Τι συμβαίνει με τα αιώνια χημικά στα ελληνικά αυγά

Μέσα στον Αύγουστο, δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Science of the Total Environment» έρευνα που υλοποίησε το Πανεπιστήμιο Αιγαίου μαζί με το ΕΚΠΑ, και αφορούσε τη διερεύνηση της παρουσίας των ουσιών PFAS, γνωστότερων και ως Αιώνιων Χημικών, σε ελληνικά αυγά προερχόμενα από οικόσιτες κότες.

Στη συνέχεια, θα προσπαθήσω να  εξηγήσω γιατί είναι σημαντικό να έχουμε δεδομένα για την παρουσία PFAS στον ελλαδικό χώρο, ποια είναι τα βασικά συμπεράσματα της ερευνάς μας και τι πρέπει να γίνει από εδώ και εμπρός σε ό,τι αφορά στην παρουσία των PFAS στα τρόφιμα.

Τα PFAS είναι χημικές ενώσεις ανθρωπογενούς προέλευσης, που χρησιμοποιούνται ευρύτατα από το 1950, σε πλήθος προϊόντων, όπως αδιάβροχα ρούχα και παπούτσια, υφάσματα, καλλυντικά, μαγειρικά σκευή, συσκευασίες τροφίμων, αφρούς πυρόσβεσης, χρώματα, φυτοφάρμακα και δομικά υλικά.

Τον Νοέμβριο του 2023, ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνας για τον Καρκίνο (IARC) ταξινόμησε την PFOA ως «καρκινογόνο για τον άνθρωπο» (Ομάδα 1) και την PFOS ως «πιθανώς καρκινογόνο για τον άνθρωπο» (Ομάδα 2Β). Σύμφωνα με την Αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος (EPA), άλλες επιπτώσεις που αποδίδονται στα PFAS περιλαμβάνουν τη μειωμένη απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς και διαταραχές στην αναπαραγωγική ικανότητα, στην ανάπτυξη των παιδιών, και στη λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος.

Λόγω των επιπτώσεων που έχουν τα PFAS στην ανθρώπινη υγεία, της ανθεκτικότητάς τους στην αποδόμηση και του μεγάλου αριθμού τους, τον Ιανουάριο του 2023, πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία, Ολλανδία, Δανία, Σουηδία, Νορβηγία) κατέθεσαν στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων (ΕCHA) πρόταση για να απαγορευτεί η χρήση τους ως ομάδα. Από τότε έως και σήμερα, επιτροπές του ECHA αξιολογούν τις οικονομικές επιπτώσεις της απαγόρευσης και διερευνούν τη δυνατότητα εξαίρεσης ορισμένων κλάδων της βιομηχανίας. Συγκεκριμένες χώρες, όπως η Γαλλία, έχουν λάβει ήδη αποφάσεις απαγόρευσης παραγωγής, εισαγωγής και πώλησης προϊόντων που περιέχουν PFAS σε καλλυντικά και υφάσματα ενδυμάτων, ενώ η Δανία έχει απαγορεύσει τη χρήση τους σε συσκευασίες τροφίμων.

Παράλληλα, η ΕΕ, σύμφωνα με τον Κανονισμό 2023/915, έχει θεσπίσει Μέγιστα Επιτρεπτά Επίπεδα για 4 PFAS (PFOS, PFOA, PFNA και PFHxS), καθώς και για το άθροισμά τους σε αυγά, ψάρια και κρέας.

Η μελέτη και τα ευρήματά της

Υπό αυτό το πλαίσιο, και καθώς τα αυγά χρησιμοποιούνται συχνά ως δείκτες ρύπανσης από PFAS, συλλέχθηκαν αυγά από 17 κοτέτσια που βρίσκονταν σε διαφορετικές περιοχές της χώρας. Συγκεκριμένα, 5 από την περιοχή των Σερρών (Δήμος Εμμανουήλ Παππά), 3 από την Ηλεία (Δήμος Κυλλήνης-Ανδραβίδας), 5 από τη Βοιωτία (Δήμος Τανάγρας, Δήμος Ωρωπού), 2 από τη Μαγνησία (Δήμος Βόλου) και 2 από την Αττική (Δήμος Λαυρεωτικής). Οι αναλύσεις των δειγμάτων έδειξαν πως, σε 8 από τα 17 δείγματα, υπήρχε υπέρβαση του ορίου της ΕΕ για το άθροισμα των 4 PFAS, ενώ σε 2 επιπλέον δείγματα υπήρχε υπέρβαση για την ουσία PFHxS.

Επιβαρυμένα δείγματα από PFAS υπήρχαν σε όλες τις περιοχές που μελετήσαμε, υποδεικνύοντας την ευρύτατη διασπορά αυτών των ουσιών στο περιβάλλον. Καθώς όμως στα 3 από τα 5 δείγματα των Σερρών και σε όλα τα δείγματα της Ηλείας οι συγκεντρώσεις υπερέβαιναν τα όρια της νομοθεσίας (σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν διπλάσιες ή και τριπλάσιες αυτών), στάλθηκε, στις αρχές Φεβρουαρίου του 2025, ενημερωτική επιστολή στους δημάρχους των αντίστοιχων Δήμων, ώστε να ενημερωθούν για την ακριβή περιοχή δειγματοληψίας και τα ευρήματα της έρευνας (οι επιστολές είναι στη διάθεση της εφημερίδας).

Παράλληλα, τα αποτελέσματα της έρευνας κοινοποιήθηκαν στη δημοσιογραφική ομάδα της πανευρωπαϊκής έρευνας Forever Pollution Project, η οποία βρισκόταν σε εξέλιξη εκείνη την περίοδο και στόχευε στην καταγραφή των περιοχών όπου έχουν ανιχνευτεί σημαντικές συγκεντρώσεις PFAS στην Ευρώπη, καθώς και στα εμπόδια που θέτει η βιομηχανία στην απαγόρευση της χρήσης τους. Το ελληνικό άρθρο αυτής της έρευνας δημοσιεύτηκε από το Reporters United στα τέλη Ιανουαρίου του 2025, υπό τον τίτλο «17 PFAS σε κάθε αβγό: Η άγνωστη Ελλάδα των αιώνιων χημικών».

Ερωτήματα που χρήζουν τεκμηριωμένων απαντήσεων

Με αφορμή την πρόσφατη δημοσίευση της επιστημονικής μας εργασίας, τις τελευταίες ημέρες διατυπώθηκαν μία σειρά από ερωτήματα από τους δημοσιογράφους και από τους πολίτες σχετικά με το αν η εικόνα είναι παρόμοια για όλα τα ελληνικά αυγά από οικόσιτες κότες καθώς και για το αν τα αυγά των μεγάλων πτηνοτροφικών μονάδων είναι ασφαλέστερα σε σχέση με αυτά των οικόσιτων ζώων.

Είναι σημαντικό να συγκρατήσουμε πως έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο εξωτερικό δείχνουν ότι, συνήθως, οι συγκεντρώσεις PFAS σε αυγά από πτηνοτροφικές μονάδες είναι χαμηλότερες σε σύγκριση με εκείνες των οικόσιτων ζώων. Αυτό οφείλεται στο ότι οι συνθήκες διαβίωσης των ζώων στις μονάδες είναι περισσότερο ελεγχόμενες και η παρακολούθηση της ποιότητας του νερού και των τροφών που καταναλώνουν ευκολότερη.

Για να μπορούμε, όμως, να πούμε με βεβαιότητα ότι αυτό ισχύει και στην Ελλάδα, καθώς και για να προστατεύσουμε καταναλωτές και παραγωγούς από περιοχές όπου ενδέχεται να παρατηρούνται υπερβάσεις της νομοθεσίας, θα πρέπει να διαθέτουμε επαρκές πλήθος μετρήσεων.

Δυστυχώς, o ΕΦΕΤ, που είναι η αρμόδια αρχή στην Ελλάδα για την παρακολούθηση της ποιότητας των τροφίμων, δεν φαίνεται να έχει αναλύσει δείγματα τροφίμων για PFAS το 2022 και το 2023, παρά τις υποχρεώσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του, το 2024 αναλύθηκαν μόλις 7 δείγματα συνολικά για τις συγκεκριμένες ουσίες. Επιπλέον, δεν είναι σαφές σε τι ακριβώς αφορούσαν αυτά τα δείγματα, καθώς υπάρχει υποχρέωση παρακολούθησης τόσο για τα αυγά όσο και για τα κρέατα και τα ψάρια. Οσον αφορά το 2025, δεν υπάρχει προς το παρόν διαθέσιμη ενημέρωση στην ιστοσελίδα του για τον αριθμό των δειγμάτων που έχουν ελεγχθεί.

Ο ρόλος του ΕΦΕΤ

Προκειμένου να υπάρξει μια σαφής εικόνα, ο ΕΦΕΤ θα πρέπει σύντομα να πραγματοποιήσει εκτεταμένη έρευνα σε όλη τη χώρα, αναλύοντας δείγματα αβγών για PFAS, τα οποία προέρχονται τόσο από μεγάλες πτηνοτροφικές μονάδες όσο και από μικρότερους παραγωγούς, καθώς και αυτά αγοράζονται από τους έλληνες καταναλωτές σε λαϊκές αγορές και άλλα σημεία πώλησης.

Ολα τα δεδομένα του ΕΦΕΤ για τα PFAS θα πρέπει να αναρτώνται στην ιστοσελίδα του με τρόπο εύληπτο, συνοδευόμενα από πληροφορίες για την ημερομηνία και την περιοχή δειγματοληψίας, καθώς και για τις ακριβείς συγκεντρώσεις των ουσιών που προσδιορίστηκαν. Γενικόλογα κείμενα, που δεν προσφέρουν ουσιαστική πληροφόρηση, έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την αρχή της διαφάνειας, η οποία οφείλει να διέπει όλα τα δεδομένα που σχετίζονται άμεσα με τη δημόσια υγεία.

Παράλληλα, αν ορισμένες πτηνοτροφικές μονάδες έχουν διενεργήσει δικές τους μετρήσεις για την παρουσία των PFAS στα αυγά, ο ΕΦΕΤ οφείλει να ενημερώσει το κοινό για το ποιες είναι αυτές, ενώ οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αναρτήσουν οικειοθελώς τα αποτελέσματα των αναλύσεων στις ιστοσελίδες τους.

Ο κ. Αθανάσιος Στασινάκης είναι καθηγητής στον Τομέα Περιβαλλοντικής Μηχανικής και Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αιγαίου.