Θάνατοι ανδρών και γυναικών στην αρχαιότητα: πόσο σίγουροι είμαστε ότι ο πρόωρος χαμός της νεαρής αριστοκράτισσας Ρήγιλλας, της «πολυαγαπημένης συζύγου» του Ηρώδου Αττικού, δεν ήταν γυναικοκτονία, το αποτέλεσμα ενός γάμου βίας και εξουσίας στην Αθήνα;

Βίαιοι θάνατοι πολιτικών και πνευματικών προσωπικοτήτων, εγκλήματα, δολοφονίες, συνωμοσίες και παρασκήνιο συνιστούν σίγουρα μια «άγνωστη πλευρά» της ελληνικής αρχαιότητας.

Υπό αυτό το πνεύμα, πόσο καλά γνωρίζουμε τον Εμπεδοκλή τον Ακραγαντινό, τον γιατρό και ρήτορα που έζησε «σαν δαίμονας και πέθανε σαν θρύλος», τον Παυσανία, τον νικητή των Πλαταιών που «παρασύρθηκε από τη χλιδή και κατηγορήθηκε ως προδότης», τον Κλεομένη Α΄ της Σπάρτης, τον βασιλιά που παρανόησε, τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, τον ηγεμόνα που άλλαξε την ιστορία αλλά δολοφονήθηκε, τον Αισχύλο, τον τραγικό ποιητή που βρήκε τέλος τραγικό και ο ίδιος, τον Πυθαγόρα τον Σάμιο, τον «μυστικιστή των αριθμών που έζησε σαν προφήτης και πέθανε σαν κυνηγημένος», την Ολυμπιάδα, που διψούσε για εξουσία και αφανίστηκε, τον φιλόσοφο Σωκράτη, που έχασε τη ζωή σκεπτόμενος ελεύθερα και τον Ευριπίδη, που αιματοκυλίστηκε μακριά από την πατρίδα του;

Η νεότερη ιστορική και επιστημονική έρευνα στην προσπάθεια της να διερευνήσει σε βάθος όλους αυτούς τους «σκοτεινούς θανάτους», ανασκάπτει το παρελθόν επανεξετάζοντας γεγονότα και δεδομένα. Οι απαντήσεις έρχονται στο φως στην σειρά «Σκοτεινοί θάνατοι στην αρχαιότητα» σε σκηνοθεσία της Καλλιόπης Λεγάκη, που προβάλλεται κάθε Κυριακή στις 21.οο στο κανάλι COSMOTE History σε παραγωγή της COSMOTE TV (στην εκτέλεση παραγωγής η Foss Productions).

Οδηγοί μας στο πρωτότυπο αυτό αστυνομικό θρίλερ, ο αρχαιολόγος-archaeostoryteller, Θοδωρής Παπακώστας και ο Γιάννης Ξυδόπουλος, Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ως άλλοι Σέρλοκ Χολμς και Τζον Γουάτσον.

Η σκηνοθέτης και σεναριογράφος Καλλιόπη Λεγάκη μας λύνει όλες τις απορίες σχετικά με τα μυστήρια της σειράς.

Η ιδέα της σειράς γεννήθηκε από την παρατήρηση των «αδιευκρίνιστων και παράδοξων» θανάτων μεγάλων προσωπικοτήτων. Τι ήταν αυτό που σας ενδιέφερε περισσότερο σ’ αυτούς τους σκοτεινούς θανάτους;

Το γεγονός ότι πίσω από τους θανάτους γνωστών πολιτικών και πνευματικών προσωπικοτήτων της αρχαιότητας κρύβονταν ίντριγκες, μυστικά, συνωμοσίες και σκοπιμότητες στάθηκε για μένα η μεγαλύτερη πρόκληση για την παρουσίαση της σειράς.

Και φυσικά το γεγονός ότι παρά την μακρόχρονη μελέτη και έρευνα που στο πέρασμα του χρόνου προσπάθησε να διαλευκάνει αυτούς τους μυστηριώδεις θανάτους, ακόμα και σήμερα υπάρχουν διάφορες εκδοχές για τους τρόπους, τις μεθόδους και τα κίνητρα που τους «πυροδότησαν», έτσι που το μυστήριο παραμένει και η πρόκληση για να ασχοληθεί τόσο η επιστημονική όσο και η κινηματογραφική «γραφή» γίνεται μεγαλύτερη.

Όσο για τις προσωπικότητες που διαλέξαμε να παρουσιάσουμε στα πλαίσια της σειράς, η επιλογή έγινε σε στενή συνεργασία με τον αρχαιολόγο-archaeostoryteller Θοδωρή Παπακώστα που είναι και ο παρουσιαστής της σειράς, ο «ντεντέκτιβ» που αναζητά τα ίχνη των θανάτων και που προσπαθεί να λύσει το μυστήριο τους συνδιαλεγόμενος με τον πιστό του φίλο, τον ιστορικό Γιάννη Ξυδόπουλο, ένα δίδυμο που η «κατασκευή» του παραπέμπει στο γνωστό δίδυμο της αστυνομικής λογοτεχνίας, τον Σέρλοκ Χόλμς και τον Τζον Γουάτσον.

«Θεωρήσαμε ότι πρέπει να συμπεριλάβουμε πρόσωπα που παρά το γεγονός ότι είχαν βασικό ρόλο στην κοινωνία της εποχής τους, παραμένουν άγνωστα στους περισσότερους, ο θάνατος τους όμως υπήρξε τόσο τραγικός και άδοξος».

Πώς επιλέξατε ποια πρόσωπα θα αφηγηθείτε;

Ένα βασικό κριτήριο για την επιλογή μας ήταν ότι θα έπρεπε να ασχοληθούμε με προσωπικότητες γνωστές στους περισσότερους – όπως ο Σωκράτης, ο Πυθαγόρας και ο Φίλιππος ο Β΄της Μακεδονίας – ώστε ανατρέποντας την παγιωμένη αντίληψη που είχαν σχηματίσει κυρίως από τα σχολικά τους διαβάσματα σχετικά με το τέλος αυτών των προσωπικοτήτων να τους δημιουργήσουμε έκπληξη, αγωνία και προσμονή για την λύση του μυστηρίου.

Από την άλλη θεωρήσαμε ότι πρέπει να συμπεριλάβουμε πρόσωπα που παρά το γεγονός ότι είχαν βασικό ρόλο στην κοινωνία της εποχής τους, παραμένουν άγνωστα στους περισσότερους, ο θάνατος τους όμως υπήρξε τόσο τραγικός και άδοξος – όπως ο Κλεομένης ο Α΄, ο βασιλιάς της Σπάρτης, που το τέλος του σχετίστηκε με την παράνοια του και η Ρήγιλλα, η γυναίκα του Ηρώδη, που δολοφονήθηκε από τον σύζυγο της – έτσι που δεν μπορούσαμε παρά να συγκινηθούμε και να παρακινηθούμε να ασχοληθούμε με αυτόν.

«Σκοτεινοί θάνατοι στην αρχαιότητα» από το COSMOTE HISTORY

Σχολιάζετε τη σύγχρονη εποχή μέσα από αυτούς τους επί χιλιετίες αμφιλεγόμενους θανάτους.

Ο στόχος ήταν μέσα από αυτούς τους θανάτους ο θεατής να συνδεθεί με την εποχή μας, να του δημιουργήσουμε τον κατάλληλο προβληματισμό μέσα από την διαδικασία της έρευνας ώστε να «ταυτίσει» πρόσωπα και πράγματα του παρελθόντος με τα σημερινά, διαβλέποντας την διαχρονικότητα της βαθύτερου μας εαυτού, το πάθος για εξουσία και δύναμη, τον φθόνο και την ζήλεια, την αλαζονεία, την απληστία και την ματαιοδοξία, όλα όσα αποτελούν τα βαθύτερα κίνητρα των σκέψεων και των πράξεων μας.

Ακολουθήσατε ένα συγκεκριμένο μοτίβο στη σκηνοθεσία που προτάσσει αρχαιολογικούς χώρους και σύγχρονα τοπόσημα στην Αθήνα, όπως είναι φανερό.

Η σκηνοθετική μου προσέγγιση θα έλεγα ότι είναι μια «λοξή» ματιά στην αρχαιότητα, γιατί από την φάση της συγγραφής του σεναρίου ως το τέλος δεν ήθελα να γίνει μια σειρά που θα περιορίζονταν στην κινηματογράφηση αρχαιολογικών χώρων που ταυτίζονται με την προσωπικότητα που παρουσιάζεται σε κάθε επεισόδιο.

Με γνώμονα λοιπόν την άποψη ότι διαλέγουμε χώρους που «σχετίζονται» ή που «παραπέμπουν» στην προσωπικότητα που διερευνούμε, αποκτήσαμε μεγαλύτερη ελευθερία στις επιλογές μας και τολμήσαμε να «μιλήσουμε», για παράδειγμα για την διδασκαλία του Πυθαγόρα, σε μια αίθουσα της Μαθηματικής Σχολής στην Πανεπιστημιούπολη και για την στρατηγική της Ολυμπιάδας στον Ιππικό Όμιλο της Βαρυμπόμπης καθώς το ιππικό στην εποχή της συνδέθηκε άμεσα με τα κατακτητικά της σχέδια.

Με άλλα λόγια δημιουργήσαμε τις προϋποθέσεις για να λειτουργήσει ο θεατής συνειρμικά, να «μεταφέρει» το παρελθόν στο σήμερα και να διαπιστώσει ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει είναι σε πολλές περιπτώσεις κοινά.

Σε κάθε επεισόδιο φροντίσαμε να δημιουργήσουμε ένα «παραξένισμα» στον θεατή, επιλέγοντας χώρους σύγχρονους που με έναν δικό τους τρόπο «συγγενεύουν» με την θεματική μας, όπως για παράδειγμα ένας ινδουιστικός ναός στο κέντρο της Αθήνας όταν αναζητούσαμε – συζητώντας με έναν θρησκειολόγο – τις απόψεις του Εμπεδοκλή σχετικά με τις «μεταλλαγές» και την αθανασία της ψυχής, απόψεις που έχουν σαφέστατα επηρεαστεί από τον ινδουισμό ή επιλέγοντας ένα νεκροτομείο όταν αναζητούσαμε – συζητώντας με έναν ιατροδικαστή – τις αλλαγές στο σώμα και στην ψυχή του Παυσανία, όταν οι συμπολίτες του τον έκλεισαν σε έναν ναό για να τον τιμωρήσουν.

Και βέβαια όλες αυτές οι επιλογές μεταφράζονται σε άπειρες ώρες δουλειάς, με μεγάλη περισυλλογή στις αποφάσεις μας, αναγνωρίζοντας ότι στην «διαπραγμάτευση» της αρχαιότητας έπρεπε να προχωρήσουμε με μελέτη και σεβασμό. Θέλαμε να κάνουμε τον θεατή να καταλάβει ότι όλος αυτός ο κόσμος που έζησε κάποτε δεν είναι μόνο ερείπια και μνημεία σε τόπους χορταριασμένους αλλά ότι έχει την δική του «φωνή» που είναι σημαντικό να «αφουγκραστούμε».

«Σκοτεινοί θάνατοι στην αρχαιότητα» από το COSMOTE HISTORY. Από το 1ο επεισόδιο για την περίπτωση του θανάτου του Εμπεδοκλή.

Από τα ιστορικά πρόσωπα που ερευνήσατε, υπήρξε κάποιος «ήρωας» ή «ηρωίδα» που σας συγκίνησε προσωπικά;

Η αλήθεια είναι ότι ο Κλεομένης ο Α΄, ο βασιλιάς της Σπάρτης, με άγγιξε όσο κανένας άλλος. Και αυτό γιατί ανατράφηκε με τα ιδανικά της σπαρτιατικής κοινωνίας, που πρέσβευαν εγκράτεια, αφοσίωση και γενναιότητα΄ για πολλά χρόνια τον βρίσκουμε σε πολέμους στις διάφορες περιοχές της επικράτειας, σε συνωμοσίες και παρασκήνια πάντα όμως για την δόξα της πατρίδας του. Ένας άνθρωπος στερημένος που πέρασε την ζωή του στα πεδία των μαχών, «πλασμένος» σύμφωνα με τις κοινωνικές επιταγές της εποχής του, που στο τέλος προδόθηκε, ένα αγρίμι κυνηγημένο και λαβωμένο, που έχασε τα λογικά του και που τον έκλεισαν σε μια φυλακή όπου έζησε έναν τραγικό θάνατο.

Και από την άλλη ο Εμπεδοκλής, ο φιλόσοφος από τον Ακράγαντα της Σικελίας, ο ποιητής, ο προφήτης, ο μάντης, ο μάγος και θαυματουργός, που προσέλκυε πλήθος πιστών με την δύναμη του μυαλού και της γλώσσας του, αυτός που διαλαλούσε ότι είναι δαίμονας και ότι είχε υπόσταση θεϊκή και που για να το αποδείξει πήδηξε στο ηφαίστειο της Αίτνας, πείθοντας τους πάντες ότι θα γυρίσει ξανά στη γη. Ένας απατεώνας ή ένας θεατρίνος, που έγραψε όμως έργα σημαντικά και που έβλεπε τον κόσμο, όπως ο Σαίξπηρ, ένας άλλος σπουδαίος συγγραφέας κάποιους αιώνες αργότερα, σαν μια τεράστια θεατρική σκηνή, όπου ο καθένας μας καλείται να παίξει διάφορους ρόλους.

«Σκοτεινοί θάνατοι στην αρχαιότητα» από το COSMOTE HISTORY.

Όσον αφορά τις προσωπικότητες της Ρήγιλλας και της Ολυμπιάδας που ερευνήσατε, ποια είναι τα συμπεράσματα για τη θέση της γυναίκας και τις γυναικοκτονίες στην αρχαιότητα;

Η επιλογή μου ήταν συνειδητή όσον αφορά τις γυναίκες που παρουσιάζονται στη σειρά. Διαλέγοντας την αυταρχική και δυναμική Ολυμπιάδα και την τρυφερή και εύθραυστη Ρήγιλλα καταδεικνύω το κοινό τέλος που προδιαγράφεται για τις γυναίκες της αρχαιότητας. Και αυτό γιατί παρά τους διαφορετικούς χαρακτήρες, την διαφορετική κοινωνία και εποχή που έζησε η καθεμιά τους – στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου η Ολυμπιάδα, στην Ρωμαϊκή περίοδο η Ρήγιλλα – ακόμα και παρά την εξέλιξη της νομοθεσίας στο πέρασμα του χρόνου, οι γυναίκες δεν έχουν δικαιώματα, βρίσκονται πάντα κάτω από την εξουσία και τις προσταγές του άντρα, που δεν διστάζει ακόμα και να τις θανατώσει.

Με αυτήν την έννοια οι γυναικοκτονίες είναι αναπόφευκτες στην αρχαιότητα όπου φυσικά δεν υπάρχει το παραμικρό περιθώριο για καταγγελία γιατί η σιωπή επιβάλλεται στις γυναίκες και ο «λόγος» ανήκει αποκλειστικά στους άντρες που αποφασίζουν για τις ζωές όλων.

Στο επίπεδο της έρευνας παρατηρούμε ότι η συνεργασία του Θοδωρή Παπακώστα και του καθηγητή Γιάννη Ξυδόπουλου δίνει στη σειρά μια αίσθηση «αρχαιολογικού νουάρ». Πώς προέκυψε η σύζευξη επιστημονικού λόγου και αφήγησης;

Από την πρώτη στιγμή που ξεκινήσαμε να δουλεύουμε για την σειρά συνειδητοποιήσαμε ότι ο λόγος τόσο του αρχαιολόγου και του ιστορικού όσο και των άλλων συνομιλητών δεν θα έπρεπε να «περιχαρακωθεί» αποκλειστικά από επιστημονικούς όρους αλλά να «εμπλουτιστεί» από λέξεις και φράσεις της καθημερινότητας, ώστε να μην έχουμε μια αυστηρή και «δύσκαμπτη» αφήγηση, και ο θεατής να μπορεί να κατανοήσει και να παρακολουθήσει την εξέλιξη.

Συζητώντας με τους επιστήμονες που επιλέξαμε σε κάθε επεισόδιο για αυτές τις προθέσεις μας, καταφέραμε να εκφράζονται και να συνομιλούν με έναν λόγο άμεσο και ζωντανό. Σε συνδυασμό με τον αυθορμητισμό του Παπακώστα και με την παραστατικότητα του Ξυδόπουλου καθώς και με την χρήση του animation, που ήταν σημαντικό εργαλείο στη δραματοποίηση γεγονότων και καταστάσεων που δεν μπορούμε να γνωρίσουμε διαφορετικά, θεωρώ ότι έχουμε καταφέρει μια «μεστή» αφήγηση αποφεύγοντας τόσο τον βερμπαλισμό όσο και την εκλαϊκευση.

«Σκοτεινοί θάνατοι στην αρχαιότητα» στο COSMOTE HISTORY.

Σε προσωπικό επίπεδο τι σας πρόσφερε η κατάδυση στην αρχαιότητα; Είστε δημιουργός με μακρά πορεία στο ντοκιμαντέρ – έχετε καταθέσει από κοινωνικά θέματα έως πορτρέτα καλλιτεχνών.

Νοιώθω πολύ ευχαριστημένη και ταυτόχρονα συγκινημένη γιατί σε αυτήν την σειρά κατάφερα να προσεγγίσω την αρχαιότητα με μια άλλη ματιά και ταυτόχρονα να συνδυάσω τις δυο μεγάλες μου αγάπες, την αγάπη για το πολιτισμικό μας παρελθόν που καλλιεργήθηκε από τα φοιτητικά μου χρόνια στην Φιλοσοφική και την αγάπη για την αστυνομική λογοτεχνία, τις ταινίες και τις σειρές μυστηρίου που ανακάλυψα τα τελευταία χρόνια, κυρίως στην περίοδο της καραντίνας, τότε που όλοι αναγκαστικά αναρωτηθήκαμε για το μυστήριο της ζωής και το αίνιγμα του θανάτου.

Πιστεύοντας από την πρώτη ταινία μου μικρού μήκους ως σήμερα ότι ο κινηματογράφος όπως και η τηλεόραση δεν αποτελεί προσωπική υπόθεση αλλά είναι δουλειά συλλογική και σε αυτό κατά τη γνώμη μου συνίσταται το μεγαλείο και η γοητεία της, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες σε όλους τους συνεργάτες και συνοδοιπόρους μου σε αυτήν την σειρά, που με στήριξαν με την δουλειά τους και την παρουσία τους.

10 σκοτεινοί θάνατοι στην αρχαιότητα

Η σειρά ντοκιμαντέρ «Σκοτεινοί θάνατοι στην αρχαιότητα» διερευνά θανάτους που έχουν απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα και είναι αντικείμενο έρευνας ως προς την πραγματική τους φύση, τις ίντριγκες, το μυστήριο και τα παιχνίδια εξουσίας που τους συνοδεύει.

Εμπεδοκλής ο Ακραγαντινός

Στο επεισόδιο 1 διερευνάται ο θάνατος του Εμπεδοκλή του Ακραγαντινού, ο οποίος ως εξαιρετικός γιατρός, ποιητής και ρήτορας, βρέθηκε στο επίκεντρο δοξασιών περί μετενσάρκωσης, καθώς «δήλωνε» δαίμονας που έπεσε σε βαρύ αμάρτημα και ξέπεσε από τη θεϊκή φύση του. Ο θάνατος του (5ος αιώνας π. Χ.) είναι ένα από τα πιο μυθικά και αινιγματικά επεισόδια της αρχαιότητας. Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα πώς πέθανε, γιατί οι αρχαίες πηγές δίνουν αντιφατικές εκδοχές. Η πιο εντυπωσιακή λέει ότι ο Εμπεδοκλής ρίχτηκε μέσα στον κρατήρα της Αίτνας, του ενεργού ηφαιστείου στη Σικελία, για να αποδείξει τη θεϊκή του φύση ή να εξαφανιστεί «θεϊκά» (το ένα του σανδάλι βρέθηκε στις πλαγιές του ηφαιστείου).

Παυσανίας

Στην περίπτωση του Παυσανία, του Σπαρτιάτη στρατηγού και νικητή των Περσών στις Πλαταιές (479 π.Χ.), ο θάνατός του ήταν δραματικός σύμφωνα με τον Θουκιδίδη, και συνδέεται με κατηγορίες προδοσίας και συνεργασίας με τους Πέρσες. Ο ίδιος κατέφυγε ως ικέτης στον ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς στη Σπάρτη για να αποφύγει τη σύλληψη, οι έφοροι όμως, προκειμένου να μην τον σκοτώσουν μέσα στον ιερό χώρο, έχτισαν την είσοδο του ναού και τον άφησαν να πεθάνει από την πείνα. Όταν ήταν έτοιμος να ξεψυχήσει, τον έβγαλαν έξω ώστε ο θάνατός του να μη μολύνει το ιερό. Η ιστορία του έγινε σύμβολο ύβρεως, καθώς ο ίδιος από ήρωας μετατράπηκε σε προδότη εξαιτίας της φιλοδοξίας του.

«Σκοτεινοί θάνατοι στην αρχαιότητα» στο COSMOTE HISTORY.

Ρήγιλλα

Μία διαφορετική περίπτωση που παραπέμπει σε γυναικοκτονία είναι αυτή της Ρήγιλλας στη μνήμη της οποίας οικοδομήθηκε το Ηρώδειο. Η νεαρή γυναίκα, Ρωμαία αριστοκράτισσα, έζησε μακριά από την πατρίδα της σε πολύ τρυφερή ηλικία καθώς ήταν έφηβη όταν παντρεύτηκε τον 40χρονο Ηρώδη Αττικό. Σύμφωνα με κάποιες πηγές, η Ρήγιλλα ήταν έγκυος στο έκτο της παιδί όταν χτυπήθηκε στην κοιλιά από υπηρέτη του Ηρώδη, κατόπιν εντολής του ιδίου. Ο αδερφός της υπέβαλε κατηγορία για ανθρωποκτονία εναντίον του Ηρώδη όμως οι αρμόδιες αρχές της Ρώμης τον αθώωσαν.

Κλεομένης Α΄

Ο Κλεομένης Α΄ της Σπάρτης, από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι ισορροπούσε ανάμεσα στη στρατηγική ευφυΐα και την ψυχική ασθένεια. Ο θάνατός του περιβλήθηκε από τρομακτικές αφηγήσεις καθώς πριν το τέλος της ζωής του, άρχισε να παρουσιάζει σημάδια παράνοιας. Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο Κλεομένης αυτοκτόνησε κόβοντας το σώμα του με μαχαίρι σε λωρίδες, ξεκινώντας από τις κνήμες και ανεβαίνοντας προς τα πάνω. «Κα δια παντός τοῦ σώματος ἑαυτόν κατατεμών ἀπέθανε», περιγράφει ο Ηρόδοτος (Ἱστορίαι, VI 75). Ο Ηρόδοτος αποδίδει την τρέλα του Κλεομένη στην ύβρη που διέπραξε όταν βεβήλωσε ιερό στο Άργος καίγοντας μέσα σε ιερό χώρο τους ικέτες των Αργείων. Υπάρχουν, ωστόσο, ιστορικοί που θεωρούν πώς η ιστορία της «τρέλας» ήταν πολιτική συκοφαντία των αντιπάλων του για να δικαιολογηθεί η απομάκρυνσή του από την εξουσία. Οι νεότεροι μελετητές υποθέτουν ότι ο Κλεομένης έπασχε από μανιοκαταθλιπτική ή ψυχωτική διαταραχή, κάτι που οι Σπαρτιάτες ερμήνευσαν ως θεϊκή τιμωρία.

Φίλιππος Β΄

Ως προς τη δολοφονία τον Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας, γνωρίζουμε ότι δολοφονήθηκε στις Αιγές (σημερινή Βεργίνα), κατά τη διάρκεια των γαμήλιων εορτών της κόρης του Κλεοπάτρας, με τον βασιλιά της Ηπείρου Αλέξανδρο Α΄ (αδελφό της Ολυμπιάδας). Τη στιγμή που προχωρούσε θριαμβευτικά στο θέατρο, ανάμεσα στους Μακεδόνες ευγενείς και ξένους απεσταλμένους, ο Παυσανίας, ευγενής Μακεδόνας, φίλος και μέλος της προσωπικής του φρουράς, τον μαχαίρωσε θανάσιμα. Οι αρχαίες πηγές εξηγούν το κίνητρό του με διαφορετικούς τρόπους περιλαμβάνοντας τρεις διαφορετικές εκδοχές από την προσωπική εκδίκηση για λόγους εξευτελισμού (είχε κακοποιηθεί σεξουαλική από τον Άτταλο και ο Φίλιππος αρνήθηκε να το προστατεύσει με την απονομή δικαιοσύνης), πολιτικής συνομωσίας πιθανόν με εμπλοκή της Ολυμπιάδας ή και του Αλέξανδρου του ίδιου και τέλος, περσικής ή ξένης ανάμειξης.

Ολυμπιάδα

Όσο για την Ολυμπιάδα, μητέρα-σύμβολο της θεϊκής γενεαλογίας του Αλέξανδρου και δυναμική όσο και αμείλικτη βασίλισσα, η οποία εκτός από τη δολοφονία του Φιλίππου Β΄ σχεδίασε το φρικτό τέλος της νέας συζύγου του, Κλεοπάτρας Ευρυδίκης και του νεογένννητου παιδιού της, του Φιλίππου Γ΄ Αρριδαίου, ετεροθαλούς αδελφού του Αλέξανδρου και της γυναίκας του Ευρυδίκης, η οποία αναγκάστηκε να αυτοκτονήσει, συνάντησε τον θάνατο από τους συγγενείς των θυμάτων της. Οι μαρτυρίες διαφέρουν ως προς το αποτρόπαιο τέλος της (λιθοβολήθηκε ή θανατώθηκε με ξίφη), που την κατέστησε τραγική μορφή ως μία γυναίκα που έζησε και πέθανε για την εξουσία.

Αισχύλος

Για τον τραγικό ποιητή Αισχύλο και πολεμιστή στις μάχες του Μαραθώνα, της Σαλαμίνας και των Πλαταιών, μαθαίνουμε ότι ο θάνατός του περιβάλλεται από ιστορίες μυθικές που μαρτυρούν τη θρυλική μορφή του. Η παράδοση, καταγεγραμμένη από τον Διογένη Λαέρτιο (ΙΙ, 133) και άλλους λέει πως ο Αισχύλος σκοτώθηκε με έναν απίστευτο τρόπο: Ένας αετός (ή γυπαετός) πέταξε πάνω από το κεφάλι του κρατώντας μια χελώνα και νομίζοντας ότι το φαλακρό κεφάλι του ποιητή ήταν πέτρα, την άφησε να πέσει για να σπάσει το καβούκι της. Η χελώνα χτύπησε το κεφάλι του Αισχύλου κι εκείνος πέθανε ακαριαία, δίνοντας έτσι ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα της «ειρωνείας της μοίρας».

Πυθαγόρας ο Σάμιος

Να σημειώσουμε ακόμα ότι ο θάνατος του Πυθαγόρα του Σάμιου (6ος αιώνας π.Χ.), είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενος – παρουσιάζεται βεβαίως ως η τραγική κατάληξη ενός φιλοσόφου προτίμησε να πεθάνει παρά να παραβεί τις αρχές του. Η σύγκρουση της κοινότητας του που είχε πολιτική επιρροή, με τις τοπικές αρχές, φαίνεται ότι οδήγησε στον χαμό του, μετά από πυρκαγιά, στην οποία κάηκε ζωντανός μαζί με πολλούς μαθητές του. Κατά μία άλλη εκδοχή, διέφυγε από την πυρκαγιά και κατέφυγε στο Μεταπόντιο, όπου, από λύπη για τον χαμό των μαθητών του, απείχε από κάθε τροφή και πέθανε από την πείνα.

Σωκράτης

Ο συγκλονιστικός θάνατος του Σωκράτη (469-399 π.Χ.) που δικάστηκε για «ασέβεια» και «διαφθορά των νέων», γνωρίζουμε ότι επήλθε αφού ο ίδιος δέχτηκε την ποινή του θανάτου του με πόση κώνειου (δηλητηριώδους φυτού). Ο Σωκράτης αρνήθηκε να παραβεί τους νόμους της πόλης, ακόμη κι αν αυτοί τον αδικούσαν, συνεπής στις αρχές του. Ψυχορράγησε ήρεμα, παρουσία των φίλων του και έγινε σύμβολο ηθικής σταθερότητας, ελευθερίας της σκέψης και καταδίκης της καταρρέουσας δημοκρατίας της εποχής, που είχε εκτραπεί σε δημαγωγία.

Ευριπίδης

Τέλος, ακόμα και ο θάνατος του μεγάλου τραγικού ποιητή Ευριπίδη (περ.480 – 406 π.Χ.) στη Μακεδονία, στην αυλή του βασιλιά Αρχέλαου Α΄, περιβάλλεται από αντιφάσεις. Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο Ευριπίδης κατασπαράχθηκε από σκυλιά, είτε άγρια είτε του ίδιου του Αρχέλαου. Κατά μία άλλη εκδοχή, πιο αξιόπιστη ιστορικά, ο Ευριπίδης πέθανε πέφτοντας σε γκρεμό από ατύχημα ή σε δυστύχημα κατά τη διάρκεια θυσίας. Ο θάνατός του «από σκυλιά» έγινε παράδειγμα της «ειρωνείας της μοίρας», όπως του Αισχύλου από τον γυπαετό, ως μέρος του μύθου που θέλει τον τραγικό ποιητή που περιέγραψε την ανθρώπινη οδύνη, να πεθαίνει και ο ίδιος τραγικά, χωρίς κάθαρση.