Πριν λίγο καιρό ο πρόεδρος Τραμπ αποφάσισε να εφαρμόσει το πρόγραμμά του, προς μεγάλη έκπληξη ορισμένων αφελών φιλελεύθερων που δεν μπορούν να πιστέψουν ότι υπάρχουν ιδεολόγοι που πράττουν όσα πιστεύουν.

Δικαιώθηκαν βέβαια προσωρινά εφόσον σήμερα ο τραμπικός προστατευτισμός βρίσκεται σε αναστολή, εν όψει διαπραγματεύσεων που πάντως αποσκοπούν στη μονομερή επιβολή δασμών σε χώρες όπου, σύμφωνα με αμφιβόλου εγκυρότητος μετρήσεις, το εμπορικό ισοζύγιο αποβαίνει αρνητικό εις βάρος των ΗΠΑ.

Πολλές οικονομικές θεωρήσεις επιστρατεύονται για να ερμηνεύσουν τη βούληση του Τραμπ να τινάξει στον αέρα τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου και την παγκόσμια οικονομία όπως τη γνωρίζουμε. Αλλοι την εξηγούν ως απέλπιδα προσπάθεια αποδυνάμωσης του δολαρίου, άλλοι ως επιχείρηση μείωσης του αμερικανικού χρέους διά της έμμεσης χρεοκοπίας των αμερικανικών ομολόγων με τη μετατροπή του δεκαετούς δανεισμού σε εκατονταετή, για άλλους είναι χειραγώγηση των χρηματιστηρίων προς όφελος του προέδρου και ορισμένων υπερπλούσιων επενδυτών.

Σε κάθε περίπτωση η απειλή να ανατιναχθεί η παγκόσμια οικονομική ισορροπία έχει τρομάξει τους πάντες, με τους Ευρωπαίους να είναι έτοιμοι να αποδεχθούν μικρότερους, αλλά μονομερείς, δασμούς.

Ετσι και αλλιώς η ανάγκη για τις κοινωνίες του πρώην καπιταλιστικού πυρήνα να προστατεύσουν τις οικονομίες τους και τους πολίτες τους δεν αγγίζει σχεδόν καθόλου την ιθύνουσα ευρωπαϊκή τάξη. Δεν είναι τυχαίο ότι στην οραματική πολιτική για έναν ήπιο ευρωπαϊκό προστατευτισμό, που κόμισε με την πρώτη του εκλογή ο Μακρόν το 2017, οι κυρίαρχοι οικονομικοί παίκτες και η Γερμανία αντέδρασαν με μια αστραπιαία και κατηγορηματική απόρριψη.

Βεβαίως, στοιχεία μιας τέτοια πολιτικής εφαρμόστηκαν, με την έκδοση λελογισμένου κοινού ευρωπαϊκού χρέους, το Ταμείο Ανάκαμψης και σήμερα την ευρωπαϊκή προτίμηση στις αμυντικές επενδύσεις. Σε κάθε περίπτωση το τραμπικό εγχείρημα, εάν υλοποιηθεί, κινδυνεύει να αποδειχθεί αντιπαραγωγικό και καταστροφικό για την αμερικανική οικονομία και κοινωνία. Και αυτό διότι στέκεται σε μια πρωταρχική, και ως εκ τούτου ατελή, κατανόηση της παγκοσμιοποίησης που θέλει τα φθηνά εργατικά χέρια να παράγουν τελικά προϊόντα που εισάγονται φτηνά στις ΗΠΑ, καταστρέφοντας δομές και θέσεις εργασίας υψηλότερου κόστους.

Αδυνατεί όμως να συνυπολογίσει ότι τα ίδια τα αμερικανικά προϊόντα, όπως και όλα σχεδόν τα προϊόντα, στερούνται «εθνικής ομοιογένειας». Εκείνο που συναρμολογείται-εμπορευματοποιείται ως τελικό προϊόν στην Αμερική, εμπεριέχει σε πλείστες των περιπτώσεων, πρώτες ύλες και υπεραξίες που έχουν προκύψει σε ποικίλα σημεία του πλανήτη.

Iσως αυτό, που ήταν και το παραδειγματικό παιδαγωγικό παίγνιο των θιασωτών της παγκοσμιοποίησης, με το Boeing 787 να συναγωνίζεται σε πολυεθνικότητα τα iPhones (αυτό το αεροπλάνο συναρμολογείται στο Σιάτλ αλλά μέρη του εισάγονται από Κορέα, Γαλλία, Γερμανία, Καναδά, Βρετανία, Ιαπωνία, Ιταλία), να αποτελεί και το σημείο κάμψης κάθε επιθετικής προστατευτικής πολιτικής.

Μια κοινωνιολογική ματιά διέκρινε μιαν ακόμη αντίφαση στη δασμολογική επιθετικότητα του ιμπεριαλιστικού τραμπισμού. Καίτοι αυτός παριστάνει ότι κόπτεται για τους αμερικανούς εργάτες, τα θύματα της αποβιομηχάνισης του δυστυχούς Rust Belt – σκηνοθετώντας τον εαυτό του μαζί τους σε κάθε ευκαιρία –, είναι αμφίβολο αν υπάρχει σε επάρκεια ένα τέτοιο κοινωνικό υποκείμενο που να διέπεται από την κουλτούρα της εξαντλητικής βιομηχανικής εργασίας, ένας λαός διατεθειμένος να οικειοποιηθεί ξανά μια παραγωγή που διεσπάρη στην Ανατολή και τον Νότο και να χάσει τις ανέσεις των καταναλωτών του τριτογενούς τομέα.

Εύγλωττο το διαβρωτικό κινεζικό βίντεο που κατασκευάστηκε με χρήση τεχνητής νοημοσύνης και κυκλοφόρησε στο TikTok την επαύριον της αμερικανικής δασμολογικής επίθεσης. Παρουσιάζει παχύσαρκους, μα και κομψούς Αμερικανούς, παιδιά της λαϊκής ευρωστίας και της αστικής ευζωίας, να υποφέρουν, καταθλιμμένοι, μπροστά στις βιομηχανικές ραπτομηχανές μιας μεγάλης φάμπρικας.

Το μήνυμα σαφές: ο αμερικανικός φαινότυπος, ο δυτικός άνθρωπος, δεν είναι σε θέση να ανακτήσει τη σχέση του με τη δευτερογενή παραγωγή. Με εκείνη που του προσφέρει φτηνά προϊόντα και λιπαρές ανθυγιεινές τροφές.

O κ. Παναγής Παναγιωτόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ.