Δαίμονας ή πανάκεια; Με όποια πλευρά και αν στοιχηθούμε, πραγματικότητα παραμένει ότι η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ ή, γνωστότερη με το διεθνές της αρκτικόλεξο, ΑΙ) είναι εδώ και απασχολεί όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Στον χώρο της εκδοτικής βιομηχανίας συζητείται τα τελευταία χρόνια στα διεθνή fora και στις εκθέσεις βιβλίου, μεταξύ άλλων και στην εφετινή Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, όσον αφορά την (ανταγωνιστική;) θέση της απέναντι στη δημιουργική πλευρά της ανθρώπινης δραστηριότητας (συγγραφή, μετάφραση, εικονογράφηση βιβλίου κ.τ.λ.) και την προστασία των δικαιωμάτων των ανθρώπων δημιουργών, και τη (συνεργατική;) θέση της σε στάδια της εκδοτικής παραγωγής ή της προώθησης ενός βιβλίου. Ακούμε ήδη για εφαρμογές ΤΝ που δημιουργούν περιλήψεις για τα οπισθόφυλλα βιβλίων, διαφημιστικά δελτία Τύπου κ.ο.κ., και οι εκδότες στο εξωτερικό έχουν αρχίσει να επενδύουν σ’ αυτές.

Μια ελληνική εκδοτική ΑΙ εφαρμογή

Οι έλληνες εκδότες – κυρίως εκείνοι του αποκαλούμενου «γενικού βιβλίου» (λογοτεχνία, δοκίμιο, μη-μυθοπλαστική αφήγηση για το ευρύ κοινό) – έχουν αντιμετωπίσει την ΤΝ κυρίως με επιφύλαξη και σκεπτικισμό. Γι’ αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το παράδειγμα των εκδόσεων Νομική Βιβλιοθήκη (ΝΒ) που ανέπτυξαν ένα εργαλείο ΤΝ για τους αναγνώστες τους, το AI.Chatbook.

«Γεννήθηκε ως ιδέα πριν από ενάμιση χρόνο από την ομάδα ΑΙ της ΝΒ, στην οποία πρωτοστατεί ο μηχανικός Γιώργος Ιντζές, μαζί με μια ομάδα του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με επικεφαλής τον καθηγητή Μανόλη Βάβαλη. Σκοπός ήταν να πειραματιστούμε χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της ΤΝ για την άντληση απαντήσεων από τα πιο σημαντικά, σύνθετα, πολυσέλιδα και χρήσιμα στους αναγνώστες βιβλία μας» αφηγείται στο «Βήμα» ο Αντώνης Καρατζάς, εκδότης της ΝΒ. Ο λόγος, για βιβλία που συνήθως δεν μας απασχολούν σε τούτες τις σελίδες, με τίτλους όπως Ο νέος Κώδικας Ποινικής Δικονομίας, Δίκαιο Ανώνυμης Εταιρείας, Συνθήκη ΕΕ και ΣΛΕΕ, ογκώδεις τόμους που αναλύουν και ερμηνεύουν νόμους σε αρκετές χιλιάδες σελίδες για ένα εξειδικευμένο κοινό δικηγόρων, δικαστών, ερευνητών και σπουδαστών του Δικαίου.

Κατηγορούμε όλοι τις δωρεάν εφαρμογές ΤΝ για την αμφίβολη αξιοπιστία των απαντήσεών τους, που εδώ που τα λέμε είναι αναμενόμενη στη λογική του περίφημου «garbage in – garbage out»: αν τροφοδοτήσεις τον υπολογιστή με αναξιόπιστα δεδομένα, θα πάρεις αναξιόπιστες απαντήσεις. Στην απονομή δικαιοσύνης όμως, η αξιοπιστία της πληροφορίας είναι κρίσιμης σημασίας. Ετσι, για τη δημιουργία του AI.Chatbook πειραματίστηκαν στη ΝΒ με μικρότερης έκτασης και ελεγμένα δεδομένα, που προέρχονται αποκλειστικά από τα βιβλία του εκδοτικού οίκου.

«Το όνομά του “παίζει”με τις λέξεις chatbot και book, δίνοντας έμφαση στο βιβλίο» σχολιάζει ο εκδότης. «Το AI.Chatbook βασίζεται αποκλειστικά στην ύλη του εκάστοτε βιβλίου και δίνει απαντήσεις που προέρχονται από το βιβλίο». Καταλαβαίνουμε ότι λειτουργεί σαν βοηθός ανάγνωσης, σαν ένα έξυπνο ευρετήριο για τον γρήγορο εντοπισμό της πληροφορίας μέσα στις χιλιάδες σελίδες ενός τόμου. «Μια ομάδα μηχανικών συνεργάστηκε με μια ομάδα νομικών για την εκπαίδευση της εφαρμογής με διατυπώσεις ερωτήσεων και την αξιολόγηση των απαντήσεων. Οι αρχικές απαντήσεις είχαν ποσοστό αξιοπιστίας 34% και με διαρκή εκπαίδευση του μοντέλου καταλήξαμε σε ένα σταθερό ποσοστό αξιοπιστίας 100% προτού διαθέσουμε την εφαρμογή στο κοινό» εξηγεί.

Συζητώντας με το AI.Chatbook

Δοκιμάσαμε την εφαρμογή σε έναν τίτλο θεματικά κάπως οικειότερο από άλλους, τον τόμο Πνευματική Ιδιοκτησία. Ερμηνεία κατ’ άρθρο Ν 2121/1993 (επιστημονική επιμέλεια Ειρήνη Σταματούδη, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2025). Συμβουλεύτηκα το AI.Chatbook που συνδέεται με το βιβλίο για μια παραβίαση δικαιωμάτων που αντιμετωπίζουμε συχνά οι συντάκτες του έντυπου Τύπου: την αντιγραφή των κειμένων μας σε ηλεκτρονικά sites χωρίς παραπομπή στην πηγή. «Είμαι δημιουργός περιεχομένου και κείμενά μου αναπαράγονται στο Διαδίκτυο χωρίς να αναφέρεται η πηγή. Τι μπορώ να κάνω γι’ αυτό;». Προσπάθησα να διατυπώσω την ερώτηση με τη μεγαλύτερη σαφήνεια. Το AI.Chatbook, όπως έμαθα, έχει εκπαιδευτεί να κατανοεί και τη γλώσσα της καθημερινής ομιλίας και τη νομική γλώσσα. Σε λίγα δευτερόλεπτα διέτρεξε τις 1.648 σελίδες του τόμου και μου έδωσε μια απάντηση δομημένη και τεκμηριωμένη, με παραπομπές σε συγκεκριμένες ενότητες και σελίδες του τόμου.

«Η αναπαραγωγή του έργου στο Διαδίκτυο χωρίς αναφορά της πηγής και του ονόματος του δημιουργού συνιστά προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, εκτός αν αποδειχθεί ότι η αναφορά είναι αδύνατη λόγω πραγματικών συνθηκών ή τεχνικών δυσκολιών» ήταν ένα μέρος της απάντησης. «Ποιες μπορεί να είναι αυτές οι δυσκολίες;» επανήλθα για διευκρινίσεις. Μου απάντησε ότι στις «Πραγματικές συνθήκες» η αδυναμία μπορεί να οφείλεται στην απουσία αναγραφής του ονόματος στο ίδιο το έργο (π.χ., ανώνυμα ή «ορφανά» έργα κατά το άρθρο 27Α Ν 2121/1993) ενώ τεχνικά κωλύματα μπορεί να προκύψουν όταν οι διαστάσεις του έργου στο οποίο γίνεται η αναπαραγωγή είναι πολύ μικρές (π.χ., «ψιλά κέρματα»), ή όταν η φύση του έργου δεν επιτρέπει την αναγραφή (π.χ., μουσικός ήχος σε ανακοινώσεις αεροδρομίων…). Ή, όπως στην παρούσα περίπτωση, σκέφτομαι, που ο περιορισμός των λέξεων της σελίδας δεν επιτρέπει την αναφορά των ονομάτων και των 29 νομικών, συνεργατών του τόμου, που σχολιάζουν τα άρθρα του νόμου.

Ειδικά για την περίπτωση, το Chatbook έχει προλάβει να σημειώσει: «Σε συλλογικά ή σύνθετα έργα με μεγάλο αριθμό δημιουργών, δεν δικαιολογείται η πλήρης παράλειψη, αλλά μπορεί να γίνει αναφορά με τον προσφορότερο τρόπο». Αναφέροντας λοιπόν τίτλο, εκδότη και το όνομα της επιμελήτριας του τόμου – όπως είναι η πάγια βιβλιογραφική πρακτική – διαπιστώνουμε πως είμαστε και νομικώς εντάξει. Η συζήτησή μας με το Chatbook συνεχιζόταν έτσι. Ελεγξα τις απαντήσεις του ανατρέχοντας στο περιεχόμενο του έντυπου τόμου για να διαπιστώσω αν ισχύει το μότο «Verified answers, trusted sources» (επαληθευμένες απαντήσεις, αξιόπιστες πηγές) με το οποίο διαφημίζεται η εφαρμογή, και προέκυψε ότι το ΑΙ.Chatbook ήταν όντως προσεκτικός αναγνώστης του βιβλίου που συνοδεύει.

Μέχρι στιγμής μόνο 11 βιβλία από τον κατάλογο της ΝΒ έχουν το Chatbook τους, αλλά η λίστα διαρκώς εμπλουτίζεται. Το AI.Chatbook κάνει παρέα στην Qualex, μια ψηφιακή πλατφόρμα νομικού περιεχομένου της ΝΒ με νομοθεσία, νομολογία, βιβλιογραφία, διοικητικά έγγραφα, άρθρα επιστημονικών περιοδικών κ.τ.λ. Το AI.Chatbook παρουσίασε η ΝΒ σε forum ευρωπαίων εκδοτών και μοιράστηκε εμπειρίες, τεχνογνωσία αλλά και την παραχώρηση χρήσης της κατοχυρωμένης ονομασίας Chatbook με τον γερμανικό εκδοτικό Beck, μας πληροφόρησε ο έλληνας εκδότης.

Και στο λογοτεχνικό βιβλίο;

Το παράδειγμα της Νομικής Βιβλιοθήκης είναι αξιοσημείωτο όσον αφορά τη σχέση της ελληνικής εκδοτικής σκηνής με την τεχνολογία και τη συνεργασία με άλλους χώρους καθώς και την πολυσυζητημένη εξωστρέφεια των ελλήνων εκδοτών προς στο εξωτερικό. Είναι αλήθεια βέβαια ότι περιορίζεται σε μια ειδική περιοχή και σε έναν καθαρό και δομημένο λόγο, τον νομικό λόγο. Ωστόσο, αντίστοιχα παραδείγματα μπορούν να αναπτυχθούν στον χώρο του επιστημονικού, εκπαιδευτικού και επαγγελματικού βιβλίου γενικότερα.

Οσο για τον προσφιλή σε τούτες τις σελίδες χώρο της λογοτεχνίας, κι εκεί μπορεί να υπάρξουν ΑΙ εφαρμογές. Θυμίζουμε τις ιδέες που μας έδινε ήδη 50 χρόνια νωρίτερα ο Σίντνεϊ Πόλακ στο πολιτικό θρίλερ Οι τρεις μέρες του Κόνδορα (1975), όπου ο προσφάτως εκλιπών Ρόμπερτ Ρέντφορντ τροφοδοτούσε στην Αμερικανική Λογοτεχνική Ιστορική Εταιρεία της Νέας Υόρκης – μυστικό γραφείο της CIA – έναν υπολογιστή με μυθοπλαστικά κείμενα προκειμένου να συγκριθεί η πλοκή τους με πραγματικές επιχειρήσεις τρομοκρατίας, κατασκοπείας κ.λπ., ενώ μερικές δεκαετίες αργότερα το «Book Genome Project» της πάλαι ποτέ startup BookLamp, προτού την αγοράσει η Αpple το 2014, ήταν μια εφαρμογή ανάλυσης δεδομένων και ανίχνευσης στοιχείων του DNA μυθοπλαστικών έργων με εκπληκτικά για την εποχή αποτελέσματα.