Βιτάλη πλησιάζει στο πάλκο όπου ο Διονύσης την παρουσιάζει στο κοινό. Το ίδιο θα γίνει (…) όταν φθάνει με το αυτοκίνητο η Χαρούλα Αλεξίου. (…)
»Στις φωτεινές οθόνες εμφανίζεται ο Μανώλης Ρασούλης. (…) Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, κάπου, σε μια κερκίδα, απέναντι από αυτήν που εμφανίστηκε η Σαμίου, ετοιμάζεται να τραγουδήσει. (…) Ο Πολυκανδριώτης έχει προστεθεί στην ορχήστρα. (…) Ο Μενιδιάτης θα ακουστεί στη συνέχεια και λίγο αργότερα θα ακολουθήσει το “σκετς”.
»Ποδηλάτες με επικεφαλής τον Κηλαηδόνη, τον Βέγγο, ίσως και άλλους, θα πηγαινοέρχονται στους διαδρόμους κάποιος θα τους σχολιάζει από το πάλκο, μια μπάντα θα παίζει. Μετά έρχεται η σειρά τη Σωτηρίας Μπέλλου. (…) Ο Μάνος Χατζιδάκις στο πιάνο μαζί με τον Σαββόπουλο στο μικρόφωνο. (…) Ο Νίκος Παπάζογλου και τα παιδιά της “Οπισθοδρομικής Κομπανίας”, κλείνουν το τρίτο μέρος της συναυλίας. (…) “Ήλιε αρχηγέ”, “Συννεφούλα”, “Ντιρλαντά”, “Βιετνάμ Γιε-Γιε” με τον Βαγγέλη Γερμανό. (…) Κατεβαίνει το αερόστατο Ο ΣΑΒ. επιβιβάζεται. Τα σχοινιά λύνονται, η απογείωση αρχίζει και από τα μεγάφωνα ακούγεται ένα κομάτι από τους “Αχαρνής”. Θα ακούει και ο Διονύσης καθώς θα υψώνεται (…) τον χορό να ψάλλει στα μεγάφωνα το “Ευτυχισμένος ο άνθρωπος και ωραία η εκλογή του” για χάρη του Δικαιόπολι».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.9.1983, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Κριτική και ευθύνη
Η μεγάλη συναυλία έγινε. Ο Σαββόπουλος ανέμενε περίπου 40.000 κόσμο, εμφανίστηκαν πάνω από 80.000 με κάποιες χιλιάδες να μένουν έξω από το Ολυμπιακό Στάδιο. Πολλοί από όσους ήταν μέσα στο στάδιο μίλησαν για μούδιασμα, που τους προκάλεσε η υπερφόρτωση παράλληλων δράσεων μέσα σε έναν τόσο αχανή χώρο.
Ως ανεπαρκή σχολιάστηκαν τα οπτικά εφέ και τα πολυδιαφημιζόμενα λέιζερ, ενώ πολλοί σχολίασαν ως εν μέρει υπεροπτική και αλαζονική την επιλογή του Σαββόπουλου, να αποχωρήσει από το πάλκο, στο φινάλε της συναυλίας, με αερόστατο. Υπήρξε φυσικά και πολύ πιο δριμεία κριτική.
Στο κείμενο της Έλενας Χουζούρη στα «ΝΕΑ» της 21ης Σεπτεμβρίου 1983, συμπυκνώνεται η ευρύτερη σκληρή κριτική που ασκήθηκε στον Διονύση Σαββόπουλο για τη συναυλία του στο Ολυμπιακό Στάδιο:
«Αν δεν είχαμε ζήσει κάποιες εποχές με ελευθερίες τυπικά και ουσιαστικά ζόρικες, αν δεν είχαμε βιώσει επώδυνα κάποια ακούσματα, που μας βοήθησαν τότε να επανασυνδέσουμε χαμένους κρίκους στην γενικότερη προσπάθειά μας να οικοδομήσουμε τη δική μας συλλογική μνήμη, μέσα στην ιστορία των τελευταίων δεκαπέντε, είκοσι χρόνων αυτού του τόπου (…)
»Αν δεν βρισκόμαστε σήμερα αντιμέτωποι με μια βαθιά κρίση και υποβάθμιση πολιτιστικών και ιδεολογικών αξιών (…) ίσως τότε θ’ ανακαλύπταμε προχθες το βράδυ, μαζι με τον Διονύση Σαββόπουλο, τον “κοινό μύθο” – για τον οποίο μας μίλησε πριν τη συναυλία του και θα τον ξετυλίγαμε χωρίς φόβο και πάθος. (…)
»Παγώσαμε, όταν καθισμένοι στις άνετες πλαστικές πολυθρόνες μας – για τις οποίες με τόσο ενθουσιασμό μας μίλησε ο Διονύσης πριν λίγες μέρες – στο ελληνικό “Κολοσσαίο του 1983, δεχτήκαμε κατάσαρκα τα θανατηφόρα θραύσματα – πρασινωπά λόγω των ακτίνων λέηζερ – εκείνου του συμπυκνωτή, της μεταπολεμικής μας ιστορίας, στίχου, “Στα γήπεδα η Ελλάδα αναστενάζει”. (…)
»Με τρόμο είδαμε το φάντασμα του Εφιάλτη, ντυμένο στα ολόλευκα και πάνω στο πλουμιστό πάλκο, να καταλύει και τα τελευταία υπολείμματα του “κοινού μύθου” καθώς ο Φο- Μι- Τσιν είχε μεταμορφωθεί σε ζογκλέρ, ποδηλάτη και Ισορροπιστή. (…)
»Ας το πούμε όχι έξω, αλλά με σφιγμένα δόντια – έτσι όπως παρακολουθήσαμε άλλωστε το τρίωρο τσιρκοειδές θέαμα της Δευτέρας ότι δεν υπήρχε κανένας “κοινός μύθος”. Δεν υπήρξε παρά ένα κενό πασπαλισμένο με κυριλέ ή λαϊκίζοντα φιλοφρονήματα μέσα από οθόνες που δεν είχαν καμιά σχέση μ’ εκείνα της “Ωδής για τον Καραϊσκάκη”».
Διονύσης Σαββόπουλος
Tι είπε ο Σαββόπουλος
Στο ίδιο φύλλο, και στην ίδια σελίδα «ΤΑ ΝΕΑ» δημοσιεύουν όσα είπε ο Διονύσης Σαββόπουλος στον Βασίλη Καββαθά, την επομένη ακριβώς της συναυλίας:
«Επαιξε, βαλάντωσε, κι έπεσε να κοιμηθεί. Στην πραγματικότητα αναπαύθηκε στις δάφνες του. Μόλις ξύπνησε – στις δύο το μεσημέρι, ρώτησε για τον αντίκτυπο- του είπαμε ότι “είναι και θετικός και αρνητικός” και δήλωσε:
“Ας είναι, θέλησα κι εγώ να ικανοποιήσω το παιδί μέσα μου!”
Πήρε μια ανάσα και πρόσθεσε: “Tην επόμενη φορά θα παίξω σ’ ένα αεροδρόμιο”.
(…)
“Δεν ήθελα απλώς μια καλή συναυλία. Ήθελα κάτι αντάξιο του επιπέδου μας. Της πάλης μας. Λόγοι οργανωτικοί, και αντίξοες συνθήκες – επειδή πρώτη φορά επιχειρείται κάτι τέτοιο, σε γιγάντια κλίμακα – δεν μου επέτρεψαν την τελειότητα. Όμως λειτούργησε η κοινή μνήμη, το κοινό στοιχείο. Και τώρα είμαι πιο δυναμωμένος να συνεχίσω να το υπηρετώ.
(…)
“Ο τεράστιος στίβος έπρεπε να ενεργοποιηθεί δραματικά, αλλιώτικα θα ‘τανε κρύος και η απόσταση άψυχη. Επιστρατεύτηκαν λοιπόν στοιχεία που ο σκοπός τους ήταν να πληρώσουν το κενό – την ανάγκη σε ορισμένα μόνο σημεία: στην αρχή, στη μέση, και στο τέλος. Όλα μαζί τα “εφφέ” δεν κράταγαν περισσότερο από 20 λεπτά. Οι άλλες τρεις ώρες ήτανε μια κανονική συναυλία.
“Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ήτανε μια γιορταστική συναυλία Επομένως οι εκπλήξεις σ’ αυτήν την περίπτωση είναι συνηθισμένο πράγμα. Και τέλος πάντων θέλησα και εγώ να ικανοποιήσω το παίδι μέσα μου!
– Θα το επαναλάβεις το εγχείρημα;
“Φοβάμαι ότι αυτά τα πράγματα δεν επαναλαμβάνονται εύκολα. Αλλά μια και κάναμε την ΄πρόβα τζενεράλε΄, κάποτε θα κάνουμε και την Πρώτη».
Ολυμπιακό Στάδιο ο Σαββόπουλος δεν ξανάκανε. Και ανεξαρτήτως τελικού αποτελέσματος, ήταν πραγματικά ένα μεγάλο άλμα εκείνη η συναυλία του 1983 και για τον ίδιο αλλά και για το ελληνικό τραγούδι και άλμα χωρίς να αναμετράσαι με το κενό δεν μπορεί να υπάρξει.
Το σίγουρο είναι πως αυτό το «κύμα ξαφνικό, στο “Oλυμπιακό”, στο απόλυτο κενό», ο Διονύσης Σαββόπουλος μπόρεσε και το ξεπέρασε και συνέχισε ως και σήμερα μια σπάνιας αξίας πορεία, η οποία, ακόμα και αν δεν ήταν λίγες οι φορές που προκάλεσε την αρνητική κριτική μικρότερης ή μεγαλύτερη μερίδας του κοινού, αναμφισβήτητα αποτελεί σημείο αναφοράς για την πορεία και την εξέλιξη του ελληνικού τραγουδιού.
Ο Διονύσης Σαββόπουλος το 2020
Συνάθροιση
Μπορείς να συμπυκνώσεις τον Διονύση Σαββόπουλο μέσα σε λίγες γραμμές;
Ίσως, μέσα από τα λόγια του μετά τον “Τσάμικο” και το φινάλε της συναυλίας του, λίγους μήνες πριν το “Oλυμπιακό”, στο Παλαί ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης τον Απρίλιο του 1983:
«Ό,τι απομένει είναι μία συνάθροιση σαραντάρηδων.
Στο σπίτι μας όλοι παραπονιούνται, τι έχει αυτός ο άνθρωπος.
Τι να έχει αγαπητοί μου συνομίληκοι;
Συνδεθήκαμε άπαξ και διαπαντώς με τη μοίρα αυτού του τόπου, και έκτοτε καθόμαστε σε αναμμένα κάρβουνα.
Τα Συντάγματα άλλαξαν, αλλά ό,τι αγαπήσαμε και ό,τι ονειρευτήκαμε εξακολουθεί να επαφίεται στον πατριωτισμό μας.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ από μένα και από την ορχήστρα που ήρθατε στο ραντεβού.
Ήταν θαυμάσιο.
Ελπίζω, τώρα που ανταμώσαμε, να βλεπόμαστε συχνότερα.
Καληνύχτα σας».
