Είναι η Κίνα η επόμενη Ιαπωνία;

Παρά τις αυξανόμενες ανησυχίες για την οικονομία της Κίνας, η χώρα δεν κινδυνεύει με δεκαετίες ιαπωνικού τύπου ύφεσης. Παρ’ όλα αυτά, μια ανησυχητική ασάφεια ρίχνει τη σκιά της σε αυτή την πρόβλεψη. Η μοίρα της Ιαπωνίας σφραγίστηκε από την απροθυμία της να εγκαταλείψει ένα δυσλειτουργικό μοντέλο ανάπτυξης. Ενώ η υιοθέτηση μιας ριζικής αναδιάρθρωσης από την πλευρά της Κίνας είναι αυτό που την κάνει να διαφέρει από την Ιαπωνία, πασχίζει πολύ να εφαρμόσει αυτή τη στρατηγική. Αν δεν νικήσει σε αυτή τη μάχη, η κατάληξη θα είναι παρόμοια. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει το σεμινάριο «Τα μαθήματα από την Ιαπωνία» που δίδαξα στο Πανεπιστήμιο Γέιλ τα τελευταία έξι χρόνια. Το μάθημα αφορά την άνοδο και την πτώση της σύγχρονης ιαπωνικής οικονομίας και τη σημασία αυτής της πορείας για άλλες μεγάλες οικονομίες.

Το σεμινάριο καταλήγει με ερευνητικά άρθρα φοιτητών σχετικά με το ποια μπορεί να είναι η επόμενη Ιαπωνία. Ως το 2012 η πιο δημοφιλής επιλογή ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς προσπαθούσε να συνέλθει από τη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Ως το 2013 η προσοχή είχε στραφεί στη μαστιζόμενη από την κρίση Ευρώπη. Αλλά αυτόν τον χρόνο περισσότεροι από τους μισούς φοιτητές του σεμιναρίου (13 από τους 23) επέλεξαν να μελετήσουν αν η Κίνα θα είναι η επόμενη Ιαπωνία. Ενα ακαδημαϊκό περιβάλλον προσφέρει ένα θαυμάσιο πνευματικό εργαστήριο. Αλλά μερικά γρήγορα ταξίδια στην Κίνα μετά το τέλος του εαρινού εξαμήνου προσέφερε μια διαφορετική οπτική.

Σε εκτενείς συζητήσεις με κινέζους αξιωματούχους, επιχειρηματικούς ηγέτες, ακαδημαϊκούς και επενδυτές, το ενδιαφέρον για τα μαθήματα που θα μπορούσε να αντλήσει η Κίνα από την Ιαπωνία ήταν μεγάλο. Το πιο δημοφιλές θέμα τώρα είναι το χρέος. Το μη χρηματοπιστωτικό χρέος της Κίνας έχει αυξηθεί από 150% του ΑΕΠ το 2008 στο 255% σήμερα, με τα δύο τρίτα της αύξησης να προέρχεται από τον επιχειρηματικό τομέα, και ιδιαίτερα τις κρατικές επιχειρήσεις. Επειδή πρόκειται για μια οικονομία αποταμίευσης, αυτό προκαλεί έκπληξη. Αυτές οι οικονομίες τείνουν να επενδύουν και η έλλειψη μεταρρυθμίσεων στην Κίνα υπογραμμίζει τον δυσανάλογο ρόλο των τραπεζών στην κινεζική επενδυτική άνθηση.

Η σύγκριση με την Ιαπωνία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για την εκτίμηση του κινδύνου από μια ανάπτυξη με υψηλό χρέος. Σχεδόν στο 390% του ιαπωνικού ΑΕΠ στα τέλη του 2015, η συνολική αναλογία χρέους της Ιαπωνίας είναι 140% υψηλότερη από της Κίνας. Αλλά επειδή η Ιαπωνία έχει υψηλό βαθμό αποταμίευσης –κατά μέσο όρο 24% του ΑΕΠ από το 2007 –στην πραγματικότητα το χρέος ανήκει στην ίδια. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι ευάλωτη στη φυγή κεφαλαίου των ξένων επενδυτών που συχνά πυροδοτεί κρίσεις. Με τον ρυθμό αποταμίευσης στην Κίνα να είναι διπλάσιος από αυτόν της Ιαπωνίας από το 2007, αυτό το συμπέρασμα ισχύει και για την ίδια. Ο φόβος στις αρχές του 2016 για την οικονομία της Κίνας δεν λάμβανε υπόψη αυτόν τον παράγοντα.

Οι επιχειρήσεις-ζόμπι είναι ακόμη ένα θέμα συζήτησης στην Κίνα. Βασικοί παίκτες στην πρώτη χαμένη δεκαετία της Ιαπωνίας το 1990, οι επιχειρήσεις-ζόμπι κρατήθηκαν ζωντανές με μη εξυπηρετούμενα δάνεια που τελικά επιβάρυναν το ιαπωνικό τραπεζικό σύστημα. Οι κινέζοι αξιωματούχοι, σε αντίθεση με τους Ιάπωνες που βρίσκονταν σε άρνηση για πάνω από μια δεκαετία, έχουν αναγνωρίσει το πρόβλημα. Δυόμισι χαμένες δεκαετίες δεν είναι αποτέλεσμα που οι Κινέζοι επιθυμούν. Αλλά το να γνωρίζουν τι θέλουν δεν είναι αρκετό για να εξασφαλίσουν ότι η Κίνα δεν θα πέσει στη δική της ιαπωνικού τύπου παγίδα. Οι μεταρρυθμίσεις είναι ο καθοριστικός παράγοντας.

Η αποτυχία της Ιαπωνίας να υιοθετήσει δομικές μεταρρυθμίσεις εμποδίζει οποιαδήποτε προσπάθεια ανάκαμψης. Αντίθετα, η στρατηγική της Κίνας υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη για μεταρρυθμίσεις. Στο τέλος η επιτυχία ή η αποτυχία θα εξαρτηθεί από τη θέληση της κινεζικής ηγεσίας να αντιμετωπίσει τα συμφέροντα που αντιτίθενται στις μεταρρυθμίσεις. Είναι ενδιαφέρον ότι οι 13 από τους φοιτητές στο σεμινάριό μου που είπαν ότι η Κίνα θα είναι η επόμενη Ιαπωνία, τα δύο τρίτα στο τέλος εγκατέλειψαν τη σύγκριση. Υποστήριξαν ότι τα μαθήματα της σύγχρονης Κίνας είναι πιο σημαντικά από τα μαθήματα της Ιαπωνίας. Και πήραν καλούς βαθμούς.