Μια πολύ γνωστή αλήθεια είναι ότι τα είδη που δεν προσαρμόζονται στις στρατηγικές αλλαγές του εξωτερικού περιβάλλοντος αφανίζονται με θλιβερό τρόπο. Και ενώ- σε αντιστοιχία με τα είδη- η σταδιακή εξελικτική προσαρμογή είναι μια στρατηγική που επιλέγουν πολλές σύγχρονες επιχειρήσεις για την επιβίωσή τους, η συντριπτική πλειοψηφία των πρώην κρατικών μονοπωλίων ενέργειας της ευρωπαϊκής ένωσης όταν βρέθηκαν αντιμέτωπες με το άνοιγμα των αγορών στον ανταγωνισμό, προκειμένου να προσαρμοστούν, αντέδρασαν με πολύ πιο επαναστατικό/δραματικό τρόπο: επέλεξαν να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν μέσω εξαγορών, συγχωνεύσεων και ιδιωτικοποήσεων.
Και ενώ πρωταρχικός στόχος της ευρωπαϊκής οδηγίας για την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας ήταν να διασφαλίσει ένα ανταγωνιστικό πλαίσιο, αντί ανταγωνισμού, η απελευθέρωση οδήγησε σε αύξηση συγκέντρωσης. Επτά εταιρείες-the seven brothers όπως σκωπτικά αποκαλούνται με προφανή αναφορά στις πετρελαϊκές seven sisters- ελέγχουν πάνω από τα δύο τρίτα των αναγκών της ευρωπαϊκής ένωσης σε ηλεκτρική ενέργεια. Αναδύθηκαν εθνικοί πρωταθλητές και περιφερειακοί γίγαντες, αλλά και πανευρωπαϊκοί παίκτες. Η πολιτική στήριξης του ανταγωνισμού δέχθηκε ακόμη ένα πλήγμα. Και αντί για τη μείωση των τιμών, η απελευθέρωση οδήγησε σε υψηλότερες τιμές.
Στις περιπτώσεις που ο ανταγωνισμός περιορίζεται από τέτοιες οικονομίες κλίμακας, η πολιτική ανταγωνισμού δεν είναι ο τρόπος επίτευξης οικονομικής αποτελεσματικότητας γράφει ο νομπελίστας Stiglitz. Δεν υπάρχει τρόπος να έχουμε ανταγωνισμό και ταυτόχρονα να επωφελούμαστε πλήρως από τις οικονομίες κλίμακας.
Οι εξελίξεις αυτές σε συνδυασμό με την καταστροφική κρίση στην Καλιφόρνια, τη Βραζιλία και τη Νέα Ζηλανδία, το σκάνδαλο της Enron, τα black out στη Νέα Υόρκη και στη Κεντρική Ευρώπη, και τα πρόσφατα δημοψηφίσματα στο Αμβούργο και στο Βερολίνο υπέρ της επιστροφής των εταιρειών κοινής ωφελείας υπό κρατικό έλεγχο, απλώς ενίσχυαν την πίστη στην κυβερνητική ιδιοκτησία και έλεγχο.
Στον αντίποδα αυτής της διανοητικής τάσης ωστόσο, κατά την τελευταία δεκαπενταετία, ταυτόχρονα, η όλο και περισσότερο εξαπλούμενη διεθνοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια του ελέγχου των εθνικών οικονομιών από τα αντίστοιχα κράτη.
Ο ανταγωνισμός περιορίζεται από την κλίμακα της αγοράς και, καθώς η κλίμακα της αγοράς έχει αλλάξει από εθνική σε διεθνική ή περιφερειακή, το ίδιο έχει αλλάξει και η αποτελεσματικότητα του ανταγωνισμού.
Όλες οι οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές αναλύσεις περί καπιταλισμού πού αναπτύχθηκαν, από τον Σμιθ και τον Ρικάρντο ως τους κεϋνσιανούς και τους νέο-νεοκλασικούς οικονομολόγους έγιναν μέσα σε «εθνική οικονομία»· οι κυβερνήσεις ήταν λίγο πολύ σε θέση να ελέγχουν, με δημοσιονομικά και νομισματικά μέτρα (επιτόκιο, απασχόληση, τιμές, εξωτερικό ισοζύγιο). Σήμερα οι εθνικές πολιτικές είναι ολοένα λιγότερο σε θέση να επηρεάσουν την οικονομική εξέλιξη.
Μπορεί οι εξαγορές, συγχωνεύσεις και ιδιωτικοποιήσεις να αποτέλεσαν την κινητήρια δύναμη των επενδύσεων στην ευρωπαϊκή ένωση και να θεωρούνται ένας θεμελιώδης μηχανισμός της παγκοσμιοποίησης, το ουσιώδες, ωστόσο, υπήρξε στις συμμαχίες όλων των ειδών, στις κοινοπραξίες, στις μετοχοποιήσεις, στις συνεργασίες έρευνας, στις εταιρικές σχέσεις και, συχνά, στις «συμφωνίες χειραψίας».
Η «επιβίωση του ισχυρότερου» σύμφωνα με τους εξελικτικούς επιστήμονες είναι προϊόν συνεργασίας/συμμαχίας.
Και το Coopetition (σύντμηση των λέξεων cooperation και competition, που σημαίνει τη συνεργασία με ανταγωνισμό), έχει γίνει το κυρίαρχο στοιχείο της στρατηγικής συνεργασίας.
Αντίθετα με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις/επιχειρήσεις που έγκαιρα, από το 1999, επέλεξαν τη μία ή την άλλη στρατηγική, η πολιτική τάξη της χώρας και οι διευθύνουσες γραφειοκρατίες της -παρ’ όλο που είχαν στη διάθεσή τους πληροφορίες από τα είκοσι χρόνια πειραματικής πραγματικότητας της απελευθέρωσης των αγορών ενέργειας στις κυριότερες οικονομίες του πλανήτη-όχι μόνον δεν κατάφεραν να τις εσωτερικεύσουν/αφομοιώσουν, να τις μετουσιώσουν σε μια επωφελή προσαρμοστική στρατηγική, αλλά και σήμερα ακόμη η κυβέρνηση, χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό, υπό τη δαμόκλειο σπάθη του Μνημονίου ή των Θεσμών, ταλαντεύεται αμήχανη μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής ιδιοκτησίας της ΔΕΗ (μικρή και μεγάλη ΔΕΗ, ΑΔΜΗΕ, στρατηγικός επενδυτής κλπ), μεταξύ αφανισμού και μετασχηματισμού.
Ο κεφαλαιουχικός εξοπλισμός απαξιώνεται. Η παραγωγικότητα, αντί να αυξάνεται, φθίνει. Δεν καταφέρνει να αποτινάξει τις βαθιά συντηρητικές νοοτροπίες της μονοπωλιακής περιόδου και να εκσυγχρονιστεί.
Μεταξύ των δύο άκρων –τόσο αυτών της δημόσιας και ιδιωτικής παραγωγής όσο και μεταξύ των εταιρικών στρατηγικών των εξαγορών/συγχωνεύσεων από τη μια και των εκποιήσεων από την άλλη- υπάρχει και τρίτος δρόμος.
Για το μεν ιδιοκτησιακό καθεστώς- της δημόσιας και της ιδιωτικής παραγωγής – είναι ο δρόμος αυτός που αναδύθηκε από σχεδόν όλες τις – ποικίλων αποχρώσεων και διαβαθμίσεων-ιστορίες επιτυχίας που αφορούν μεικτές οικονομίες με μεγάλο εξισορροπητικό δημόσιο τομέα.
Για την δε εταιρική στρατηγική- μεταξύ των εξαγορών/συγχωνεύσεων και των εκποιήσεων- είναι αυτός ο τρίτος δρόμος που αναδύθηκε από τις στρατηγικές συμμαχίες αμοιβαίου οφέλους όλων των ειδών, τις κοινοπραξίες, τις μετοχοποιήσεις, τις συνεργασίες έρευνας, τις εταιρικές σχέσεις και, συχνά, τις «συμφωνίες χειραψίας» ·που στηρίζονται στο αμοιβαίο όφελος.
Μόνον μέσω της συνεργασίας με άλλες επιχειρήσεις θα αποκτήσουμε εκείνο το είδος της χωρητικότητας που επιτρέπει την έγκαιρη πληροφόρηση, τη γνώση και την αντίδραση/ανάδραση ώστε να προσαρμοζόμαστε γρήγορα στις διακυμάνσεις που σημειώνονται σε οποιοδήποτε σημείο της παγκόσμιας οικονομίας.
Οι απαιτήσεις είναι τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές· πρέπει να μάθουμε να ζούμε και να λειτουργούμε εθνικά, περιφερειακά, αλλά και πανευρωπαϊκά, σε όλα τα επίπεδα ταυτοχρόνως.
Θυμίζει, η νέα πραγματικότητα, εξίσωση με τρία διανύσματα, το καθένα από τα οποία έλκει προς διαφορετική κατεύθυνση. Μια εξίσωση όμως με τρία διανύσματα δεν έχει λύση.
Αλλά «το έργο της διακυβέρνησης πρέπει να συνεχιστεί» λέει ένα αγγλικό ρητό.
Όμως στο τέλος της ημέρας, δεν υπάρχει τέλεια στρατηγική. Οι δημιουργικές οργανώσεις αναζητούν νέες μορφές στρατηγικών συμμαχιών και νέα μοτίβα οργανωσιακών δομών από το εξωτερικό περιβάλλον· αναζητούν συγκέντρωση πληροφοριών για το πώς άλλοι άνθρωποι, με άλλες εμπειρίες, άλλα γνωστικά αντικείμενα, άλλες αξίες και απόψεις βλέπουν τον κόσμο, ενεργούν, αντιδρούν και λαμβάνουν αποφάσεις.
Αυτή η οικουμενική πληροφόρηση δεν αποτελεί μόνο τα θεμέλια για την ανάληψη της σωστής δράσης. Αποτελεί εξίσου και τα θεμέλια για τις προκλήσεις της παραγωγικότητας και της κατανομής του πλούτου.
* Ο Ξενοφώντας Μιχαηλίδης είναι χημικός μηχανικός, BS, MS Columbia University, ΜΒΑ University of Sheffield, μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Διπλωματούχων Μηχανικών ΔΕΗ.
