Ο Παναγιώτης Πετράκης είναι Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικών του ΕΚΠΑ, Επιστημονικός Υπεύθυνος του Προγράμματος Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του ΕΚΠΑ και μέλος της κριτικής επιτροπής του Διαγωνισμού της Alter Ego Media «News Challenge: Αλήθεια ή Ψέμα;» που δίνει στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να διεκδικήσουν υποτροφία για Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών ή Πρόγραμμα e-learning του ΕΚΠΑ, αξίας έως 3.000€ ή μια υποτροφία πλήρους φοίτησης αξίας 5.500€ στη σχολή Δημοσιογραφίας NEW MEDIA STUDIES TRAINING HUB.
Αναμφίβολα, ένα από τα πλέον συστατικά στοιχεία της σύγχρονης κοινωνίας είναι η πληροφορία. Αποτελεί βασικό κριτήριο για την αξιολόγηση των γεγονότων και, στη συνέχεια, την αντίδρασή μας σε προσωπικό, διαπροσωπικό, επαγγελματικό και κοινωνικό επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι η πληροφορία είναι ζωτικής σημασίας για όλους τους τομείς δράσης μιας κοινωνίας, από τη διατήρηση της συνοχής της και, συνακόλουθα, την επιβίωσή της, μέχρι και την παραγωγικότητά της.
Για τον λόγο αυτό είναι κρίσιμης σημασίας να έχουμε σοβαρή και έγκυρη ενημέρωση. Ωστόσο, αυτό έχει πλέον μετατραπεί σε ζητούμενο, μιας και τα fake news φαίνεται πως καταλαμβάνουν ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της πληροφόρησής μας. Εξάλλου, ας μη μας διαφεύγει ότι η παραποίηση της πληροφορίας και η διάδοση των fake news υποκρύπτουν τον σταδιακό μηδενισμό της αξίας της επιστήμης, στόχος της οποίας είναι η αναζήτηση της αλήθειας και μέσω αυτής η βελτίωση της ζωής μας.
Δύο είναι οι βασικοί λόγοι για την επικράτηση των ψευδών ειδήσεων, δηλαδή της παραπληροφόρησης. Ο πρώτος είναι η μη χρήση εκ μέρους μας, ως δέκτες των πληροφοριών, του ορθού λόγου. Έτσι, αντί να προσπαθούμε να εξετάζουμε ορθολογικά και να διασταυρώνουμε, στο πλαίσιο πάντα του δυνατού, τις πληροφορίες που ακούμε ή διαβάζουμε, τις δεχόμαστε άκριτα σαν αληθινές και, στη συνέχεια, τις αναμεταδίδουμε, καθιστώντας τον εαυτό μας μέρος του προβλήματος, αντί για παράγοντα αντιμετώπισής του.
Ο δεύτερος λόγος είναι η επικράτηση του συναισθήματος. Για πολλούς και διάφορους λόγους, εμπιστευόμαστε άκριτα ανθρώπους ή πηγές ενημέρωσης ή στεκόμαστε (εξίσου άκριτα) δύσπιστοι απέναντι σε ό,τι μας παρουσιάζουν. Αυτό σημαίνει ότι θα δεχθούμε ή θα αρνηθούμε την εγκυρότητα μιας είδησης μόνο και μόνο επειδή μεταδόθηκε από ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ή μέσο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι έρευνες του ΕΚΠΑ έχουν δείξει ότι μόνο το 17% των πολιτών χρησιμοποιεί τον ορθό λόγο, δηλαδή σκέφτεται ορθολογικά. Το 23-28% στηρίζεται στο συναίσθημα, ενώ οι υπόλοιποι, που είναι η μεγάλη πλειοψηφία, αντιτίθενται σε οτιδήποτε απειλεί το υπάρχον πλαίσιο ζωής τους. Με αυτόν τον τρόπο, έχει δημιουργηθεί ένα μάλλον δυσοίωνο περιβάλλον όσον αφορά την πληροφόρηση και, συνεπώς, την ποιότητα της ζωής μας σε προσωπικό επίπεδο, καθώς και της δημοκρατίας μας σε επίπεδο κοινωνικό και πολιτικό.
Ως εκ τούτου, απαιτείται μια νέα μορφή εγγραμματοσύνης, αυτή της ικανότητας να αξιολογούμε και να αναγνωρίζουμε την ποιότητα μιας πληροφορίας.
Στο ΕΚΠΑ, ανταποκρινόμενοι σε αυτό το αίσθημα ευθύνης απέναντι στην κοινωνία, το οποίο έχουμε ως το αρχαιότερο πανεπιστημιακό ίδρυμα της χώρας, φιλοξενούμε από το Μάρτιο του 2025, δωρεάν προς όλους, στο site free courses του E-Learning ΕΚΠΑ το πρόγραμμα «Παραπληροφόρηση ή Αληθινές Ειδήσεις; Μάθετε να τα ξεχωρίζετε». Μέχρι σήμερα έχουν εγγραφεί στο πρόγραμμα σχεδόν 1.400 άτομα.
Η ιδέα για την ενέργεια γεννήθηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα», την αγκάλιασαν όλα τα μέσα του ομίλου Alter Ego και την υποστηρίζει το Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια ενέργεια με στόχο να οπλίσει τους εκπαιδευομένους, οι οποίοι παρακολουθούν ειδήσεις μέσω διαδικτύου, τηλεόρασης, ραδιοφώνου, εφημερίδων και περιοδικών, με τα κατάλληλα νοητικά εργαλεία, ώστε να είναι σε θέση να αξιολογούν με κριτικό τρόπο την αξιοπιστία των πληροφοριών που δέχονται. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσουν μια ιδιαιτέρως σημαντική δεξιότητα που αφορά το μέλλον μας, καθώς καλούμαστε να λαμβάνουμε αποφάσεις, δηλαδή να αξιολογούμε πληροφορίες, σε ένα ολοένα και πιο σύνθετο περιβάλλον.
