Στις 4 Μαρτίου 2025, η Πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, παρουσίασε 5 προτάσεις για τη χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής άμυνας εν όψει της επικείμενης συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Οι προτάσεις αυτές εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα επανεξοπλισμού της Ευρώπης, με τον τίτλο ‘ReArm Europe’, το οποίο αποτελεί την αντίδραση της ΕΕ στις ραγδαίες αλλαγές που δρομολογούνται ήδη από τον πρώτο μήνα της διακυβέρνησης του Προέδρου Τραμπ.
Οι προτάσεις περιλαμβάνουν, εν συντομία, τα εξής: πρώτον, ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής, όπως προβλέπεται από τους υπάρχοντες δημοσιονομικούς κανόνες και προηγουμένως είχε ενεργοποιηθεί για τις ανάγκες αντιμετώπισης της πανδημίας. Η λογική της πρότασης είναι να δημιουργηθεί πρόσθετος δημοσιονομικός χώρος, ώστε τα κράτη-μέλη να μπορέσουν να κατευθύνουν επιπλέον πόρους προς τον τομέα της άμυνας χωρίς να περιορίζονται από το ισχύον πλαίσιο δημοσιονομικής πειθαρχίας. Η πρόταση αυτή δύναται να αποφέρει περίπου 650 δισ. Ευρώ για τα επόμενα 4 χρόνια, εφόσον τα κράτη-μέλη αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες κατά 1,5% ΑΕΠ κατά μέσο όρο.
Δεύτερον, σύσταση ενός νέου μηχανισμού, ο οποίος θα παράσχει 150 δισ. Ευρώ, μέσω δανείων, στα κράτη-μέλη για κοινή προμήθεια αμυντικού εξοπλισμού, και ο οποίος θα λειτουργήσει προς όφελος (και) της Ουκρανίας.
Τρίτον, ανακατεύθυνση πόρων του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού από άλλους τομείς πολιτικής (με βασική υποψήφια την πολιτική συνοχής) προς την άμυνα, κάτι που θα αυξήσει -βραχυχρόνια- τα διατιθέμενα για την άμυνα κονδύλια.
Τέταρτον, επιτάχυνση των προσπαθειών διαμόρφωσης μίας Ένωσης Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων (η οποία θα αντικαταστήσει την ημιτελή ένωση κεφαλαιαγορών) με στόχο την κινητοποίηση κεφαλαίων από τον ιδιωτικό τομέα προς όφελος της άμυνας. Υπό το ίδιο πρίσμα, η πέμπτη πρόταση αφορά στην κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, χωρίς συγκεκριμένες αναφορές σε ποσά.
Η αισιόδοξη ανάγνωση των πρωτοβουλιών αυτών σίγουρα εστιάζει στο γεγονός της αντίδρασης της ΕΕ σε όσα εξελίσσονται ερήμην της και τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις που ανατρέπουν διαχρονικά δεδομένα στο ευρύτερο περιβάλλον ασφάλειας. Άλλωστε, 800 δις Ευρώ δεν είναι ένα αμελητέο ποσό! Επικοινωνιακά, πρόκειται για μια δέσμη μέτρων και προτάσεων ικανών να σφυρηλατήσουν μια ισχυρή και ασφαλή Ευρώπη, με μικρότερες εξαρτήσεις από τις ΗΠΑ.
Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική και δημιουργεί αρκετούς προβληματισμούς για τη δυνατότητα υλοποίησης του ‘ReArm Europe’, κυρίως γιατί το θεμελιώδες ερώτημα της χρηματοδότησης παραμένει ουσιαστικά αναπάντητο. Το μεγαλύτερο μέρος των πόρων αναμένεται να προκύψει μέσω αξιοποίησης της ρήτρας διαφυγής, που θα επιτρέψει στα κράτη να δαπανήσουν περισσότερα για την άμυνά τους. Άρα, στην περίπτωση αυτή, δεν μιλάμε για νέους ευρωπαϊκούς πόρους, αλλά για εθνικούς πόρους, που θα διατεθούν, όπως είναι λογικό, στη βάση εθνικών στοχεύσεων και προτεραιοτήτων.
Βασική υπόθεση εργασίας, εν προκειμένω, είναι ότι τα κράτη-μέλη είναι διατεθειμένα να κινηθούν προς την κατεύθυνση αυτή, κάτι που δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο σε όλες τις περιπτώσεις και σίγουρα όχι με την προβλεπόμενη ένταση και έκταση. Οι λοιπές προτάσεις αναφέρονται στην ανεύρεση νέων πόρων μέσω δανείων στα κράτη-μέλη, αλλά δεν έχει καταστεί σαφές πως θα χρηματοδοτηθεί ο προταθείς μηχανισμός για την κοινή προμήθεια αμυντικού εξοπλισμού, καθώς βρίσκεται υπό διαδικασία διαπραγμάτευσης. Επιπρόσθετα, η ανακατεύθυνση πόρων από άλλες πολιτικές της ΕΕ, ιδίως από τα διαρθρωτικά ταμεία, θα βρει εναντίωση από χώρες που δεν επιθυμούν μια τέτοια μείωση, καθώς διακυβεύονται σημαντικά κεκτημένα κοινωνικής και οικονομικής συνοχής. Άρα, όλες οι προτάσεις αναμένεται να συναντήσουν σημαντικές αντιδράσεις ως προς την υλοποίησή τους, τουλάχιστον στη μορφή που παρουσιάστηκαν από την Πρόεδρο της Επιτροπής.
Το επερχόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα κληθεί να τοποθετηθεί επί των προτάσεων αυτών, αλλά δύσκολα διαφαίνεται μια ολική συμφωνία. Ωστόσο, ακόμα και η επί της αρχής αποδοχή του προγράμματος θα είναι μια ένδειξη ουσιαστικής πρόθεσης εκ μέρους της Ευρώπης να αναλάβει τις ευθύνες της. Η συζήτηση για τις προτάσεις του ‘ReArm Europe’ βοηθάει να αντιληφθούμε ότι όσο καλές και να είναι οι προθέσεις των Ευρωπαίων ηγετών – ή ορισμένων εξ αυτών τουλάχιστον-, η πορεία αμυντικής χειραφέτησης της Ευρώπης θα είναι μια μακροχρόνια, επίπονη και δαπανηρή διαδικασία, που θα δοκιμάσει την ενότητα και την αίσθηση αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών.
*Σπύρος Μπλαβούκος, Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αριάν Κοντέλλη, ΕΛΙΑΜΕΠ και Πάνος Πολίτης Λάμπρου, Βοηθός Ερευνητής, ΕΛΙΑΜΕΠ
