Ο εγκέφαλος επί σκηνής. Εδώ και μερικούς μήνες σε διάφορες πόλεις του κόσμου, με αφετηρία το Παρίσι, η παράσταση «Η κοιλάδα των εκπλήξεων» του Πίτερ Μπρουκ δίνει την ευκαιρία στον θεατή να δει επί σκηνής δύο σπάνιους εγκεφάλους. Τον ανθρώπινο, μέσα από τη συναισθησία (το φαινόμενο το οποίο χαρακτηρίζεται από την ταυτόχρονη αντίληψη ενός αισθήματος συμπληρωματικού του κύριου και φυσιολογικού και αφορά ένα άλλο σημείο του σώματος ή ένα άλλο αισθητήριο όργανο, όπως π.χ. όταν ένας ήχος γεννά την εντύπωση του χρώματος), και τον θεατρικό. Toυ Πίτερ Μπρουκ εννοείται. Σε λίγο καιρό, χάρη στη δουλειά της Αττικής Πολιτιστικής, η «Κοιλάδα των εκπλήξεων» θα έλθει και στην Αθήνα (Δημοτικό Θέατρο Πειραιά).
Ο νομπελίστας φυσικός Ρίτσαρντ Φάινμαν έλεγε ότι έβλεπε τις εξισώσεις με χρώμα και ο Βασίλι Καντίνσκι ότι ζωγράφιζε τη συμφωνική μουσική που άκουγε. Ο 90χρονος θρύλος του θεάτρου μάς έδωσε ραντεβού στο καφέ ενός ξενοδοχείου στο Παρίσι όπου πίνει εδώ και 40 χρόνια τα απογεύματα τον καφέ του. Ηλθε πέντε λεπτά νωρίτερα. «Μένω εδώ δίπλα και είπα να μην περιμένετε εσείς που ήλθατε από την Ελλάδα» είπε ανοίγoντας τη συζήτηση.

Κάνοντας μια παράσταση για τους ανθρώπους με συναισθησία αποδεικνύετε με έναν ακόμη τρόπο ότι τα πάντα μπορούν να γίνουν θέατρο.
«Η ζωή είναι μια μεγάλη λέξη και κανένας μέχρι στιγμής, ούτε καν οι μεγαλύτεροι από τους έλληνες φιλοσόφους, δεν μπόρεσε να πει ακριβώς τι είναι ζωή, γιατί από τη στιγμή που θα το έκανε θα την είχε μικρύνει. Ηταν κάποτε μια στιγμή που περιείχε μόνο δυνητική Δημιουργία, ένας κενός χώρος, άχρονος και χωρίς όρια, που δεν ήταν νεκρός, ήταν μια Δυνατότητα. Κάτι σε αυτόν τον ατελείωτο χώρο ήταν έτοιμο και περίμενε, όπως το κοινό πριν από ένα θεατρικό έργο. Εκείνη την αρχική στιγμή ήλθε μια διαφορετική δόνηση η οποία έδωσε την ώθηση για να ξεκινήσει η δημιουργία των πάντων, και φυσικά του ανθρώπου. Τότε άρχισε να υπάρχει η ουσία του θεάτρου, δηλαδή η τραγωδία και η κωμωδία γύρω από την ανθρώπινη διαμάχη που υπάρχει κάθε στιγμή. Από την πιο ασήμαντη πτυχή ως τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα, το θέατρο είναι ένα εργαλείο, ένας μεγεθυντικός φακός για να δούμε καθαρά τις λεπτομέρειες της ζωής και των σχέσεων. Η παραμικρή λεπτομέρεια μπορεί να γίνει παράσταση, αρκεί κάποιος να την κάνει ζωντανή και ενδιαφέρουσα».
Η «Μαχαμπαράτα» ήταν ενός είδους Big Bang για εσάς;
«Απόλυτα. Οταν ολοκλήρωσα τη «Μαχαμπαράτα», που για μένα περιέχει πράγματα ισοδύναμα με ολόκληρο το έργο του Σαίξπηρ, είπα με τη συνεργάτιδά μου (σ.σ.: Μαρί-Ελέν Εστέν) ότι έχουμε πλέον μια καινούργια ευθύνη: να μη συνεχίσουμε με πράγματα του παρελθόντος και να παρουσιάσουμε έργα που ισχύουν στη σύγχρονη ζωή. Ποιο είναι το σημερινό ισοδύναμο της «Οδύσσειας» και των πολύ σπουδαίων ιστοριών όπως η «Μαχαμπαράτα»; Η ευθύνη μας δεν είναι να μένουμε στο παρελθόν αλλά να δούμε ποιο είναι σημαντικό στην εποχή μας. Αυτή είναι η άλλη πλευρά του θεάτρου. Δεν μπορούμε να μένουμε σε ένα ρομαντικό όνειρο της κουλτούρας, αυτού του τρομερά επικίνδυνου μύθου. Η κουλτούρα είναι μια υπέροχη λέξη που από μόνη της δεν σημαίνει τίποτε. Η λέξη κουλτούρα είναι για να τη χρησιμοποιούν οι πωλητές. Στην πραγματικότητα είναι κάτι που αγγίζει κάποιον βαθιά και μπορεί να αλλάξει την αντίληψή του για οτιδήποτε».
Από τη μια είναι αναμενόμενο για εσάς αλλά είναι και εντυπωσιακό το ότι κάνατε θέατρο ένα επιστημονικό θέμα.
«Πριν από χρόνια αποφάσισα να κοιτάξω προς την πλευρά της επιστήμης. Κατ’ αρχάς κάναμε το έργο «Ο άνθρωπος που…». Το παρουσιάσαμε ως ένα μεγάλο ερωτηματικό. Τι είναι αυτό το πλάσμα που ονομάζουμε άνθρωπος; Αυτό μας οδήγησε σε ανθρώπους που έχουν σπάνιες νευρολογικές δυνατότητες, που λίγοι τις κατανοούσαν. Αυτοί οι άνθρωποι είχαν ζήσει επώδυνη παιδική και σχολική ηλικία. Σπουδαίοι συνθέτες, ζωγράφοι και άλλοι δεν μπόρεσαν ποτέ να πουν ότι βλέπουν την Τρίτη ως ροζ, ενώ κάποιοι έλεγαν στον δάσκαλό τους ότι ακούγοντας μουσική έβλεπαν σύννεφα και τριαντάφυλλα και εκείνος τους έλεγε «πάψε, αυτό που λες είναι γελοίο και αν λες τέτοια δεν θα πετύχεις ποτέ στη ζωή σου». Εμείς κάναμε το αντίθετο. Συνεργαστήκαμε μαζί τους και είδαμε ότι είναι πολύ χαρισματικοί άνθρωποι, δεν είναι αφύσικοι, είναι σε μερικά σημεία «extra φυσιολογικοί»».

Ο Φάινμαν, ο Καντίνσκι, ο Ναμπόκοφ ήταν μερικοί από τους «extra φυσιολογικούς»;
«Ναι, γιατί οι άνθρωποι με συναισθησία έχουν τη δυνατότητα να βιώνουν πιο βαθιά και πιο πλούσια συγκεκριμένες καταστάσεις. Οχι ολόκληρη η ζωή, αλλά ένα κομμάτι της είναι για αυτούς πολύ πιο πλούσιο σε εμπειρία, και αυτό τους προκαλεί αυτό το συναίσθημα που σε υποχρεώνει να ανοίξεις το στόμα σου και να πάρεις μια μικρή εισπνοή. Αν σταθείς μέσα σε ένα αρχαίο ελληνικό θέατρο ή ναό, για μια στιγμή κάτι μέσα σου σταματάει και τότε νιώθεις αυτό το συναίσθημα».

Τη στιγμή που συλλαμβάνετε μια ιδέα αναρωτιέμαι αν έχετε ενός είδους idea aesthesia. Βλέπετε χρώματα, ακούτε ήχους ή κάτι άλλο;
«Οχι. Οταν ξεκινάω κάτι, δεν έχει σχήμα, μορφή και χρώμα, όμως έχω ένα βαθύτατο συναίσθημα ότι αυτή είναι η σωστή κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να πάμε. Την επόμενη ημέρα ή ύστερα από πολλά χρόνια αυτή η ιδέα ξαφνικά ξεπροβάλλει με σχήμα, μορφή και δομή. Αυτό που με τρομάζει είναι ένας σκηνοθέτης θεάτρου ο οποίος σταυρώνει τα χέρια του στο στήθος και λέει «εσύ κάνε αυτό και εσύ το άλλο». Και αυτό το κάνει γιατί λέει ότι είναι το concept του σκηνοθέτη. Και εγώ λέω «fuck concept»».

Είπατε «fuck concept»; (Εδώ γέλασε κυριολεκτικά σαν μικρό παιδί)
«Υes, fuck concept. Είναι σαν να ξεκινάς από το τέλος. Το concept είναι ένα φράγμα, ένα παραπέτασμα που δημιουργεί το Eγώ. Ο σκηνοθέτης μιας παράστασης πρέπει μέρα με τη μέρα να βλέπει τι έχει ανακαλυφθεί γύρω από αυτήν και τι μένει να ανακαλυφθεί».

Στην παράσταση η Sammy Costas λέει: «Μπορώ να δω το «τίποτε», και αφού μπορώ να το δω, τότε υπάρχει κάτι». Υπάρχει για εσάς κάτι που να το ονομάζετε «απόλυτο τίποτε»;
«Οχι, δεν υπάρχει. Ωστόσο, ενώ δεν υπάρχει το Τίποτε, υπάρχει το Κενό. Αυτό που έλεγα στο «Empty Space» δεν αφορούσε ένα άδειο θέατρο αλλά τον κάθε ηθοποιό. Προκειμένου να είναι ανοιχτός σε οτιδήποτε υπάρχει κρυμμένο μέσα του και όχι σε οτιδήποτε του λέει το μυαλό του, πρέπει να υπάρξει ένας κενός χώρος. Αν ο ηθοποιός είναι γεμάτος από Εγώ, φιλοδοξία, φόβο και ιδέες, μπορεί να γίνει ένας καλός ηθοποιός αλλά όχι ένας μεγάλος ηθοποιός. Μεγάλος ηθοποιός είναι αυτός ο οποίος όταν πρέπει να πει μια λέξη δεν θα σκεφθεί διανοητικά αλλά θα την εκστομίσει σαν μια ηχώ σε έναν κενό χώρο μέσα του. Από την αντανάκλαση αυτής της ηχούς θα προκύψει ο τρόπος που θα την πει στο κοινό. Αυτός είναι και ο λόγος που ένας μεγάλος ηθοποιός δεν εκστομίζει την ίδια λέξη με τον ίδιο τρόπο σε δύο συνεχόμενες παραστάσεις».

Στο έργο σας συνολικά έχετε αναγάγει την απλότητα σε «Αγία απλότητα». Τι άλλο πιστεύετε ότι είναι άγιο στο θέατρο;
«Αγιο είναι να μπορείς να κάνεις αυτό που έκανε ο Σαίξπηρ. Ενώ τη μία στιγμή λέει κάτι που αγγίζει τα υψηλότερα σημεία αυτών που έχουν γράψει οι αρχαίοι έλληνες συγγραφείς, στην επόμενη λέξη θα πει κάτι που λέει ο πιο βρωμιάρης σεξιστής του δρόμου. Αυτά τα δύο δεν πρέπει να διαχωρίζονται. Αυτό ονομάζεται άμεσο θέατρο γιατί περιέχει την άμεση εμπειρία του κοινού, και είναι άγιο γιατί έχει νόημα και είναι ωμό, καθαρό. Εκεί υπάρχουν οι σπόροι της αγιότητας των πραγμάτων».
Εσείς έχετε κάποια ιδέα για το ποιος μπορεί να ήταν ο Σαίξπηρ;
«Φυσικά. Ο Σαίξπηρ! Τι σημασία έχει ποιος ήταν ο πραγματικός Σαίξπηρ αφού ήταν μοναδικός! Κανένας δεν γνωρίζει ποιος ήταν και υπάρχουν δεκαοκτώ πιθανές εκδοχές».

Εννοείτε ότι δεν έχουν σημασία τα πρόσωπα;
«Φανταστείτε όταν γυρίσετε στην Ελλάδα να σας πει κάποιος: «Το έμαθες; Ο Πίτερ Μπρουκ δεν υφίσταται στην πραγματικότητα. Οταν ήταν είκοσι πέντε ετών, κάποιος άλλος πήρε τη θέση του. Αυτόν συνάντησες». Ή αν κάποιος μού έλεγε: «Ξέρεις κάτι; Ο πραγματικός Μάκης Προβατάς δεν ήλθε να σε συναντήσει. Ηταν φθηνότερο για την εφημερίδα να βάλει κάποιον που ζει στο Παρίσι να προσποιηθεί ότι ήταν αυτός και να σου πάρει συνέντευξη». Τι σημασία θα είχε αυτό, αφού είστε εδώ μπροστά μου και κάνουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση; Μάλιστα αν κάποιος με συναισθησία καθόταν εδώ δίπλα, μαζί μας, θα μας άκουγε να μιλάμε αλλά την ίδια στιγμή θα έλεγε: «Σας ακούω και βλέπω ένα κόκκινο φως». Για αυτόν η συνομιλία μας με χρώμα θα ήταν μια πραγματικότητα που θα βίωνε».

Οντως πιστεύετε ότι θα έβλεπε κόκκινο χρώμα στην κουβέντα μας;
«Ναι, νομίζω βαθύ κόκκινο».
Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι ενώ οι άνθρωποι έχουμε ακριβώς τον ίδιο εγκέφαλο έχουμε τόσο διαφορετικό μυαλό;
«Γιατί θα έπρεπε να το εξηγήσω; Αυτό μας φέρνει στην αρχή όπου είπαμε ότι τα πάντα μπορούν να γίνουν θέατρο. Το ότι οι άνθρωποι έχουν ίδιο εγκέφαλο αλλά διαφορετική σκέψη είναι απλώς ένα γεγονός, και αυτό είναι το σπουδαίο βασικό υλικό του θεάτρου».

Επομένως την κάθαρση στο θέατρο μπορούν να τη βιώσουν όλοι;
«Ναι, και αυτό ακριβώς θεωρώ ότι είναι το πιο σημαντικό στο θέατρο. Γι’ αυτό, ενώ οι αρχαίοι Ελληνες παρακολουθούσαν τις σπουδαίες τραγωδίες που ήταν βασισμένες σε πραγματικά ιστορικά γεγονότα που οι ίδιοι βίωναν, δεν γνωρίζουμε να υπήρξε ποτέ ούτε ένας που να γύρισε σπίτι του και να αυτοκτόνησε. Βίωνε το δράμα και την κάθαρση μέσα στην ίδια παράσταση. Στην «Κοιλάδα των εκπλήξεων» φεύγοντας οι θεατές, ανεξάρτητα από τη διάθεση με την οποία έχουν πάει, νιώθουν ενός είδους κάθαρση».

«Το θέατρο ποτέ δεν τελειώνει»

Η «Κοιλάδα των εκπλήξεων» έρχεται στην Ελλάδα. Την περιμένουμε με τεράστια ανυπομονησία.
«Κάθε κοινό για εμάς είναι μια καινούργια εμπειρία και γι’ αυτή την παράσταση το ελληνικό κοινό θα είναι μια ειδική εμπειρία. Η μεγάλη προσμονή του κοινού όμως κάνει πιο δύσκολο για τους ηθοποιούς το να παίξουν καλά και αυτό είναι μια μεγάλη πρόκληση».

Ο Πολ Βαλερί έχει γράψει ότι «ένα βιβλίο στην ουσία δεν τελειώνει, απλά εγκαταλείπεται». Ισχύει το ίδιο και για το θέατρο;
«Ναι, απόλυτα».

Τι θα λέγατε στους επόμενους σκηνοθέτες που θα συναντήσουν το έργο σας;
«Απλώς ρίξτε του μια ματιά και ξεκινήστε κάτι δικό σας. Και μην ξεχνάτε: Ο,τι σας έχω πει μην το πιστεύετε».

Είστε ίσως ο σημαντικότερος εν ζωή σκηνοθέτης και ένας σοφός άνθρωπος. Επειτα από τόσα χρόνια και έχοντας κάνει τόσο πολλά, τι θα απαντούσατε αν σας ρωτούσα: «Ποιος είστε, κύριε Μπρουκ;»
«Δεν έχω ιδέα. Σε αυτή τη ζωή είμαι “The man who…”. Η ερώτησή σας είναι η απάντηση».

Θέλετε να πείτε κάποιο τελικό συμπέρασμα τώρα στο τέλος της συζήτησής μας;
«Δεν υπάρχει τελικό συμπέρασμα. Στις σημαντικές συζητήσεις μπορεί να υπάρξουν πολλά μικρά συμπεράσματα αλλά κανένα τελικό. Αυτό τις ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες».

πότε & πού:

Η «Κοιλάδα των εκπλήξεων» θα παρουσιαστεί από 2 ως 6 Δεκεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Πρόκειται για μια συμπαραγωγή με την Αττική Πολιτιστική, την οποία ευχαριστούμε για αυτή τη συνάντηση.

Εισιτήρια προπωλούνται


1. Στο ταμείο του θεάτρου (Τηλ. 2104143310 – 320, ώρες ταμείου: 10.00 π.μ. – 1.00 μ.μ. και 5.00 μ.μ. – 9.00 μ.μ.)

2. Πανεπιστημίου 39 [Στοά Πεσμαζόγλου]

3. Οnline www.ticketservices.gr

4. Τηλεφωνική κράτηση 210 7234567

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ