Οι πρόσφατες εκλογές στις ΗΠΑ και στη Γερμανία ανέδειξαν, για ακόμα μία φορά, τη σημασία της μετανάστευσης στο πολιτικό προσκήνιο. Και η μετανάστευση, ειδικά στην Ευρώπη, σχετίζεται άμεσα με το ζήτημα της ισότητας των φύλων, αφού οι περισσότεροι Ευρωπαίοι δηλώνουν ότι ανησυχούν για τις οπισθοδρομικές πεποιθήσεις μεταναστών – ειδικά αυτών από μουσουλμανικές χώρες –ως προς τα δικαιώματα των γυναικών.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι το υπουργείο Ασύλου και Μετανάστευσης προωθεί προγράμματα εκμάθησης του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, και η ισότητα των φύλων είναι μία από τις βασικές αρχές που πρέπει να μάθουν οι μετανάστες στην Ελλάδα.

Αλλά πόσο προοδευτική είναι πράγματι η κοινωνία μας στα ζητήματα ισότητας των φύλων; Η απάντηση δεν είναι αυτή που νομίζουμε.

Συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η Ελλάδα υστερεί σημαντικά όσον αφορά τη δέσμευση των πολιτών της στην ισότητα των φύλων.  Για παράδειγμα, σύμφωνα με την Παγκόσμια Ερευνα Αξιών (WVS), ενώ μόλις το 9% των Γερμανών συμφωνεί πολύ ότι οι άνδρες πρέπει να έχουν προτεραιότητα έναντι των γυναικών όταν οι δουλειές είναι λίγες, το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα προσδιορίζεται στο 37% (Γράφημα 1).

Βλέπουμε την κοινωνία μας ως συντηρητική

Μια νέα έρευνα του Εργαστηρίου Identity & Conflict Lab του Πανεπιστημίου Yale αναδεικνύει τις αρχές που οι Ελληνες πιστεύουν ότι διέπουν την κοινωνία μας και τις νόρμες που αποδέχεται ο μέσος Ελληνας. Τα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι οι Ελληνες αντιλαμβάνονται την κοινωνία τους ως πιο συντηρητική από ό,τι πιστεύουν πως είναι οι ίδιοι.

Ενώ το 45% των ερωτηθέντων διαφωνεί πλήρως με τη φράση «η γυναίκα πρέπει να μένει στο σπίτι και να φροντίζει την οικογένειά της αντί να κάνει καριέρα», οι συμμετέχοντες στην έρευνα πιστεύουν ότι μόνο το 13% των συμπολιτών τους θα διαφωνούσε εξίσου έντονα, ενώ το 52% ή θα συμφωνούσε ή θα τους ήταν αδιάφορο (Γράφημα 2).

Επιπλέον, το 63% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι ο μέσος Ελληνας θα επικροτούσε κάποιον ο οποίος δηλώνει ότι δεν θα προσλάβει γυναίκα γιατί μπορεί να μείνει έγκυος, και το 41% θα συμφωνούσε με την άποψη ότι «η γυναίκα πρέπει να μένει στο σπίτι για να προσέχει την οικογένειά της αντί να δουλεύει» (Γράφημα 3).

Τα δεδομένα αυτά υπογραμμίζουν το ότι η κοινωνία μας δεν έχει ακόμη ενστερνιστεί πλήρως τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής.

Προτεραιότητα ή θεωρία;

Οταν οι συμμετέχοντες στην έρευνά μας κλήθηκαν να ιεραρχήσουν μια σειρά από κοινωνικές αξίες που σχετίζονται με την κοινωνική και οικονομική συμπερίληψη, η ισότητα των φύλων στην αγορά εργασίας αναδείχθηκε ως η πιο σημαντική. Το αποτέλεσμα αυτό δείχνει ότι οι Ελληνες θεωρούν την ισότητα των φύλων σημαντική σε ατομικό επίπεδο, αλλά ταυτόχρονα αντιλαμβάνονται τους άλλους ως πιο οπισθοδρομικούς.

Για να διερευνήσουμε τις επιπτώσεις αυτής της αντίληψης, κάναμε ένα πείραμα. Δείξαμε σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 2.992 Ελλήνων (ανδρών και γυναικών) φωτογραφίες ατόμων που έκαναν δηλώσεις σχετικά με το πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι πολίτες στη δημόσια ζωή και στη συνέχεια μετρήσαμε τις αντιδράσεις των ερωτηθέντων. Στο πείραμα, το ίδιο άτομο πότε έλεγε κάτι προοδευτικό για τις γυναίκες στον χώρο εργασίας και πότε έκανε δηλώσεις που οι περισσότεροι θα θεωρούσαν οπισθοδρομικές. Κατόπιν εξετάσαμε πώς αντέδρασαν οι ερωτηθέντες για το καθένα από αυτά τα άτομα ανάλογα με το εάν αυτό το άτομο εξέφραζε προοδευτικές ή οπισθοδρομικές απόψεις.

Τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα. Αν και οι Ελληνες επέκριναν όσους ενστερνίζονταν οπισθοδρομικές ιδέες και νοοτροπίες σχετικά με την ισότητα των φύλων, ταυτόχρονα δεν επιβράβευαν τη συμπεριφορά των ατόμων που εξέφραζαν  προοδευτικές απόψεις. Συνεπώς, το να εκφράσει κάποιος προοδευτικές απόψεις δεν του προσφέρει κάποια θετική αναγνώριση σε μια κοινωνία που δεν νοιάζεται αρκετά για τις κοινωνικές αξίες που δηλώνει ότι αποδέχεται.

Πρέπει να μάθουμε από την αρχή

Μήπως η προσπάθεια να διδάξουμε τον «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής» στους μετανάστες αποτελεί μια ευκαιρία να επανεξετάσουμε τη δική μας στάση απέναντι στην ισότητα των φύλων; Αν η ελληνική κοινωνία θέλει να γίνει πραγματικά πιο ισότιμη, θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι η διδασκαλία της ισότητας των φύλων στους μετανάστες μπορεί και πρέπει να συνοδεύεται από έναν ευρύτερο αναστοχασμό για τις δικές της αντιλήψεις και πρακτικές.

Τα ευρήματά μας υπογραμμίζουν την ανάγκη να κατανοήσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε τι σημαίνει ισότητα των φύλων, όχι απλώς ως μια αφηρημένη αξία αλλά ως ένα σύνολο αρχών που διαμορφώνουν την κοινωνική και επαγγελματική μας πραγματικότητα. Η ελληνική κοινωνία φαίνεται να αναγνωρίζει τη σημασία της ισότητας και να εκφράζει τη βούληση να κινηθεί προς μια περισσότερο δίκαιη και «συμπεριληπτική» κατεύθυνση.

Για να γεφυρωθεί όμως η απόσταση μεταξύ προθέσεων και πραγματικότητας, είναι απαραίτητη μια ουσιαστική επένδυση στην εκπαίδευση, την ενημέρωση και την ενίσχυση πολιτικών που προωθούν την ισότητα στην αγορά εργασίας, στην οικογένεια και στη δημόσια ζωή.

Ο κ. Νικόλας Σαμπάνης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και διευθυντής του Εργαστηρίου Identity and Conflict Lab στο Πανεπιστήμιο Yale.

Η κυρία Ελένη Κυρκοπούλου είναι μεταδιδακτορική επιστημονική συνεργάτιδα του Εργαστηρίου Identity and Conflict Lab και μεταδιδακτορική επιστημονική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, Τμήμα Οικονομικών.