Γιόχεν Σάντιγκ: «Η κρίση είναι στοίχημα για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό»

Ο Γιόχεν Σάντιγκ θυμάται τον πατέρα του να του μιλά για το «Γερμανικό Ρέκβιεμ» του Μπραμς όταν ήταν παιδί. Του εξηγούσε πόσο σημαντικό έργο είναι, πόσο καίρια θέση κατέχει στην ίδια την ιστορία της μουσικής. Οταν, λοιπόν, στα 20 του χρόνια το παρακολούθησε για πρώτη φορά «ζωντανά» στο Βερολίνο, ένιωσε τις περιγραφές αυτές να παίρνουν σάρκα και οστά. Ο ίδιος κάνει λόγo για πραγματικό σοκ: «Συνειδητοποίησα ότι πρόκειται για ένα έργο που δεν έχει να κάνει με τους νεκρούς αλλά με εμάς, τους ζωντανούς, τους σημερινούς ανθρώπους» λέει χαρακτηριστικά και ο ενθουσιασμός είναι αναγνωρίσιμος στη φωνή του. «Τα μέρη του βαρύτονου στο τρίτο μέρος δεν είναι παρά η αναγνώριση της θνητότητας» συνεχίζει. «Ταυτόχρονα όμως πρόκειται για έργο που αποπνέει ελπίδα και χαρά. Ολα αυτά τα χρόνια εξακολουθεί να με εκπλήσσει ο τρόπος που περνά από τις μελαγχολικές στιγμές στη χαρά και στη γιορτή. Ενα “carpe diem” κι ένα “memento mori” την ίδια στιγμή».

Συγκλονισμένος κυριολεκτικά από το έργο, ο Γιόχεν Σάντιγκ για χρόνια ολόκληρα ονειρευόταν να το φέρει όσο το δυνατόν πιο κοντά στον κόσμο. Το φανταζόταν ως μια εμπειρία κάθαρσης τόσο για τους καλλιτέχνες όσο και για τους ακροατές-θεατές. Πώς θα ήταν άραγε αν το κοινό περιβαλλόταν από μια χορωδία με περισσότερες από 60 ανθρώπινες φωνές; Ηθελε να δημιουργήσει μια καθηλωτική, γεμάτη ένταση ιεροτελεστία που θα έκανε τους συμμετέχοντας να βιώσουν την εμπειρία της συναυλίας μέσα από μια νέα διάσταση.

«Εξομολογήθηκα το όνειρό μου στον Μάρκους Χιντερχόιζερ, πιανίστα και νυν διευθυντή του Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, ο οποίος το βρήκε ενδιαφέρουσα ιδέα» λέει ο ίδιος και συνεχίζει: «Μου σύστησε μάλιστα την εκδοχή για πιάνο καθώς αναδεικνύει την ανθρώπινη διάσταση του έργου, μεταμορφώνοντάς το σχεδόν σε ένα κομμάτι a cappella. Το πιάνο αντικαθιστά ολόκληρη την ορχήστρα και μας επιτρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας στη χορωδία και να ταξιδέψουμε σε ένα τοπίο από ανθρώπινες φωνές σε όλες τους τις εκφράσεις».

Διαδραστική εμπειρία

Το αποτέλεσμα ήρθε να αποκαλύψει μια πρωτοποριακή διαδραστική εκδοχή του έργου του Μπραμς το οποίο ο σκηνοθέτης μετονόμασε σε «Ανθρώπινο Ρέκβιεμ». Οχι αυθαίρετα: ο ίδιος ο συνθέτης σε επιστολή του στον μαέστρο Καρλ Ραϊντάλερ (1867) που διηύθυνε την πρεμιέρα του έργου έγραφε χαρακτηριστικά: «Ως προς τον τίτλο, τώρα, ομολογώ ότι ευχαρίστως θα αφαιρούσα το επίθετο “γερμανικό” και θα έβαζα απλώς “ανθρώπινο”». Πρόκειται πραγματικά για έναν ύμνο στη ζωή και την αλληλεγγύη. Εν προκειμένω, για την παρουσίασή του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τη Μεγάλη Τρίτη 26 και τη Μεγάλη Τετάρτη 27 Απριλίου (στις 21.00), η διάσημη γερμανίδα σοπράνο Μάρλις Πέτερσεν, η οποία ζει στην Αθήνα, και ο διεθνής βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός συμπράττουν με ένα από τα διαπρεπέστερα χορωδιακά σύνολα παγκοσμίως, τη φημισμένη Χορωδία της Ραδιοφωνίας του Βερολίνου που συνεργάζεται σταθερά με τη διάσημη Φιλαρμονική της γερμανικής πρωτεύουσας, υπό τη μουσική διεύθυνση του Χάις Λέναρς σε μια συναυλία που καταργεί τα όρια ανάμεσα στους καλλιτέχνες και το κοινό. Τη χορωδία και τους σολίστες συνοδεύουν οι πιανίστες Ανγκελα Γκασενχούμπερ και Φίλιπ Μάγερς. Ο Γιόχεν Ζάντιγκ υπογράφει τη σύλληψη και τη σκηνοθεσία ενώ τη δραματουργία οι Ιλκα Ζάιφερτ και Σάσα Βαλτς (η διάσημη χορογράφος και σύζυγος του Σάντιγκ με τον οποίο έχουν ιδρύσει από κοινού την ομάδα Sasha Walts & Guests) με καλλιτεχνικούς συνεργάτες τον Ντάβιντε Καμπλάνι και την Κλαούντια Ντε Σέρπα Σοάρες που φροντίζουν για την κίνηση καλλιτεχνών και κοινού επί σκηνής. Η εικαστική επιμέλεια είναι του Μπραντ Ουάνγκ και οι φωτισμοί του Γεργκ Μπίτνερ. Εμφανίζονται παιδιά από την πολυπολιτισμική παιδική χορωδία POLYPHONICA.

Το «Ηuman Requiem» έκανε πρεμιέρα στο Radialsystem του Βερολίνου το 2012 και κατόπιν η παραγωγή ταξίδεψε στο Αμβούργο, στο Ρότερνταμ, στο Αμστερνταμ, στο Παρίσι, στη Γρανάδα, στο Χονγκ Κονγκ και στις Βρυξέλλες. Οι παραστάσεις στο Μέγαρο πραγματοποιούνται με την υποστήριξη του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», του υπουργείου Εξωτερικών της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και της πρεσβείας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στην Αθήνα.

Τέσσερα χρόνια μετά την πρώτη του παρουσίαση ο Γιόχεν Σάντιγκ θεωρεί ότι στις παρούσες δύσκολες συνθήκες, σε έναν κόσμο γεμάτο δυσπιστία, βία, πόλεμο και τρόμο, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει, το έργο αποκτά νέο νόημα. «Πιο σωστά, θα έλεγα ότι στις μέρες μας το νόημά του είναι πιο καθαρό» σχολιάζει. «Η χορωδία έχει απόλυτη συναίσθηση: φτάνει να σας πω σε τι συγκυρίες έχουμε παρουσιάσει το έργο: πριν από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, δύο ημέρες πριν από το χτύπημα στις Βρυξέλλες… Εχουμε εμπειρία από τον φονταμενταλιστικό φανατισμό. Οσο για την οικονομική κρίση, είναι αποτέλεσμα της ευρύτερης κρίσης της ανθρωπότητας. Ωστόσο, οι παραστατικές τέχνες έχουν τη δυνατότητα να φτιάξουν ένα ουτοπικό περιβάλλον όπου μπορούμε να βρούμε την ανθρωπιά».

«Να ξανακερδίσουμε τις αξίες»

Ο Σάντιγκ υπογραμμίζει την αγάπη όλων των καλλιτεχνών που συμμετέχουν στο πρότζεκτ για τη χώρα μας. Ο ίδιος έχει επισκεφθεί την Ελλάδα πολλές φορές. Δηλώνει ιδιαίτερα ευτυχής που το «Ανθρώπινο Ρέκβιεμ» θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του κύκλου «Adagio-Μουσικές για τις Ημέρες του Πάσχα» καθώς θεωρεί πως πρόκειται για μια εμπειρία η οποία ανταποκρίνεται στο πνεύμα του Θείου Δράματος. «Η θνητότητά μας είναι ό,τι πιο δύσκολο έχουμε να μάθουμε, αλλά ταυτόχρονα μας κάνει όλους ίσους μεταξύ μας, σαν αδέρφια» σημειώνει συγκεκριμένα. «Συμπάσχοντας παρηγορούμε ο ένας τον άλλον. Για αυτό και οι άνθρωποι, πάνω από χίλια χρόνια, βάδιζαν προς την Ελευσίνα από την Ιερά Οδό: γιόρταζαν την ομορφιά της Ζωής γιατί είχαν αποδεχθεί τη θνητότητα ως μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης στα θρυλικά Ελευσίνια Μυστήρια». Μέσα από αυτό το πρίσμα, μετά τις παραστάσεις του Μεγάρου, ο Σάντιγκ και οι συνεργάτες του θα αρχίσουν την έρευνά τους για την υλοποίηση ενός μελλοντικού κινηματογραφικού πρότζεκτ στον ιστορικό χώρο της Ελευσίνας με τη συμμετοχή της Χορωδίας της Ραδιοφωνίας του Βερολίνου.

«Μέσα από τη βαθιά κρίση που περνάμε, το μεγάλο στοίχημα είναι η ίδια η εξέλιξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Να μπορέσουμε να ξανακερδίσουμε τις ευρωπαϊκές αξίες. Τις ευρωπαϊκές ιδέες με πρώτη απ’ όλες τη Δημοκρατία η οποία γεννήθηκε εδώ στην Ελλάδα. Για αυτό αγαπώ τόσο αυτή τη χώρα. Κάθε φορά που έρχομαι, αισθάνομαι ότι κατά κάποιον τρόπο επιστρέφω στο σπίτι. Η Δημοκρατία είναι το μόνο σύστημα που μπορεί να λειτουργήσει. Ολα τα άλλα μας οδηγούν σε λάθος δρόμο. Αυτό είναι κάτι που, δυστυχώς, το ξεχνάμε πολύ συχνά».

πότε & πού:

Το «Human Requiem» παρουσιάζεται τη Μ. Τρίτη 26 και τη Μ. Τετάρτη 27/4 στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Στις 21.00.