Ο Μπιλ Γκέιτς είναι, μεταξύ πολλών άλλων, φίλαθλος. Ετσι, συχνά σε μεταδόσεις αγώνων τένις η κάμερα εστιάζει πάνω του όταν βρίσκεται στις κερκίδες. Σε περίπτωση, μάλιστα, που υπάρχει μισός άνθρωπος απ’ όσους έχουν συντονιστεί να δουν το ματς που δεν ξέρει ποιος είναι ο Μπιλ Γκέιτς, αναλαμβάνει κάποιος να μας ενημερώσει, κι έτσι περνάει ένα «σουπεράκι» με το όνομα και την ιδιότητά του. Προσπαθήστε να τη μαντέψετε: Επιχειρηματίας; Ιδρυτής της Microsoft; Οχι. Κάτι πιο λυρικό ίσως; Γίγαντας της τεχνολογίας, σύγχρονος Κροίσος, άρχοντας του ψηφιακού κόσμου, βασιλιάς του τεχνολογικού Σύμπαντος; Ούτε. Το «σουπεράκι» γράφει απλά «Φιλάνθρωπος»!
Η διαδικασία
Δεν ξέρω για σας, αλλά όταν μου κάνει εντύπωση μια λέξη, πρώτα το μυαλό μου οργιάζει και μετά ανατρέχω στο λεξικό. Στο πρώτο στάδιο, λοιπόν, σκέφτηκα: Φιλάνθρωπος, ε; Πώς λέμε φιλόζωος, φιλέλληνας, φιλοχρήματος, φιλοπόλεμος, φιλόμουσος, φιλοχουντικός; Τέλος πάντων, όποιο παράδειγμα κι αν κατέβαζε το μυαλό μου, ούτε ένα δεν επέτρεπε την ταύτιση του ανθρώπου με την ιδιότητα. Τις περισσότερες μάλιστα φορές μάλλον η ταύτιση ήταν αδύνατη. Δεν μπορεί να είναι Ελληνας ένας φιλέλληνας, μπορεί; Δεν μπορεί να είναι φιλόζωος ένας γάιδαρος π.χ., μπορεί; Δεν μπορεί να είναι χουντικός ένας φιλοχουντικός, μπορεί; (Εντάξει, εδώ που τα λέμε, κρυφοχουντικός μπορεί – αλλά μέχρι εκεί.) Επίσης, ένας φιλόμουσος θα μπορούσε να είναι και μουσικός, όπως κι ένας αθλητής θα μπορούσε να είναι και φίλαθλος, αλλά τότε μάλλον το «σουπεράκι» δεν θα έλεγε ούτε «φιλόμουσος» ούτε «φίλαθλος», καλά δεν λέω; Επομένως, αν ο κ. Γκέιτς αυτοπροσδιορίζεται ως φιλάνθρωπος, κάπως αυτοεξαιρείται, ή έστω διαφοροποιείται, από την ανθρωπότητα ή μου φαίνεται; Δηλαδή, αναρωτιέμαι, σε άλλη περίπτωση, αναλόγως με τα κέφια του, θα μπορούσε να γράφει «Μισάνθρωπος»; Ή, ακόμα καλύτερα, ανάλογα με τα κέφια του ανθρώπου που φτιάχνει τα «σουπεράκια»;
Ο ορισμός
Για να πάμε και στο λεξικό Τριανταφυλλίδη όμως. Φιλάνθρωπος λοιπόν είναι ο άνθρωπος που «1. ενισχύει, που βοηθάει (οικονομικά κυρίως) τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη, 2. που διακατέχεται από φιλανθρωπία και 3. που αγαπάει τον άνθρωπο: Ο ~ και φιλεύσπλαχνος Θεός». Μπορώ εύκολα να εικάσω ποιος από τους τρεις ορισμούς χαϊδεύει τον εγωισμό του πέμπτου πλουσιότερου ανθρώπου στον κόσμο, αλλά εγώ απ’ εδώ και πέρα θα τον αποκαλώ Θεό να ξεμπερδεύω. Γιατί κι εγώ αγαπάω τον άνθρωπο, διακατέχομαι από φιλάνθρωπα αισθήματα και ενίοτε βοηθάω ανθρώπους που έχουν ανάγκη – πιθανότατα περισσότερο και πιο γενναιόδωρα από τον κ. Γκέιτς, αν η όποια προσφορά αναχθεί στο ποσοστό της περιουσίας του καθενός μας ή στις φορολογικές ελαφρύνσεις που προκύπτουν εξ αυτής – αλλά πώς να το κάνουμε, δεν πρόκειται να πάω να τυπώσω και επαγγελματικές κάρτες «Ειρήνη Σαμπατακάκη, φιλάνθρωπος». Και αναρωτιέμαι: Και γιατί όχι δηλαδή, τι μου λείπει; Ως προς αυτό, τα έχει πει όλα το γνωστό μιμίδιο: Η διαφορά ανάμεσα στο «η τρελή με τις γάτες» και στο «η γνωστή φιλόζωος» είναι δύο εκατομμύρια στο λαχείο. Κάπως έτσι, η απόσταση ανάμεσα στο «Μπιλ Γκέιτς, φιλάνθρωπος» και στο «Ειρήνη Σαμπατακάκη, φιλάνθρωπος» είναι 129,5 δισεκατομμύρια δολάρια, μπορεί και κάτι λιγότερο, ποιος ξέρει;
Ζήτημα ανθρωπιάς
Σε κάθε περίπτωση, όσο κι αν απέχει το «Μπιλ Γκέιτς, φιλάνθρωπος» από το «(βάλτε το όνομά σας), φιλάνθρωπος», αυτό που έχει σημασία είναι ο δικός σας αντίκτυπος στα πράγματα. Και βέβαια με όρους αλληλεγγύης (που δείχνει αμοιβαιότητα) και όχι φιλανθρωπίας (που «μυρίζει» ανωτερότητα). Οσο κι αν το σημαίνον «αλληλεγγύη» έχει τραυματιστεί στον δημόσιο λόγο, το σημαινόμενο δεν παύει να είναι αναπόσπαστο μέρος της έννοιας «ανθρωπιά». Ειδικά στους περίεργους καιρούς που ζούμε, έπειτα από μια τέτοια διαδοχή κρίσεων…
