Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας: Γυναίκες που ήρθαν για να αλλάξουν τον κόσμο

Ηρθαν για να τερματίσουν την καταπίεση αιώνων και για να ανοίξουν νέους δρόμους στις γυναίκες όλου του κόσμου. Με τη δημιουργική παρουσία τους και με την προσφορά τους, με τις προσπάθειες, τις θυσίες, την επιμονή τους, μας οδήγησαν (και εξακολουθούν να μας οδηγούν, καθώς οι ανισότητες δεν έχουν εξαλειφθεί) σε έναν κόσμο ίσων ευκαιριών για όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φύλου. Οι γυναίκες που πρώτες δοκιμάστηκαν στα επαγγέλματα που μέχρι πρότινος θεωρούνταν (σχεδόν) αποκλειστικά ανδρικά αναδεικνύονται σε απόλυτα πρότυπα ενός κόσμου αξιοκρατίας, δικαιοσύνης και προόδου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, ανάμεσά τους, γιατί είναι εκατοντάδες, διαλέξαμε μερικές όχι μόνο από τις πιο σημαντικές αλλά και πιθανώς από τις λιγότερο γνωστές. Αυτές είναι με λίγα λόγια οι ιστορίες τους και οι επιτυχίες τους.

Αυτοπροσωπογραφία της Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι, φιλοτεχνημένη το 1639.

Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι, Φεμινίστρια του ιταλικού μπαρόκ

Γεννημένη στην Ρώμη το 1593, κόρη του ζωγράφου Οράτσιο Τζεντιλέσκι, ξεκίνησε να μαθαίνει τα μυστικά της τέχνης δίπλα στον πατέρα της. Ο οποίος, όταν το κορίτσι του έγινε 17 ετών, το έστειλε να μαθητεύσει δίπλα στον φίλο του Αγκοστίνο Τάσι. Ο Τάσι τη βίασε, δικάστηκε (μέσα από μια διαδικασία που περισσότερο ταπείνωσε και πόνεσε την καταγγέλλουσα παρά τον κατηγορούμενο και, όπως αποδείχθηκε, ένοχο) και καταδικάστηκε σε εξορία, χωρίς όμως να εκτίσει την ποινή του ποτέ. Η Αρτεμίζια εγκατέλειψε τη Ρώμη και κατέφυγε στη Φλωρεντία όπου σταδιοδρόμησε ως επαγγελματίας ζωγράφος, σε μια εποχή που τέτοιου είδους καριέρες αφορούσαν σχεδόν αποκλειστικά τους άνδρες. Εγινε η πρώτη γυναίκα μέλος της περίφημης Accademia delle Arti del Disegno, μέλη της οποίας ήταν επίσης ο Μιχαήλ Αγγελος και ο Μπενβενούτο Τσελίνι. Στα έργα της Τζεντιλέσκι συχνά πρωταγωνιστούν γυναίκες, με πολλά από τα θέματά της να καταγγέλλουν εμμέσως πλην σαφώς (και με μεγάλη για την εποχή της τόλμη) την καταπίεση και την κακοποίηση που υφίσταντο από τους άνδρες. Ή να αναφέρονται σε ιστορίες γυναικών που εκδικούνται τους άνδρες για τις συμπεριφορές και για την αλαζονεία τους, όπως εκείνη της Ιουδήθ που αποκεφαλίζει τον στρατηγό των Ασσυρίων Ολοφέρνη. Ανάμεσα στις πιο γνωστές δημιουργίες της περιλαμβάνεται ο πίνακας του 1610 «Η Σωσάννα και οι ηλικιωμένοι», πάνω στη βιβλική ιστορία της παντρεμένης γυναίκας που επιχείρησαν να βιάσουν και στη συνέχεια να κατασυκοφαντήσουν δύο διεφθαρμένοι γέροντες.

Πορτρέτο της Χάνα Σλέιτερ, της πρώτης Αμερικανίδας με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.

Χάνα Σλέιτερ, Η εφευρετική

Γεννήθηκε το 1774 σε οικογένεια κουακέρων. Το 1791, σε ηλικία 17 ετών, παντρεύτηκε τον Σάμιουελ Σλέιτερ, τον Αγγλο που πέρασε στην Ιστορία ως «ο πατέρας της αμερικανικής υφαντουργίας». Ο Σλέιτερ συνεργαζόμενος με τον πατέρα της Χάνα, τον Μόουζες Μπράουν, είχε ιδρύσει στο Ρόουντ Αϊλαντ το πρώτο κλωστήριο της Αμερικής. Ζώντας μέσα σε αυτό το περιβάλλον, παρακολουθώντας από κοντά τη δουλειά του συζύγου της που προσπαθούσε διαρκώς να βελτιώνει τα μηχανήματα κατασκευής υφασμάτων και «παίζοντας» και εκείνη με μηχανήματα και με υφάσματα, ανακάλυψε μια νέα μέθοδο παραγωγής νήματος από βαμβάκι. Και έγινε η πρώτη Αμερικανίδα που έλαβε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Μεταξύ άλλων στη σύντομη ζωή της ασχολήθηκε με τα κοινά (δημιουργώντας ένα κυριακάτικο σχολείο και έναν γυναικείο φιλανθρωπικό σύλλογο) και γέννησε δέκα παιδιά. Πέθανε λίγες ημέρες αφότου έφερε στον κόσμο το τελευταίο της παιδί, από επιπλοκές του τοκετού, όπως τόσες και τόσες γυναίκες εκείνα τα χρόνια. Ηταν μόνο 37 ετών. (Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, το πρώτο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σε γυναίκα απονεμήθηκε στη Μαίρη Ντίξον Κιζ, το 1809, για μια νέα τεχνική για την κατασκευή καπέλων.)

Αντα Λάβλεϊς, Η πρώτη προγραμματίστρια

Γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1815 και ήταν το μοναδικό παιδί του φιλέλληνα Λόρδου Βύρωνα και της βαρόνης Αναμπέλα Μίλμπανκ, ο γάμος των οποίων κράτησε με το ζόρι έναν χρόνο. Εξαιρετικά μορφωμένη γυναίκα, έσκυψε με μεγάλο ενδιαφέρον πάνω από τις μελέτες του Τσαρλς Μπάμπατζ, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας του πρώτου μηχανικού υπολογιστή. Στο πλαίσιο της έρευνάς της δημιούργησε ένα πρόγραμμα χάρη στο οποίο θεωρείται η πρώτη προγραμματίστρια υπολογιστών στον κόσμο! Πέθανε από καρκίνο στα 36 της χρόνια. Το 1980, το υπουργείο Αμυνας των ΗΠΑ παρουσίασε μία γλώσσα προγραμματισμού την οποία ονόμασε Ada προς τιμήν της. Η Βρετανική Εταιρεία Πληροφορικής απονέμει βραβείο με το όνομά της.

Ελίζαμπεθ Μπλάκγουελ, Στον αγώνα για το πτυχίο

Για να βοηθήσει την οικογένειά της ξεκίνησε να εργάζεται ως δασκάλα. Οταν αρρώστησε σοβαρά μία φίλη της άρχισε να διαβάζει ιατρικά συγγράμματα στην προσπάθειά της να βοηθήσει. Το νεοαποκτηθέν ενδιαφέρον της για την επιστήμη την έσπρωξε να τη σπουδάσει. Η Βρετανίδα Ελίζαμπεθ Μπλάκγουελ βρήκε σχεδόν παντού κλειστές πόρτες, με τις ιατρικές σχολές στις οποίες απευθύνθηκε να την αντιμετωπίζουν με προκατάληψη και άρνηση λόγω του φύλου της. Δεν το έβαλε κάτω, αγωνίστηκε να βρει μια σχολή που θα την έκανε δεκτή και στο τέλος τα κατάφερε. Το 1847 έγινε η πρώτη γυναίκα που φοίτησε στο Geneva Medical College της Νέας Υόρκης. Για να γίνει δεκτή προηγήθηκε ψηφοφορία ανάμεσα στους άνδρες φοιτητές, οι οποίοι ευτυχώς είπαν το ναι. Το 1857 μαζί με την αδελφή της, Εμιλι, μία επίσης από τις πρώτες γυναίκες που πήραν επίσημο πτυχίο Ιατρικής, επέκτεινε το ιατρείο της στη Νέα Υόρκη δημιουργώντας αναρρωτήριο για άπορες γυναίκες και παιδιά, στο οποίο λειτουργούσε και μονάδα εκπαίδευσης νοσηλευτών. Παράλληλα ξεκίνησε να δίνει διαλέξεις με θέμα τη σημασία της εκπαίδευσης στις γυναίκες.

Μάργκαρετ Σάνγκερ, Η ακτιβίστρια

Αφιέρωσε τη ζωή της στην αποποινικοποίηση της αντισύλληψης στις ΗΠΑ. Νοσοκόμα, συγγραφέας και ακτιβίστρια, η Μάργκαρετ Σάνγκερ προκάλεσε αντιδράσεις όταν το 1914 εξέδωσε το δεκαεξασέλιδο φυλλάδιο «Family Limitation», έναν εκλαϊκευμένο οδηγό για τον έλεγχο των γεννήσεων. Για να αποφύγει τη σύλληψη αναγκάστηκε να καταφύγει στη Βρετανία. Επέστρεψε όμως στις ΗΠΑ για να ανοίξει το 1916 την πρώτη κλινική αντισύλληψης. Αυτή τη φορά συνελήφθη. Δεν σταμάτησε να αγωνίζεται. Το 1929 ίδρυσε την Εθνική Επιτροπή για τη Νομιμοποίηση της Αντισύλληψης ενώ συνέχισε να ασχολείται με το θέμα μέχρι τα βαθιά γεράματά της. Πέθανε το 1966, σε ηλικία 86 ετών.

Βαλεντίνα Τερεσκόβα, Οταν κοιτάς από (πολύ) ψηλά!

Στην εφηβεία της εγκατέλειψε το σχολείο και αργότερα ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή της με μαθήματα διά αλληλογραφίας. Εργάστηκε ως εργάτρια σε υφαντουργείο. Αγαπημένο χόμπι της, κατά τα χρόνια της νεότητάς της, η πτώση με αλεξίπτωτο! Η αγάπη της Βαλεντίνα Τερεσκόβα για τα νεφοσκεπή ύψη την έσπρωξε να υποβάλει υποψηφιότητα για συμμετοχή στο σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα όταν αποφασίστηκε η αποστολή μιας γυναίκας (της πρώτης γυναίκας) στο Διάστημα, το 1962. Επελέγη, εκπαιδεύτηκε και τη 16η Ιουνίου 1963 επιβιβάστηκε στο «Vostok 6» και ξεκίνησε το ταξίδι της στα αστέρια. Εμεινε στο Διάστημα για σχεδόν τρία εικοσιτετράωρα, μελετώντας τις αντιδράσεις του γυναικείου σώματος σε περιβάλλον χωρίς βαρύτητα (και υποφέροντας, όπως αποκάλυψε η ίδια, από φοβερή ναυτία). Μετά την ολοκλήρωση της αποστολής της σπούδασε, έκανε διδακτορικό στη μηχανική και ασχολήθηκε με την πολιτική.

Ζαρίφα Γκαφάρι, Μόνη απέναντι στους Ταλιμπάν

Τον Νοέμβριο του 2019 έγινε η πρώτη γυναίκα που εξελέγη δήμαρχος στο Αφγανιστάν, συγκεκριμένα στην πόλη Μεϊντάν Σαρ, όχι μακριά από την Καμπούλ. Ηταν μόλις 26 ετών. Εξαιρετικά γενναία και τολμηρή, για να διεκδικεί επιφανή θέση σε μια κοινωνία που ήθελε τις γυναίκες στο περιθώριο, η Ζαρίφα Γκαφάρι ασκούσε τη δικηγορία, διατηρούσε τη δική της ραδιοφωνική εκπομπή και είχε ιδρύσει μια ΜΚΟ, την APAW (Assistance and Promotion for Afghan Women), που είχε ως έργο της την οικονομική ενίσχυση/ενδυνάμωση των γυναικών. Ο διορισμός της στη θέση της δημάρχου καθυστέρησε εννέα μήνες εξαιτίας διαμαρτυριών για το φύλο της. Κατά την πρώτη ημέρα της δημαρχίας της ομάδα ανδρών έσπασε το γραφείο της και την προειδοποίησε να παραιτηθεί. Δεν το έκανε. Στις συνεδριάσεις του δημοτικού συμβουλίου οι παριστάμενοι, όλοι άνδρες, δεν της έδιναν καμία σημασία παρά κοιτούσαν τις οθόνες των κινητών τους και γελούσαν μεταξύ τους. Οι διαρκείς απειλές εναντίον της, από τους Ταλιμπάν και τους ομοϊδεάτες τους, δεν έδειχναν να την πτοούν. Ομως, το 2020 ομάδα ένοπλων ανδρών δολοφόνησε τον πατέρα της, τον στρατηγό Αμπντούλ Γουάσι Γκαφάρι, μπροστά στο σπίτι τους. Την επόμενη χρονιά η επικράτηση των Ταλιμπάν την ανάγκασε να εγκαταλείψει τη χώρα μαζί με τον σύζυγό της, τη μητέρα και τα αδέλφια της. Η οικογένεια κατέφυγε στη Γερμανία. «Με απειλούσαν παντού, μου ζητούσαν να σταματήσω τη δουλειά μου» θυμόταν με τρόμο η ίδια, όταν πια είχε φτάσει στη Βόννη: «Μου επιτέθηκαν τρεις φορές. Τρεις φορές προσπάθησαν να με σκοτώσουν με αυτοσχέδια όπλα, με μεγάλα όπλα. Προσπάθησαν να σταματήσουν το αυτοκίνητό μου, με πυροβόλησαν, έριξαν πολλές σφαίρες επάνω μας». Παρ’ όλα αυτά η Γκαφάρι δήλωνε πως δεν θα μείνει για πάντα στην Ευρώπη και πως θα κάνει ό,τι μπορεί για να επιστρέψει στην πατρίδα της. Επέστρεψε, έχοντας στο μεταξύ εκδώσει ένα βιβλίο για τη ζωή της, το «Zarifa: A Woman’s Battle in a Man’s World». Σε αυτό βασίστηκε το ντοκιμαντέρ «In Ηer Ηands» (2022) του Netflix, με executive producers τη Χίλαρι και την Τσέλσι Κλίντον. «Αποστολή μου είναι να κάνω τους ανθρώπους να πιστέψουν στα δικαιώματα και στη δύναμη των γυναικών» έχει μεταξύ άλλων γράψει η Γκαφάρι στον λογαριασμό της στο Twitter. Μια αποστολή που συνεχίζεται αυτές τις δύσκολες για το Αφγανιστάν και για τις γυναίκες του εποχές.

Σιριμάβο Μπανταρανάικε, Τρεις φορές πρωθυπουργός

Η πρώτη παγκοσμίως γυναίκα που εξελέγη πρωθυπουργός δημοκρατικής κυβέρνησης γεννήθηκε στις 17 Απριλίου 1916 στη Ρατναπούρα της Σρι Λάνκα (όταν ακόμα η χώρα ονομαζόταν Κεϋλάνη) από ευκατάστατη οικογένεια. Μεγάλωσε σε προστατευμένο περιβάλλον, έμαθε όμως από παιδί να βλέπει γύρω της τον πόνο και την ανάγκη. Ετσι, από νεαρή ηλικία η Σιριμάβο Μπανταρανάικε ανέπτυξε πλούσια κοινωνική δράση. Συνέχισε ακόμα και μετά τον πλούσιο γάμο της με έναν πολιτικό, ως μέλος εθελοντικής οργάνωσης που ασχολείτο με τη βελτίωση της ζωής των γυναικών. Μετά τη δολοφονία του συζύγου της (από βουδιστή μοναχό που διαμαρτυρόταν για την υποβάθμιση από την κυβέρνηση της παραδοσιακής ιατρικής) ξεκίνησε τη δική της σταδιοδρομία στην πολιτική. Εξελέγη ομόφωνα πρόεδρος του Κόμματος της Ελευθερίας, και τον Ιούλιο του 1960 κέρδισε τις εκλογές και ορκίστηκε πρωθυπουργός και υπουργός Αμυνας και Εξωτερικών. Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας της έκανε πολλές μεταρρυθμίσεις οδηγώντας (παρά τις όχι αδικαιολόγητες αντιρρήσεις και αντιδράσεις για αρκετές πολιτικές αποφάσεις της) τη χώρα που ήταν αγγλική αποικία στη νέα εποχή της. Στις εκλογές του 1965 ηττήθηκε, όμως στις εκλογές του 1970 εξελέγη εκ νέου πρωθυπουργός, συνεχίζοντας το μεταρρυθμιστικό έργο της και παραμένοντας σε αυτή τη θέση ως το 1977. Επί των ημερών της η Κεϋλάνη μετονομάστηκε σε «Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Σρι Λάνκα» και απέκτησε νέο Σύνταγμα. Επειτα από πολλά ταραχώδη χρόνια για την πατρίδα της και για την ίδια (αντιμετώπισε εξεγέρσεις, απόπειρες πραξικοπήματος και επέζησε από δολοφονικές επιθέσεις), εξελέγη για τρίτη φορά πρωθυπουργός της χώρας από το 1994 ως το 2000. Παραιτήθηκε για λόγους υγείας. Λίγο μετά πέθανε από καρδιακή προσβολή καθώς επέστρεφε σπίτι της, έχοντας μόλις ψηφίσει στις βουλευτικές εκλογές που θα αναδείκνυαν νέα κυβέρνηση.

Σάντρα Ντέι Ο’Κόνορ, Στο όνομα της Δικαιοσύνης

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο ράντσο της οικογένειάς της στην Αριζόνα, σε ένα σπίτι που δεν είχε ούτε ηλεκτρικό ούτε τρεχούμενο νερό. Το 1952 αποφοίτησε τρίτη από τη Νομική Σχολή του Στάνφορντ. Στα χρόνια που ακολούθησαν έχτισε αξιοζήλευτη καριέρα, στην κορύφωση της οποίας έγινε η πρώτη γυναίκα που υπηρέτησε στο παραδοσιακά ανδροκρατούμενο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, προωθώντας τα δικαιώματα των γυναικών και των μειονοτήτων, δίνοντας μάχες για παροχή ίσων ευκαιριών εργασίας και εκπαίδευσης και κάνοντας αγώνα για την εξάλειψη των διακρίσεων στους χώρους εργασίας. Διορίστηκε εκεί το 1981 από την κυβέρνηση του Ρόναλντ Ρίγκαν και συνταξιοδοτήθηκε το 2006 σε ηλικία 76 ετών. Η Σάντρα Ντέι Ο’Κόνορ ακόμα και τότε συνέχισε να ασχολείται με τα κοινά, εκπονώντας, μεταξύ άλλων, εκπαιδευτικά προγράμματα πολιτικής αγωγής. Το 2018 ανακοίνωσε την οριστική αποχώρησή της από τη δημόσια ζωή καθώς διαγνώστηκε στα πρώτα στάδια της νόσου Αλτσχάιμερ.

Τζούνκο Ταμπέι, Ανεβαίνοντας στις «Επτά κορυφές»

Την εποχή που η κοινωνία της πατρίδας της, της Ιαπωνίας (και όχι μόνο), θεωρούσε πως μοναδική αποστολή της γυναίκας είναι η οικιακή λάτρα και η περιποίηση γονέων, συζύγου και παιδιών, η Τζούνκο Ταμπέι χάραζε τη δική της πορεία και ανηφόριζε προς άλλους κόσμους. Προς τα εκεί που ακόμα και αν η έλλειψη οξυγόνου κάνει την αναπνοή δυσκολότερη, εκείνη αισθανόταν πως ανέπνεε πιο ελεύθερη. Η γεννημένη το 1939 γυναίκα από τότε που ανακάλυψε την ορειβασία (στα δέκα της χρόνια, έπειτα από μια οικογενειακή εκδρομή στη φύση) δεν σταμάτησε να δοκιμάζει με κάθε ευκαιρία τις αντοχές της. Και να αναρριχάται στα βουνά όλου του κόσμου. Ιδρύοντας μάλιστα αναρριχητικό όμιλο αποκλειστικά για γυναίκες. Το 1975 έγινε η πρώτη γυναίκα που κατέκτησε το Εβερεστ αφού προηγουμένως επέζησε από χιονοστιβάδα που έπληξε την κατασκήνωσή της. Συνέχισε τις επικίνδυνες αποστολές και στα χρόνια που ακολούθησαν για να γίνει και η πρώτη γυναίκα που ανέβηκε και στις «Επτά κορυφές», δηλαδή στα επτά υψηλότερα βουνά όλων των ηπείρων – Εβερεστ, Ακονκάγκουα, Μακ Κίνλεϊ, Κιλιμάντζαρο, Ελμπρούς, Βίνσεν και Πούντσακ Τζάγια. Η Τζούνκο Ταμπέι πέθανε το 2016, σε ηλικία 77 ετών.