«Ως Αθηναίος λατρεύω την Αθήνα, αλλά νιώθω πόνο βλέποντας να καταστρέφουν τον αρχιτεκτονικό και τον αστικό χαρακτήρα της στο όνομα μιας υποτιθέμενης μοντερνοποίησης». Καθηγητής Μαθηματικών, πολεοδόμος και θεωρητικός της Αρχιτεκτονικής, ο κ. Νίκος Σαλίγγαρος βρέθηκε στην Αθήνα για λίγα εικοσιτετράωρα, καλεσμένος ομιλητής στους «Διαλόγους των Αθηνών», το διεθνές συνέδριο που οργανώθηκε από το Ιδρυμα Ωνάση στο νέο, μοντέρνο κτίριο της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Εκεί συναντηθήκαμε σε ένα διάλειμμα του συνεδρίου. Την προηγουμένη είχε ανεβεί την Ακρόπολη όπου είδε τα αποτελέσματα των αναστηλώσεων και περπάτησε τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Αλλά αυτή τη φορά δεν πρόφθασε να επισκεφθεί το Μουσείο Ακρόπολης, για το οποίο άλλωστε δεν τρέφει καλά αισθήματα.
Πολέμιος του μοντερνισμού, τον οποίο καταγγέλλει ως υπεύθυνο για την καταστροφή όχι μόνο της Αθήνας αλλά όλων των μεγάλων πόλεων του κόσμου- ιδίως των ΗΠΑ, όπου ζει- ο κ. Σαλίγγαρος πρεσβεύει την υιοθέτηση δοκιμασμένων προτύπων στην αρχιτεκτονική για το καλό του ανθρώπου. Με λίγα λόγια, όχι στους ουρανοξύστες, ναι στα νεοκλασικά, αφού όπως δηλώνει « για μένα η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία πρέπει να εξυπηρετούν τις βασικές βιολογικές και ψυχολογικές ανάγκες του ατόμου». Αποψη που εκφράζεται από το διεθνές κίνημα Νew Urbanism στο οποίο ανήκει ο ίδιος, μαζί με τον πρωτοπόρο θεωρητικό της αρχιτεκτονικής Κρίστοφερ Αλεξάντερ, με τον οποίο είναι φίλοι και συνεργάτες. Ενα ρεύμα που βρίσκεται στον αντίποδα του μοντερνισμού υποστηρίζοντας τις ήπιες κλίμακες και τις κλασικές μορφολογίες ως το ιδανικό περιβάλλον διαβίωσης.
Καθηγητής σήμερα στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Σαν Αντόνιο, ο κ. Σαλίγγαρος γεννήθηκε στην Αυστραλία αλλά μεγάλωσε στην Ελλάδα σε μια καλλιτεχνική οικογένεια: πατέρας του ήταν ο συνθέτης Στέλιος Σαλίγγαρος και θείος του ο βαρύτονος Σπύρος Σαλίγγαρος. Ως εκ τούτου τρέφει μεγάλη αγάπη για τη μουσική, την οποία όμως δεν μπόρεσε να μάθει. «Είμαι καλλιτέχνης και επιστήμονας» δηλώνει πάντως αυτός ο πολυμαθής άνθρωπος, ο οποίος πέρυσι είδε το όνομά του στην ενδέκατη θέση (στην πέμπτη ανάμεσα σε όσους είναι εν ζωή) της λίστας του Ρlanetizen, ενός παγκόσμιου οργανισμού επαγγελματιών σχεδιαστών πόλεων. Ο σχεδιασμός του εμπορικού κέντρου στην Ντόχα του Κατάρ είναι το τελευταίο του έργο στα πρότυπα του Νew Urbanism.
« Σήμερα, εδώ στο Ωνάσειο, μιλήσαμε για την ποιότητα ζωής.Εγώ θέλω την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία να αυξάνουν την ποιότητα ζωής,να αυξάνουν την υγεία μας ώστε να μην έχουμε αρνητικές επιπτώσεις που πιθανόν προέρχονται από το κτιστό περιβάλλον μας» λέει ο κ. Σαλίγγαρος.
– Πώς μπορεί να γίνει καλύτερη η Αθήνα;
«Εφαρμόζοντας τους κανόνες πολεοδομίας που είναι ικανοί να δημιουργήσουν ένα ανθρώπινο περιβάλλον. Και ξέρουμε ποιοι είναι αυτοί οι κανόνες. Τους βρήκαμε μελετώντας τις παλιές συνοικίες της Αθήνας και της Ρώμης, που είχαν μια ιεραρχία κλιμάκων στις ανθρώπινες διαστάσεις και ακόμη και σήμερα επιτρέπουν στους ανθρώπους να διαβιούν πεζή είτε με αυτοκίνητα, χωρίς το ένα να αναιρεί το άλλο». – Είναι δυνατόν η αρχιτεκτονική να μας αρρωσταίνει;
«Ασφαλώς. Οι ουρανοξύστες είναι το καλύτερο παράδειγμα, αφού δημιουργούν ψυχολογικά προβλήματα στον άνθρωπο εξαιτίας της απομόνωσής του και της απομάκρυνσης από το έδαφος. Στην Αμερική όμως κτίζονται σήμερα και πρωτοποριακές νέες συνοικίες που είναι ανθρώπινες. Εκεί που άρχισε δηλαδή το κακό, εκεί βρέθηκε και η λύση. Εμείς έχουμε την ευθύνη λοιπόν να σχεδιάσουμε και να οικοδομήσουμε τις πόλεις αυτές ώστε να προσφέρουν ένα γεωμετρικό πλαίσιο πάνω στο οποίο θα μπορούν να αναπτυχθούν οι κοινωνικές σχέσεις».
– Πώς θα καταλάβω ότι αυτό το πλαίσιο είναι υγιές;
«Από όσο γνωρίζουμε επιστημονικά οι άνθρωποι αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο στις διάφορες γεωμετρίες. Να το διευκρινίσω: Αν φέρεις έναν άνθρωπο μπροστά σε ένα κτίριο και καταγράψεις μέσω μηχανημάτων τις αντιδράσεις του σώματός του θα καταλάβεις αν αυτό το κτίριο έχει βιοφιλική γεωμετρία από το πόσο άνετα θα αισθανθεί».
– Ποιες αρχές ακολουθείτε; «Εμείς εφαρμόζουμε ένα μείγμα της παραδοσιακής πολεοδομίας συνδυασμένης με τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις».
– Τι μπορεί να γίνει με τα αυτοκίνητα;
«Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να εισαγάγουμε στην πόλη μια γεωμετρία που να αφήνει τον πεζό να περπατάει. Οχι μόνο πεζόδρομους, αλλά και ένα δίκτυο πεζοπορίας το οποίο να ενώνεται με τα αυτοκίνητα και έτσι ο άνθρωπος να μπορεί να περπατήσει αλλά να βρει και μεταφορικό μέσο όταν το χρειάζεται. Να μην επιτρέπουμε δηλαδή στα αυτοκίνητα να καταστρέφουν το περιβάλλον αισθητικά και ψυχολογικά. Γιατί αυτό που βλέπω σήμερα στην Ελλάδα είναι ότι θυσιάζουμε τον πεζό προκειμένου να επιβληθεί το αυτοκίνητο. Οχι μόνο στην Ελλάδα, παντού γίνεται αυτό». – Εχετε καταλάβει όμως ότι και ο άνθρωπος βάζει πρώτο το αυτοκίνητό του;
«Ναι, το καταλαβαίνω αυτό. Και ο άνθρωπος που έχει πάρει μια δόση κοκαΐνης θέλει στην υπόλοιπη ζωή του να συνεχίσει να παίρνει κοκαΐνη. Αυτό δεν πάει να πει ότι είναι καλό για τον οργανισμό, ούτε για τον άνθρωπο, ούτε για την κοινωνία».
– Η ιδανική πόλη ποια θα ήταν; «Δεν υπάρχει ιδανική πόλη. Αλλά όπως στο ιδανικό οικοσύστημα υπάρχουν πολλά όντα τα οποία βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό μεταξύ τους, έτσι και στην ιδανική πόλη όλοι οι παράγοντές της είναι σε συνεχή ανταγωνισμό. Δηλαδή οι πεζοί και ο χώρος τους, ο χώρος των αυτοκινήτων και των μέσων μεταφοράς, το ένα θέλει να εξοντώσει το άλλο. Αλλά όπως στο δάσος μπορεί το ένα ζώο να τρώει το άλλο και παρ΄ όλα αυτά να διατηρείται μια δυναμική ισορροπία από τη φύση, το ίδιο συμβαίνει και στην πόλη. Με τις τελευταίες ανακαλύψεις στην αρχιτεκτονική και στην πολεοδομία έχουμε σήμερα μια εντελώς νέα αντίληψη για το ιδανικό περιβάλλον που μπορεί να συνεισφέρει στην πνευματική και σωματική υγεία του ανθρώπου».
– Εμείς από τι κινδυνεύουμε; «Από την απόλυτη γεωμετρία που έχει εξαφανίσει τον ανθρώπινο χαρακτήρα από την πόλη, από τα κτίρια… παντού. Οταν ένα αρμονικό, ιεραρχικό, πολύπλοκο σύστημα (για να μιλήσω λίγο μαθηματικά) εξαρτάται από όλες τις κλίμακες που αλληλεπιδρούν και βοηθάει η μία την άλλη γίνεται ασθενές, όταν του αφαιρούνται μερικές από αυτές τις κλίμακες και είναι ετοιμόρροπο. Οταν δηλαδή δημιουργείς ένα προάστιο που εξαρτάται 100% από τα αυτοκίνητα, αν γίνει κάτι με το πετρέλαιο, αυτό το προάστιο πέθανε. Από την άλλη, μπορεί ένα μέρος της Αθήνας να το καταδικάζουν όλοι επειδή έχει θόρυβο, σκουπίδια, κτλ., αλλά το γεγονός ότι ταυτόχρονα επιτρέπει στους πεζούς και στα αυτοκίνητα να υπάρχουν, έχει στάση μετρό και λεωφορείο, το κάνουν πιο σταθερό. Γιατί εκεί ο άνθρωπος έχει πολλές διαφυγές. Αυτή είναι η ζητούμενη ισορροπία».
ΑΝΟΣΙΟΥΡΓΗΜΑ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ
Κτίριο αμελητέας αρχιτεκτονικής αξίας από το οποίο απουσιάζει η συνεκτικότητα και η λογική έχει χαρακτηρίσει το Μουσείο Ακρόπολης ο κ.Νίκος Σαλίγγαρος,ενώ αλλού το περιγράφει ως ένα υπερογκώδες μεγαθήριο,κακά προσαρμοσμένο και με μηδαμινό αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον,μια εφήμερη αρχιτεκτονική μόδα που καταστρέφει την ανεκτίμητης αξίας εθνική κληρονομιά.Πέραν αυτών «έχουν γίνει και ορισμένα βασικά αρχιτεκτονικά λάθη»,λέει.
– Οπως; «Τα γυάλινα δάπεδα προκαλούν άγχος και ναυτία,δεν μπορεί κάποιος να περπατήσει επάνω τους.Γιατί όταν είσαι στον τρίτο όροφο βλέπεις κάτω σε 20-25 μέτρα βάθος. Αλλά ξέρετε,αυτό έγινε επίτηδες ώστε να προβληθεί μια αισθητική λανθασμένη κατά τη γνώμη μου.Ο αρχιτέκτονας όμως πρέπει να λαμβάνει υπόψη του την ψυχολογία όταν σχεδιάζει ένα κτίριο και να κάνει δοκιμές για να βρει την καλύτερη λύση.Εμείς όταν κτίζουμε ένα τόσο μεγάλο κτίριο όπου θα πηγαίνουν χιλιάδες άνθρωποι αναζητούμε πρότυπα- κάπου θα έχει κτισθεί κάτι παρόμοιο- και τα μελετάμε για να δούμε πώς λειτουργεί και πόσο άνετα αισθάνονται οι άνθρωποι σε αυτό.Και αν δεν υπάρχει παράλληλο,φτιάχνουμε ένα δοκιμαστικό,κάνουμε δηλαδή ένα επιστημονικό πείραμα πριν να κτίσουμε. Και μόνον αν υπάρξουν θετικές ενδείξεις μπορείς να προχωρήσεις».
Οσο πιο παλιό τόσο πιο «φιλικό»
«Στη δεκαετία του ΄60 κτίζονταν τσιμεντένια κτίρια, στη δεκαετία του ΄80 γυάλινα, σήμερα όμως και τα μεν και τα δε είναι το ίδιο αδιάφορα.Αντίθετα, τα νεοκλασικά αποδείχθηκαν τα πιο αποτελεσματικά στην Ιστορία» λέει ο κ. Σαλίγγαρος, διατυπώνοντας την άποψη της οικοδόμησης σήμερα νεοκλασικών κτιρίων.
– Γιατί να επαναληφθεί όμως σήμερα ένα κτίριο κτισμένο πριν από ενάμιση αιώνα;
«Γιατί είναι πιο φιλικό στον άνθρωπο, αν σκεφθεί μάλιστα κάποιος ότι αυτό το παράδειγμα σπιτιού με αυλή έχει τυπολογία που πηγαίνει πίσω στην αρχαία Ελλάδα, ότι από εκεί μεταδόθηκε στη Ρώμη και από εκεί σε όλο τον κόσμο».
– Μια Αθήνα όμως με πολλά «σύγχρονα» νεοκλασικά κτίρια δεν θα ήταν σαν σκηνικό;
«Φυσικά και δεν μπορεί να προβλέψει κανείς πώς θα ήταν. Το κριτήριο που έχω βάλει εγώ είναι το πώς αισθάνεται ένας άνθρωπος μπροστά σε ένα τέτοιο κτίριο. Πρέπει να γίνει πρώτα και ύστερα θα δούμε».
– Δεν θα είναι ένα πολύ δαπανηρό πείραμα να κτιστούν όλα αυτά και μετά να μην αρέσουν;
«Το ίδιο πείραμα δεν έγινε που κτίστηκαν όλα αυτά τα απαίσια μοντερνιστικά κτίρια; Κανείς όμως δεν σκέφτηκε να το πει».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
