Τέσσερις πρόσφατες αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών δείχνουν το πεδίο της αδιάλειπτης διαμάχης συντηρητικών και προοδευτικών ιδεών. Με πλειοψηφίες 6 προς 3, που αντιστοιχούν στους αριθμούς συντηρητικών και προοδευτικών δικαστών του, το Δικαστήριο, αιχμή του δόρατος της πολιτικής σύγκρουσης που διχάζει την αμερικανική κοινωνία, ακολουθεί μια πολυεπίπεδη προσέγγιση των ζητημάτων, οδηγώντας μας στο βάθος τους, εκεί όπου Αριστερά και Δεξιά βρίσκουν τον πυρήνα της ιδεολογικής τους ταυτότητας.
Διεμφυλική μετάβαση (18.6.2025, απόφαση Skpmetti)
Η Πολιτεία του Τενεσί απαγόρευσε με νομοθέτημά της την παροχή σε ανηλίκους ιατρικών και φαρμακευτικών μέσων, που θα τους εμπόδιζαν να αναπτύξουν χαρακτηριστικά του βιολογικού τους φύλου.
Δεν απαγόρευσε όμως τη διάθεση των ίδιων μέσων σε όσους ανηλίκους επιθυμούσαν να ενισχύσουν τα χαρακτηριστικά τού βιολογικού τους φύλου. Η νομοθεσία στηριζόταν σε μελέτες που έδειχναν ότι μετά την ενηλικίωσή τους, πολλά άτομα που είχαν ακολουθήσει διεμφυλική μετάβαση μετάνιωναν.
Η συντηρητική πλειοψηφία του Δικαστηρίου δέχτηκε τη συνταγματικότητα του νομοθετήματος. Δεν είδε να υφίσταται δυσμενής διάκριση λόγω φύλου, ώστε να απαιτήσει ενισχυμένη απόδειξη της καταλληλότητας του μέτρου. Οπως εξήγησε, το μέτρο εφαρμόζεται και στα δύο φύλα, και, καθώς η Πολιτεία επικαλέστηκε σοβαρές έρευνες υπέρ της θέσης της, αυτό αρκούσε.
Η προοδευτική μειοψηφία διαφώνησε. Υφίσταται διάκριση λόγω φύλου υποστήριξε, γιατί η νομοθεσία αποτρέπει την έγκαιρη μετάβαση από το ένα φύλο στο άλλο, άρα στηρίζεται στο κριτήριο του φύλου. Και επιλέγει, μεροληπτικά, να απαγορεύσει τη διεμφυλική μετάβαση, ενώ δεν απαγορεύει την ενίσχυση του βιολογικού φύλου.
Πορνογραφία για ανηλίκους (27.6.2025, απόφαση Free Speech Coalition)
Η Πολιτεία του Τέξας επέβαλε σε παρόχους μέσω του διαδικτύου πορνογραφικού υλικού να προβαίνουν σε όσους επισκέπτονται τους διαδικτυακούς τους χώρους προηγούμενη επαλήθευση της ηλικίας τους.
Η νομοθεσία απέβλεπε στην προστασία των ανηλίκων από τις συνέπειες που επιφέρει στην προσωπικότητά τους η πρώιμη επαφή τους με πορνογραφικές εικόνες. Ενα σωματείο αμφισβήτησε τη συνταγματικότητα του νομοθετήματος, προβάλλοντας ότι παραβιάζει την ελευθερία της έκφρασης, καθώς επιβάλλει αναγκαίως επαλήθευση ηλικίας και στους ενήλικες.
Η συντηρητική πλειοψηφία έκρινε ότι είναι παραδοσιακή αρμοδιότητα των Πολιτειών να ρυθμίζουν την πρόσβαση ανηλίκων και ενηλίκων σε πορνογραφικό υλικό, και, εφόσον ασκούν την αρμοδιότητά τους αυτή, όπως εδώ, δεν τίθεται ζήτημα προσβολής της ελευθερίας εκφράσεως.
Η προοδευτική μειοψηφία ακολούθησε άλλη άποψη. Η νομοθεσία, υποστήριξε, επέβαλε εμπόδια στους ενηλίκους, καθώς και αυτοί οφείλουν να αποδείξουν την ηλικία τους. Ομως, η πρόσβαση ανηλίκων και ενηλίκων σε πορνογραφικό υλικό δεν υπόκειται στους ίδιους κανόνες. Καθώς για τους ενήλικες υφίσταται μεγαλύτερη ελευθερία, ο τεξανός νομοθέτης όφειλε να αποδείξει, κάτι που δεν έκανε, ότι δεν υφίστατο άλλο μέτρο λιγότερο επαχθές για τους ενήλικες.
Διαπαιδαγώγηση στη διαφορετικότητα (27.6.2025, απόφαση Mahmoud)
Η επαρχία Montgomery της Πολιτείας Maryland επέβαλε σε όλα τα δημόσια σχολεία την υποχρεωτική για τους μαθητές παρακολούθηση μαθήματος με χρήση εντύπων που εμφάνιζαν ως κανονική τη συμβίωση ατόμων του ιδίου φύλου.
Γονείς και θρησκευτικές οργανώσεις προσέφυγαν στη Δικαιοσύνη προβάλλοντας ότι η νομοθεσία της επαρχίας τους προσβάλλει τη θρησκευτική τους ελευθερία γιατί μεταφέρει στα παιδιά τους αντιλήψεις για τα δύο φύλα θεμελιωδώς αντίθετες στις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.
Η συντηρητική πλειοψηφία έκρινε ότι, πράγματι, η τοπική νομοθεσία παραβιάζει τη θρησκευτική ελευθερία των γονέων, καθώς δεν τους αφήνει άλλη δυνατότητα να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους στις πεποιθήσεις τους παρά αν τα μεταφέρουν σε ιδιωτικό σχολείο ή τα εκπαιδεύσουν κατ’ οίκον.
Η προοδευτική μειοψηφία επέλεξε αντίθετη προσέγγιση. Η Πολιτεία του Maryland είναι μια κοινωνία πλουραλιστική, με πλήθος θρησκευτικών και εθνοτικών κοινοτήτων. Για να συνυπάρξουν αρμονικά οι κοινότητες πρέπει τα παιδιά να εκπαιδευτούν στη διαφορετικότητα και την ανοχή, και αυτό, ως θεμιτός σκοπός, δικαιολογεί πλήρως το μέτρο.
Απόκτηση της ιθαγένειας (27.6.2025, απόφαση Trump)
Στον συνταγματικό κανόνα ότι όποιος γεννιέται στο έδαφος των ΗΠΑ καθίσταται αυτόματα πολίτης των ΗΠΑ, ο Πρόεδρος Τραμπ, με διάταγμά του, προσέθεσε την προϋπόθεση να βρίσκονται οι γονείς του νόμιμα και μόνιμα στο έδαφος των ΗΠΑ. Το διάταγμα προσβλήθηκε σε ομοσπονδιακά δικαστήρια, τα οποία διέταξαν την αναστολή ισχύος του.
Οχι μόνο για τους προσφεύγοντες, αλλά για όλους. Αυτή η εξουσία της ομοσπονδιακής δικαιοσύνης – η έναντι όλων αναστολή ισχύος του διατάγματος – αμφισβητήθηκε ενώπιον του Δικαστηρίου.
Η συντηρητική πλειοψηφία έκρινε ότι, ως προσωρινό διασφαλιστικό μέτρο, τέτοια εξουσία ουδέποτε αναγνωρίστηκε στα δικαστήρια. Πριν αποφανθεί ο δικαστής επί της ουσίας μιας υποθέσεως, όπου εκεί πράγματι μπορεί να ακυρώσει έναντι όλων το διάταγμα, τα μόνα μέτρα που μπορεί να λάβει είναι να αποτρέψει, για τους διαδίκους και μόνο, τη βλάβη που προκύπτει από το διάταγμα του Προέδρου.
Η προοδευτική πλειοψηφία υποστήριξε, αντίθετα, ότι το κράτος δικαίου κινδυνεύει αν ο δικαστής, πριν από την κυρία δίκη, στερείται της εξουσίας να αναστείλει προσωρινά την ισχύ μιας κραυγαλέα αντισυνταγματικής πράξης του Προέδρου.
Ξεπερνώντας το επίπεδο της νομικής επιχειρηματολογίας, που αναπτύχθηκε στις τέσσερις αυτές αποφάσεις, μας αρκεί άραγε να διαπιστώσουμε, σε ένα επίπεδο νομικού ρεαλισμού, ότι, σε όλες, η κατανομή ψήφων έγινε σύμφωνα με ένα κομματικό κριτήριο, ότι οι συντηρητικοί δικαστές ψήφισαν υπέρ των μέτρων που είχαν υιοθετήσει Ρεπουμπλικανοί, και οι προοδευτικοί δικαστές κατά;
Θα αδικούσαμε το Δικαστήριο αν σταματούσαμε στο επίπεδο αυτό. Γιατί σε ένα τρίτο επίπεδο, πιο βαθύ, βλέπουμε κάτι πιο ουσιώδες.
Στην απόφαση Trump, αυτό που βλέπουμε είναι την ιδέα της οικουμενικής ισότητας του ανθρώπου, που, ανεξάρτητα από ιδιαίτερες νομικές καταστάσεις, μπορεί να έχει πρόσβαση στην αμερικανική ιθαγένεια. Στην απόφαση Mahmoud, βλέπουμε τη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας στις αξίες της ανοχής και της διαφορετικότητας.
Στην απόφαση Free Speech Coalition, την ιδέα ότι η ελευθερία του λόγου είναι κανόνας οικουμενικός, που η εμβέλειά του δεν εξαρτάται από τις αντιλήψεις των τοπικών κοινωνιών. Και στην απόφαση Skpmetti, την ιδέα ότι η διεμφυλική μετάβαση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη σαν κάτι ύποπτο και βλαπτικό.
Η ιδεολογική διαπάλη υφίσταται λοιπόν, έντονη, και αναδύεται, διχαστικά είναι αλήθεια, σε κρίσιμα πεδία που απαιτούν να πάρει κανείς υπεύθυνη θέση για την ουσία του ανθρώπου, τον ρόλο του στην κοινωνία, αλλά και τον ρόλο του κράτους και των δικαστών του στη διαπάλη αυτή.
Ο κ. Ιωάννης Σαρμάς είναι τέως υπηρεσιακός πρωθυπουργός, επίτιμος πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου.
