Μπάρι Στράους: Αλλο πετυχημένος στρατηλάτης, άλλο πολιτικός

Αν τον ρωτήσετε πώς φαντάζεται την ιδανική ημέρα, θα σας απαντήσει «να περπατάω σε ένα αρχαίο πεδίο μάχης και να ακούω τις φωνές των νεκρών». Ειδικεύεται, πάντως, στην αρχαία στρατιωτική Ιστορία, οπότε «it makes sense» που λένε και στην αγγλική γλώσσα. Εχει γράψει κατά το πρόσφατο παρελθόν εξόχως διαβαστερά βιβλία για τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας (2004) αλλά και τον Τρωικό Πόλεμο (2006) μεταξύ άλλων. «Είμαστε τυχεροί που ζούμε, κατά βάση, σε μια εποχή ειρήνης και ευημερίας. Ο πόλεμος ωστόσο ως αντικείμενο έρευνας και μελέτης είναι συναρπαστικός. Αποδεικνύει μέχρι πού μπορούν να φθάσουν τα ανθρώπινα υποκείμενα υπό ακραίες συνθήκες και μας υπενθυμίζει ότι η ζωή δεν είναι ούτε εύκολη ούτε δίκαιη. Η μάχη είναι ένα θεμελιακό κομμάτι της ανθρώπινης συνθήκης» λέει στο «Βήμα της Κυριακής» ο Μπάρι Στράους, καθηγητής Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ στην Ιθάκη της Νέας Υόρκης. Μετά την Αμερικανική Επανάσταση ολόκληρες πόλεις ιδρύθηκαν στις ΗΠΑ με ονόματα παρμένα από την αρχαιότητα σηματοδοτώντας έτσι τη νέα αρχή. Ο ίδιος, έχοντας ζήσει και σπουδάσει στη χώρα μας, είναι πλέον ένας από τους επιφανέστερους ιστορικούς της Αρχαίας Ελλάδας παγκοσμίως και επισκέπτεται τις επόμενες ημέρες την Αθήνα προκειμένου να δώσει την ετήσια διάλεξη προς τιμήν του Κίμωνος Φράιερ στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος με θέμα: «Πανουργία και ισχύς: μαθήματα ηγεσίας από τον Θεμιστοκλή». «Αν έγινα ιστορικός της αρχαιότητας το οφείλω στους δασκάλους μου, πρωτίστως στον μεγάλο ιστορικό Ντόναλντ Κέιγκαν, αυτόν τον εμπνευσμένο καθηγητή και μαθητή του Θουκυδίδη. Η επιλογή μου όμως σχετίζεται και με το γεγονός ότι μεγάλωσα στη σκιά του Πολέμου στο Βιετνάμ αλλά και με τις εμπειρίες του παππού μου και του πατέρα μου, βετεράνων των δύο Παγκόσμιων Πολέμων» εξήγησε ο Μπάρι Στράους, ένας πραγματικός φιλέλληνας του καιρού μας. Μιλά (όσο δύναται) την ελληνική γλώσσα και αγαπά την ελληνική ποίηση. Εχοντας ο ίδιος εμπειρία από ανασκαφές (στην αρχαία Κόρινθο και στην Αλάμπρα της Κύπρου) δήλωσε εντυπωσιασμένος από την εν εξελίξει μεγάλη αρχαιολογική έρευνα στη Μακεδονία. «Τα νέα ευρήματα στην Αμφίπολη είναι ούτως ή άλλως θαυμάσια, αλλά η οποιαδήποτε σύνδεσή τους με τον Μεγαλέξανδρο, εφόσον αποδειχθεί, θα μετατρέψει μια δύσκολη δουλειά, όπως είναι κάθε ανασκαφή, σε κάτι το μαγικό» υπογράμμισε ο ίδιος.

Στο πλέον πρόσφατο βιβλίο σας ασχολείστε με τους τρεις σημαντικότερους στρατηλάτες του αρχαίου κόσμου: Μέγας Αλέξανδρος, Αννίβας, Καίσαρ. Οι μεγάλοι στρατηλάτες ήταν πάντοτε και μεγάλοι πολιτικοί ηγέτες;

«Δεν ήταν πάντοτε όλοι οι μεγάλοι στρατηλάτες και μεγάλοι πολιτικοί ηγέτες, ούτε όλοι οι μεγάλοι πολιτικοί ηγέτες ήταν πάντοτε και μεγάλοι στρατηλάτες. Ο Δημοσθένης και ο Κικέρων, για παράδειγμα, ήταν σημαντικότατοι στο πεδίο της πολιτικής, όχι όμως στο πεδίο των μαχών. Στην πραγματικότητα είναι σπάνιο να είναι κάποιος μεγάλος πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης ταυτοχρόνως. Στους νεότερους χρόνους υπάρχουν τέτοια παραδείγματα ασυμβατότητας, ο Ναπολέων και ο Μάο. Οι Αμερικανοί υπερηφανεύονται για τον Τζορτζ Ουάσιγκτον που σωστά εξυμνήθηκε μετά τον θάνατό του ως «πρώτος στον πόλεμο, πρώτος στην ειρήνη, πρώτος και στις καρδιές των συμπατριωτών του». Στους αρχαίους χρόνους τόσο ο Περικλής όσο και ο Φίλιππος της Μακεδονίας συνιστούν εξαιρετικά παραδείγματα μεγάλων πολιτικών ηγετών που ήταν ταυτοχρόνως και μεγάλοι στρατιωτικοί ηγέτες. Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν επιτυχημένος πολιτικός ηγέτης ως ένα σημείο αλλά άφησε να τον παρασύρει το πάθος του για τον πόλεμο, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει μια νέα εκστρατεία στην Αραβία –σχεδίαζε μάλιστα και άλλες στην Ιταλία και στη Βόρεια Αφρική –τη στιγμή ακριβώς που έπρεπε να σταματήσει, να παγιώσει την εξουσία του και τη δυναστεία του. Ως στρατηλάτης όμως ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν μεγαλειώδης και πιθανώς ασυναγώνιστος ως προς την ευελιξία, την προσαρμοστικότητα».

«Ο Θουκυδίδης το έθεσε με αξεπέραστο τρόπο: ο φόβος, η τιμή και η ιδιοτέλεια είναι τα μόνιμα κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αυτό είναι αλήθεια σήμερα όσο ήταν και τον 5οαιώνα π.Χ. Είναι, ωστόσο, πιθανό να χάσεις έναν πόλεμο αλλά, παρ’ όλα αυτά, να είσαι επιτυχημένος. Ενας τρόπος είναι βεβαίως να ξαναπολεμήσεις. Για παράδειγμα, ο στρατηγός Τσαρλς Κορνουάλις, που παραδόθηκε στη Μάχη του Γιόρκταουν (1781), με αποτέλεσμα οι Αγγλοι να χάσουν τον πόλεμο με τους Αμερικανούς, εδραίωσε στη συνέχεια ως μεγάλος πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης την εξουσία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στην Ινδία. Ενας άλλος τρόπος, βέβαια, είναι να επινοήσει κάποιος εκ νέου τον εαυτό του και να γίνει ένας τεχνίτης της ειρήνης, ένας ειρηνοποιός. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: η αρχαία Αθήνα. Παρά το γεγονός ότι έχασε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, η αρχαία Αθήνα έγινε πιο ευημερούσα και πιο δημοκρατική και επιπλέον αναδείχθηκε στη σημαντικότερη κοιτίδα του φιλοσοφικού στοχασμού στην ιστορία του δυτικού κόσμου. Η Σπάρτη κέρδισε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο αλλά διαλύθηκε μέσα σε χρονικό διάστημα λιγότερο από μια γενιά».

«Οι ιστορικοί πάντοτε διαφωνούν ως προς αυτό που κάνει τη διαφορά στην Ιστορία. Είναι κάποιες ευρύτερες απρόσωπες δυνάμεις που την κινούν, συγκεκριμένα γεγονότα ή πράγματι ξεχωριστές προσωπικότητες που λειτουργούν ως καταλύτες; Ως έναν βαθμό αυτές οι διαφωνίες περιστρέφονται, όπως καταλαβαίνετε, γύρω από ιδεολογικά ζητήματα. Ας πούμε, κάπως χοντρικά, ότι οι ιστορικοί αριστερής κατεύθυνσης προκρίνουν το πρώτο που σας ανέφερα και οι ιστορικοί δεξιάς κατεύθυνσης προκρίνουν τα γεγονότα και τα άτομα. Πέραν αυτού όμως κάθε άτομο ενεργεί εκ των πραγμάτων μέσα στα όρια του καιρού του, οπότε η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Εχω δε την αίσθηση ότι εκεί ακριβώς έγκειται εν μέρει και η τεράστια σοφία της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, στο να κατανοούμε δηλαδή ότι η σημασία ενός ατόμου δεν μετρείται μόνο από την επιτυχία του αλλά και από το πόσο πάλεψε μέσα στα όρια που του επιβάλλουν το πεπρωμένο του αλλά και οι περιστάσεις. Επικαλούμαι και πάλι τον Θουκυδίδη για να μιλήσω για τον Θεμιστοκλή: ήταν μεγάλος πατριώτης, μια ιδιοφυΐα που είχε μια απίστευτη ικανότητα να διαβλέπει το μέλλον και να πείθει τους άλλους. Ηταν θαρραλέος, τολμηρός και πολύ έξυπνος. Την ίδια στιγμή ήταν ανειλικρινής, ματαιόδοξος, ιδιοτελής, ακόμη και πρόθυμος να συνεργαστεί με τον εχθρό της πατρίδας του. Μπορούμε να διδαχθούμε πολλά πράγματα από αυτόν τον άνδρα. Τα μαθήματα της Ιστορίας όμως δεν έχουν καμία σχέση με τα μαθήματα των Μαθηματικών. Η επιστήμη της Ιστορίας είναι ένα ζύγιασμα παραμέτρων, ορίων και στρατηγικών. Πρέπει εμείς στον δυτικό κόσμο να αντιλαμβανόμαστε έγκαιρα τις δυνάμεις που μας απειλούν και να προετοιμάζουμε σε κάθε περίπτωση μια άμυνα δυναμική και ευέλικτη, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η πιθανότητα της επίθεσης, αν χρειαστεί. Χρειαζόμαστε σήμερα κάτι από την πρακτική σοφία του Θεμιστοκλή, κάτι από την πολεμική αρετή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κάτι από τη φιλοσοφική ιδιοφυΐα του Αριστοτέλη. Χρειαζόμαστε επίσης να είναι η τύχη με το μέρος μας όσο το δυνατόν περισσότερο».