Ο,τι λάμπει είναι χρυσός

Δεν θα αργήσει η ημέρα που το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο θα πάθει ανακοπή. Οι συνεχείς περικοπές κονδυλίων τα τελευταία χρόνια, η παντελής απουσία διορισμών νέων διδασκόντων, η αιμορραγική συνταξιοδότηση των παλιότερων θα δείξουν τα δόντια τους σύντομα. Και τότε στην Ελλάδα θα σπουδάζουν μόνο όσοι δεν θα έχουν τα πάρα πολλά χρήματα για να σπουδάσουν στο εξωτερικό.

Αν εστιαστούμε στην εκπαίδευση της διαχείρισης του πολιτισμού και της επικοινωνίας του, διαπιστώνουμε ότι δεν γίνεται να διδάσκεις μόνο στους τέσσερις τοίχους των αιθουσών διδασκαλίας. Η επαφή με το παράδειγμα και η σύγκριση της χώρας σου με τον διεθνή χώρο είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Αυτό αποδεικνύεται κάθε φορά που οι μεταπτυχιακοί φοιτητές μας της μουσειολογίας, έπειτα από δύο εξάμηνα θεωρίας και εργαστηριακών προσομοιώσεων, καλούνται να κρίνουν τις μεθόδους διαχείρισης του πολιτισμού στη χώρα μας και στο εξωτερικό. Τι συμβαίνει στη Μεγάλη Βρετανία η οποία έχει αναγάγει, δυστυχώς, σε επιχείρηση την εκπαίδευση; Ποια είναι η εκπαίδευση στον πολιτισμό και με ποιους όρους ασκείται; Πώς αυτή εκφράζεται στο υλοποιημένο της παράδειγμα; Τι συμβαίνει αντίστοιχα στην Ιταλία; Τι στη Γαλλία ή στη Γερμανία;

Είναι γεγονός ότι οι μεταπτυχιακές σπουδές στη Μεγάλη Βρετανία είναι πολύ εντατικές. Ομως αν δουλέψεις εντατικά και στη σωστή σχολή μπορείς και να σπουδάσεις σωστά. Είναι επίσης γεγονός ότι χρειάζεται ο χρόνος για να πάρεις την απόσταση και να σκεφτείς κριτικά πάνω σε αυτά που διδάσκεσαι. Εξίσου όμως είναι γεγονός ότι ο επιπλέον χρόνος που κατά κανόνα έχει ο διδασκόμενος δεν αποκλείει το σύνηθες στην Ελλάδα αίτημα παράτασης και αυτός ο χρόνος, δυστυχώς συχνότατα, δεν αποδίδεται πάντα στην αναγκαία κριτική σκέψη. Και η μία και η άλλη περίπτωση έχουν τα υπέρ και τα κατά. Το ευρωπαϊκό παράδειγμα (με την έννοια του continent, δηλαδή του εκτός Βρετανίας) τόσο στην Ιταλία όσο και στη Γαλλία και στη Γερμανία είναι υπέρ της απόδοσης χρόνου κριτικής σκέψης.

Τα αποτελέσματα ωστόσο στα υλοποιημένα βρετανικά παραδείγματα όχι μόνο δεν είναι χειρότερα, αλλά, επειδή το σύστημα χρηματοδότησης εκ μέρους του Συμβουλίου Τεχνών (Arts Council) ή των Συμβουλίων Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι και ανταγωνιστικό και ευρηματικό και επειδή η συμμετοχή και η ικανοποίηση του κοινού θεωρούνται πολύ σημαντικές από όλους, γι’ αυτό και οι πολιτιστικές δράσεις (εκθέσεις, παραστάσεις χορού κ.λπ.) είναι υψηλού επιπέδου. Οι περιοδικές εκθέσεις στη Royal Academy του Ai Wei Wei, του διωκόμενου από το κινεζικό καθεστώς καλλιτέχνη, που συνέπεσαν με την επίσημη επίσκεψη του κινέζου πρωθυπουργού Xi Jinping στη βρετανική πρωτεύουσα και ο οποίος εξέθετε μεταξύ άλλων και τον εγκλεισμό του από το καθεστώς, στη National Gallery των πορτρέτων του Goya ή στο Museum of London η μόνιμη έκθεση της ιστορίας του Λονδίνου είναι υποδείγματα έρευνας και καλής εκθεσιακής καθοδήγησης.

Αντίστοιχα στο Τορίνο στο Museo Nazionale del Cinema υπάρχει τόση δουλειά πίσω όχι μόνο από τη μόνιμη έκθεση, αλλά και από την περιοδική για τον νεορεαλιστικό ιταλικό κινηματογράφο, που μόνο καλές σπουδές διασφαλίζουν.

Αντίστοιχα στο νέο Μuseo delle Culture (MUDEC) στο Μιλάνο, σε ένα εξαιρετικά μετασκευασμένο από τον David Chipperfield εργοστάσιο, ήδη οι δύο πρώτες εκθέσεις των εγκαινίων, εφέτος τον Μάρτιο, με τίτλο «Αφρική, η χώρα των πνευμάτων» και «Οι κόσμοι του Μιλάνου», δείχνουν την πρόθεση του μουσείου να αναδείξει θέματα που συνδέουν την ανθρωπολογία με την τέχνη και κυρίως αφορούν συγχρόνως ένα διεθνές κοινό και το κοινό των τοπικών εθνικών κοινοτήτων. Την ίδια διαπολιτισμική διάσταση έχουν και οι εκθέσεις που μόλις άνοιξαν («Μιλάνο, πόλη του κόσμου: Ερυθραία και Αιθιοπία», «Gauguin: συναντήσεις στον παράδεισο-της Πολυνησίας» και «Annie + Joseph Albers και Λατινική Αμερική»), όπως και τα εκπαιδευτικά τους προγράμματα που στοχεύουν στο πολυεθνικό κοινό του Μιλάνου.

Ολες αυτές οι εκθέσεις δεν οφείλονται μόνο στην πρόθεση του Δήμου του Μιλάνου να απευθυνθεί σε μια πολυπολιτισμική κοινότητα, αναβαθμίζοντας συγχρόνως μια ολόκληρη περιοχή με το μουσείο που ίδρυσε, χρηματοδότησε και συνδιοικεί μαζί με έναν ανεξάρτητο οργανισμό που λέγεται «24 Ωρες», αλλά οφείλονται και στη σύγχρονη κατεύθυνση που έχουν πάρει οι σπουδές Αρχαιολογίας και Τέχνης στην Ιταλία διά της ανθρωπολογίας.

Παράλληλα, στον μόλις εγκαινιασμένο πολιτιστικό πολυχώρο της Fondazione Prada, που αναβαθμίζει μια ολόκληρη βιομηχανική περιοχή του Largo Isarco νότια του Μιλάνου, στο έξοχα ανακαινισμένο από τον Rem Koolhaas πρώην εργοστάσιο εμφιάλωσης ποτών, οι φύλακες, που είναι επιφορτισμένοι να δίνουν πληροφορίες –σε άπταιστα αγγλικά –για τις εκθέσεις και το κτίριο, είναι απόφοιτοι μεταπτυχιακών μουσειολογίας και πολιτιστικής διαχείρισης διάρκειας δύο ετών. Σε αυτό το βιομηχανικό συγκρότημα των 17.000 τ.μ. και των 11.000 τ.μ. εκθεσιακών χώρων, ένα από τα κτίρια, το «Στοιχειωμένο Σπίτι» είναι ντυμένο με φύλλα χρυσού 24 καρατίων. Εδώ ό,τι λάμπει είναι χρυσός που, κατά δήλωση του αρχιτέκτονα, στοιχίζει λιγότερο από το καλλιτεχνικά χυμένο αφρώδες αλουμίνιο στις νέες κατασκευές.

Η κυρία Ματούλα Σκαλτσά είναι καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και Μουσειολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και διευθύντρια του Μεταπτυχιακού «Μουσειολογία – Διαχείριση Πολιτισμού».