Κάλιο: το στοιχείο για όλες τις δουλειές

Βίος και πολιτεία

Αυτές τις θερμές ημέρες, που παρακολουθούμε τους αγώνες για το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, και ταυτόχρονα τον ατομικό αγώνα των παικτών να επιβιώσουν στις ανυπόφορες για μπάλα θερμοκρασίες και στα αυξημένα ποσοστά υγρασίας, βλέπουμε ότι μερικές ομάδες, στο τέλος των 90 λεπτών, όταν υπάρχει και παράταση, δίνουν στους παίκτες τους εκτός από νερό και από μια μπανάνα.

Η μπανάνα είναι φρούτο σχετικά πλούσιο σε κάλιο –όχι το πλουσιότερο, είναι η αλήθεια –που δίδεται εκτός από τους αγώνες ακόμη και σε προπονήσεις, όταν υπάρχει απώλεια υγρών, διότι το κάλιο είναι σημαντικό για τον οργανισμό, απορροφάται από τα έντερα αλλά δεν μπορεί το σώμα να δημιουργήσει αποθέματα, άρα πρέπει κάθε ημέρα να παίρνουμε την απαραίτητη ποσότητα, κάπου 3,5 γραμμάρια, περισσότερα και από το μαγειρικό αλάτι.

Αλλά από την αντίθετη πλευρά, μια ένεση με πυκνό διάλυμα χλωριούχου καλίου σε στέλνει στον… άλλο κόσμο. Διότι η μεγάλη ποσότητα ιόντων καλίου στο αίμα εμποδίζει το κάλιο που βρίσκεται μέσα στα κύτταρα να βγει προς τα έξω και έτσι σημαντικές λειτουργίες συνδεδεμένες με αυτή την παλινδρομική κίνηση, όπως είναι οι ηλεκτρικοί παλμοί, αναστέλλονται. Και όταν αυτό συμβαίνει, η πολύ βασική αυτή αναστολή λειτουργίας επηρεάζει τον καρδιακό μυ, που παραλύει, οπότε ακολουθεί ο θάνατος. Η μαύρη μάμπα και ο σκορπιός έχουν στο δηλητήριό τους κάλιο, και γι’ αυτό παραλύουν τα θύματά τους. Στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκε το κάλιο για δολοφονίες αλλά και για ευθανασία ενώ είναι γνωστή στις Ηνωμένες Πολιτείες η «προνομιακή» μεταχείριση με αυτό ανθρώπων καταδικασμένων στην ποινή του θανάτου…

Επειδή υπάρχουν στο εμπόριο συμπληρώματα καλίου αλλά και υποκατάστατα αλατιού με κάλιο, για τους παραπάνω λόγους θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ως προς την ποσότητα που χρησιμοποιούμε κάθε ημέρα και η χρήση αυτή να μην ξεκινάει χωρίς πρώτα να έχουμε κάνει συζήτηση με έναν γιατρό.

Στα αγγλικά το αποκαλούν potassium (από το pot-ash), διατηρώντας στη μνήμη τους το ότι ανακαλύφθηκε στις στάχτες καμένων ξύλων μέσα σε μεγάλους λέβητες. Το 1801 ο άγγλος χημικός Humfrey Davy, που από το Bristol πήρε προαγωγή για το Royal Institution of London, κουβάλησε μαζί του δεκάδες πλάκες χαλκού και ψευδαργύρου, που τις τοποθετούσε σε μακρόστενα κουτιά, συνδεδεμένα μεταξύ τους, δημιουργώντας ένα είδος δυσκίνητων αλλά αποτελεσματικών συσσωρευτών που έδιναν συνεχές ρεύμα. Με αυτό μπορούσε να πραγματοποιεί ηλεκτρολύσεις, δηλαδή να χωρίζει τα ιόντα (θετικά και αρνητικά) σε ένα διάλυμα σε δυο διαφορετικά και μεταξύ τους απομακρυσμένα «στρατόπεδα». (Στο στοιχείο νάτριο που παρουσιάσαμε την προηγούμενη Κυριακή εξηγήσαμε αναλυτικά τι είναι τα ιόντα, δηλαδή άτομα ή συγκροτήματα ατόμων φορτισμένα θετικά ή αρνητικά.) Κάνοντας λοιπόν ηλεκτρόλυση τον Οκτώβριο του 1807 σε λιωμένη ποτάσα στον ένα πόλο εμφανίστηκε ένα καινούργιο στοιχείο, που λογικά ονομάστηκε ποτάσιο. «Χόρευε ο άγγλος χημικός μέσα στο δωμάτιο από τη χαρά του» αναφέρει ο εξάδελφός του, αυτόπτης μάρτυρας εκείνη τη στιγμή.

Στα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες, όπως στα γερμανικά, επικράτησε η ονομασία κάλιο από το αντίστοιχο αραβικό Al Kali, που υπονοεί ένα υλικό με βασικές ιδιότητες (αλκαλικές), δηλαδή ιδιότητες σε μερικές περιπτώσεις διαμετρικά αντίθετες από αυτές των οξέων.

Αριθμοί κυκλοφορίας

Ατομικός αριθμός: 19

Ατομικό βάρος: 39,098

Σημείο τήξης: 64^οC

Σημείο ζέσης: 774

Αριθμός ισοτόπων: 25

Αυτό όπως και το νάτριο είναι μέταλλα αλλά με συμπεριφορά που απέχει κάπως από την κλασική μεταλλική, διότι δεν είναι βαριά και σκληρά και αντιδρούν πολύ εύκολα και βίαια με το νερό.

Οπως αναφέρει ο ομότιμος καθηγητής της Ανόργανης Χημείας κ. Γ. Μανουσάκης στο βιβλίο του «Υγεία για Πάντα, Ιχνοστοιχεία, Ελεύθερες Ρίζες, Αντιοξειδωτικά» (εκδόσεις Πατάκη): «Οι κυριότερες δράσεις του καλίου στο ανθρώπινο σώμα είναι επιγραμματικά οι ακόλουθες:

Η συγκέντρωση χλωριούχου νατρίου στη θάλασσα είναι 27 γραμμάρια στο λίτρο, δηλαδή 35 φορές μεγαλύτερη από του χλωριούχου καλίου που είναι μόλις 0,75 γραμμάρια στο λίτρο. Στην ξηρά αποτελεί βασικό συστατικό των φυτών και, παρότι ευδιάλυτο στο νερό, δεν χάνεται εύκολα από τον κάθε τόπο διότι προσκολλάται στα αργιλώδη συστατικά του χώματος και από εκεί νέα φυτά το απορροφούν για δικό τους όφελος. Με το όργωμα χάνεται από την επιφάνεια και αυτό επιβάλλει την προσθήκη λιπασμάτων πλούσιων σε κάλιο. Αν όμως ακολουθεί κάποιος υπομονετικά τις επιταγές της λεγόμενης «φυσικής γεωργίας» που απαγορεύει τα οργώματα αυτά, έχει ίσως μικρότερη απόδοση αλλά η φύση σχεδόν μόνη της ρυθμίζει τον κύκλο της ζωής.

Το 95% της βιομηχανικής παραγωγής καλίου πηγαίνει για τα λιπάσματα. Μικρό ποσοστό δίνει υδροξείδιο του καλίου και από εκεί ανθρακικό κάλιο για τις ανάγκες της υαλουργίας. Το υπόλοιπο πηγαίνει στην παρασκευή υγρών σαπουνιών. Πόσο χρειαζόμαστε κάθε χρόνο για αυτά; Τριάντα πέντε εκατομμύρια τόνους κυρίως του μεταλλεύματος συλβίτης από Καναδά και Ρωσία επεξεργάζονται στα μεταλλεία σπάζοντάς το για να προκύψει στη συνέχεια χλωριούχο κάλιο και με τη βοήθεια αλατιού, δηλαδή χλωριούχου νατρίου, να πάρουμε κάλιο.

Γιατί έτσι είναι. Σταφύλια και αμύγδαλα έχουν περίπου 860 mgr στα 100 γραμμάρια, χουρμάδες και μαύρες σταφίδες 750 mgr, φιστίκια 680 mgr, μπανάνες 350 mgr. Πεπόνια και μαύρη σοκολάτα έχουν επίσης αρκετό κάλιο.

Οχι. Από τα ισότοπα του καλίου, το κάλιο-39 αντιστοιχεί στο 93% αυτού που περιέχεται στο σώμα μας και αυτό δεν είναι ραδιενεργό. Το κάλιο-40 που είναι ραδιενεργό περιέχεται σε αναλογία 0,012%. Εκπέμπει ακτινοβολία βήτα και έχει χρόνο ημιζωής 1,3 δισεκατομμύρια χρόνια. Αυτό σημαίνει πως κουβαλάμε περίπου 17 χιλιοστά του γραμμαρίου από το κάλιο-40 κάθε ημέρα και επομένως αυτό μας δίνει 4.400 διασπάσεις ατόμων κάθε δευτερόλεπτο.

Δεν το ήξεραν βέβαια, αλλά σαν στάχτη από το κάψιμο φυτών το χρησιμοποιούσαν στο φαγητό αλλά και για τη διατήρηση των κρεάτων με τη μορφή ανθρακικού καλίου. Από τον 15ο αιώνα και μετά άρχισαν να λιπαίνουν τους αγρούς τους στην Ευρώπη με κάλιο.