Στις 28 Ιουνίου 2025, αύριο δηλαδή, έχει προγραμματιστεί στην Βουδαπέστη να πραγματοποιηθεί η Παρέλαση Υπερηφάνειας, το Budapest Pride. Ενώ η συγκεκριμένη διοργάνωση μετράει ήδη τριάντα (30) χρόνια και είναι η πρώτη αντίστοιχη εκδήλωση υπέρ των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων σε χώρα της Ανατολικής Ευρώπης, φέτος τα πράγματα δεν παραμένουν πλέον στην σφαίρα του συμβολισμού και της απλής διαμαρτυρίας.

Το καθεστώς Όρμπαν έχει νομοθετήσει από φέτος την απαγόρευση της διοργάνωσης κάθε δημόσιας εκδήλωσης υπερηφάνειας που μπορεί να περιέλθει «σε γνώση των παιδιών». Η Ουγγαρία απέκτησε και αυτή λοιπόν εκείνη την κατηγορία νομοθεσίας που δήθεν προστατεύει τα ανήλικα άτομα από την έκθεσή τους στην πληροφορία ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν είναι μόνο ένας (η ετεροφυλοφιλία), αλλά ότι υπάρχουν στην ανθρώπινη φύση και στην κοινωνική μας ζωή και άλλες μορφές έλξης, έρωτα, αγάπης, οικογένειας. Αυτές οι παρά φύση νομοθεσίες που πρωτοθεσπίστηκαν στην Ρωσία του Πούτιν έχουν ήδη καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε πολλές αποφάσεις του και η εξάπλωσή τους σε άλλες χώρες είναι ήδη μια πραγματικότητα. Η επάνοδος Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ με την ανοιχτά πλέον αντι-ΛΟΑΤΚΙ+ ρητορική του σε κάθε πολιτική απόφαση, επηρεάζει και απειλεί τις ελευθερίες και στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Παρ’ όλο που σε έδαφος των Η.Π.Α. η 1η Τροπολογία του Συντάγματος δεν θα επέτρεπε σε καμία περίπτωση την απαγόρευση των Pride.

Μια υπαίθρια συνάθροιση για έναν ειρηνικό σκοπό αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Το δικαίωμα αυτό κατοχυρώνεται και στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948, αλλά και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1950. Το δικαίωμα στην διαδήλωση προβλέπεται από τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., όπως και από τα εθνικά Συντάγματα όλων των κρατών μελών. Υπάρχουν βέβαια και θεμιτοί περιορισμοί που επιτρέπουν την απαγόρευση των δημόσιων συναθροίσεων, όπως όταν απειλείται η ασφάλεια και η δημόσια τάξη ή και τα χρηστά ήθη μιας περιοχής. Όμως, η απαγόρευση μιας δημόσιας συνάθροισης που διεξάγεται για την κατάργηση των διακρίσεων σε βάρος των ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων δεν μπορεί να αποτελέσει τέτοιο κίνδυνο.

Την καλύτερη απάντηση σε όλα αυτά την έδωσε το έτος 2017 το ίδιο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στην απόφαση Bayev κ.α. κατά Ρωσίας. Η Ρωσία είχε απαγορεύσει το Pride από το 2006 με νόμο, δήθεν για την προστασία των παιδιών. Όταν όμως οι διοργανωτές του Pride προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η Ρωσία τα βρήκε σκούρα. Οι δικηγόροι της υποστήριξαν ότι «μια ανοιχτή εκδήλωση ομοερωτισμού συνιστά προσβολή των ηθών που επικρατούν μεταξύ της θρησκευτικής και ακόμη και της μη θρησκευτικής πλειοψηφίας των Ρώσων και θεωρήθηκε γενικά ως εμπόδιο για την ενστάλαξη των παραδοσιακών οικογενειακών αξιών».

Η απάντηση που δόθηκε με την απόφαση του Ε.Δ.Δ.Α. έκλεινε τελείως το θέμα: «Το Δικαστήριο δεν βλέπει κανένα λόγο να θεωρήσει αυτά τα στοιχεία ως ασυμβίβαστα, ιδίως εν όψει της αυξανόμενης γενικής τάσης να περιλαμβάνονται οι σχέσεις μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών στην έννοια της «οικογενειακής ζωής». […] Μπορεί να προστεθεί ότι πολλά άτομα που ανήκουν σε σεξουαλικές μειονότητες, όχι απλώς δεν αντιτίθενται στις οικογενειακές αξίες, αλλά επιπλέον εκδηλώνουν και την πίστη τους στους θεσμούς του γάμου, της μητρότητας και της υιοθεσίας, όπως αποδεικνύεται από τη σταθερή ροή προσφυγών στο Δικαστήριο από μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας που επιθυμούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά (βλ., μεταξύ πολλών παραδειγμάτων, Salgueiro da Silva Mouta· Oliari και Άλλοι· X και Άλλοι κατά Αυστρίας· και E.B. κατά Γαλλίας, όλες ανωτ. αναφερόμενες). Η Κυβέρνηση απέτυχε να αποδείξει πώς η ελευθερία της έκφρασης σε ζητήματα ΛΟΑΤΚΙ+ θα υποτιμούσε ή θα επηρέαζε με άλλο τρόπο αρνητικά τις πραγματικές και υπάρχουσες «παραδοσιακές οικογένειες» ή θα διακυβεύσει το μέλλον τους».

Τί γίνεται όμως με διάφορες κοινωνίες, οι οποίες έχουν αντιρρήσεις για την ομοφυλοφιλία και την ταυτότητα φύλου; Και σε αυτό απάντησε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο με την ίδια απόφαση:

«Το Δικαστήριο σημειώνει τον ισχυρισμό της κυβέρνησης ότι η πλειονότητα των Ρώσων αποδοκιμάζει την ομοφυλοφιλία και δυσανασχετεί με οποιαδήποτε παρουσίαση σχέσεων του ιδίου
φύλου. Είναι αλήθεια ότι το λαϊκό συναίσθημα μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση του Δικαστηρίου, όσον αφορά την αιτιολόγηση [παρέμβασης του νόμου για περιορισμό
της ελευθερίας της έκφρασης] για λόγους ηθικής. Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ της παραχώρησης θέσης στη λαϊκή υποστήριξη υπέρ της επέκτασης του πεδίου εφαρμογής των
εγγυήσεων της Σύμβασης και μιας κατάστασης στην οποία γίνεται επίκληση αυτής της υποστήριξης προκειμένου να περιοριστεί το πεδίο εφαρμογής της ουσιαστικής προστασίας. Το Δικαστήριο επαναλαμβάνει ότι θα ήταν ασυμβίβαστο με τις θεμελιακές αξίες της Σύμβασης εάν η άσκηση των δικαιωμάτων της Σύμβασης από μια μειονοτική ομάδα εξαρτηθεί από την αποδοχή της από την πλειοψηφία. Αν ήταν έτσι, τα δικαιώματα μιας μειονοτικής ομάδας στην ελευθερία της θρησκείας, της έκφρασης και του συνέρχεσθαι θα καταντούσαν απλώς θεωρητικά και δεν θα καθίστανται έμπρακτα και αποτελεσματικά όπως απαιτείται από τη Σύμβαση.»

Στο επίκεντρο όμως αυτών των νομοθετικών απαγορεύσεων υποτίθεται ότι βρίσκεται η προστασία των ανηλίκων. Κινδυνεύουν τα παιδιά από τα Φεστιβάλ Υπερηφάνειας; Το Ε.Δ.Δ.Α. δεν αφήνει περιθώρια για τέτοια συμπεράσματα: «Στο βαθμό που οι ανήλικοι που παρακολούθησαν την παρέλαση των προσφευγόντων, εκτέθηκαν στις ιδέες της ποικιλομορφίας, της ισότητας και της ανεκτικότητας, η αποδοχή αυτών των απόψεων θα μπορούσε μόνο να συμβάλει στην κοινωνική συνοχή. Το Δικαστήριο αναγνωρίζει ότι η προστασία των παιδιών από την ομοφοβία βρίσκει πρακτική έκφραση στην Σύσταση Rec(2010)5 της Επιτροπής Υπουργών, η οποία ενθαρρύνει τη «διασφάλιση του δικαιώματος των παιδιών και των νέων στην εκπαίδευση σε ασφαλές περιβάλλον, απαλλαγμένο από βία, εκφοβισμό, κοινωνικό αποκλεισμό ή άλλες μορφές διακριτικής και ταπεινωτικής μεταχείρισης που σχετίζονται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου» (βλ. παράγραφο 31 της Σύστασης) καθώς και «παροχή αντικειμενικών πληροφοριών σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου, για παράδειγμα στα σχολικά προγράμματα και το εκπαιδευτικό υλικό» (βλ. παράγραφος 32 της σύστασης)».

Με αυτή την απόφαση του 2017 και με πολλές άλλες εναντίον αντίστοιχων απαγορεύσεων των Pride σε ευρωπαϊκές χώρες, το Ε.Δ.Δ.Α. έχει καταστήσει σαφές ότι τέτοιου είδους παραβάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι ανεπίτρεπτες και τιμωρούνται από το ευρωπαϊκό δίκαιο.

Γι΄αυτό και ο Επίτροπος Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης κ. O’ Flaherty έχει μεταβεί στην Βουδαπέστη ο ίδιος, συμμετέχοντας σε ομιλία στο πλαίσιο του Pride και διαμηνύοντας ότι η απαγόρευση συνιστά παραβίαση ευρωπαϊκών κανόνων δικαίου. Το παρόν στην Βουδαπέστη έχουν δώσει αυτή τη στιγμή και πολλοί ευρωβουλευτές, οι οποίοι υποστηρίζουν την διεξαγωγή του Pride παρά την νομική απαγόρευσή του από τις κρατικές αρχές. Πολλές ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεις διαμαρτύρονται μάλιστα κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Φον Ντερ Λάιεν που δεν ακολούθησε μια πιο σκληρή στάση απέναντι στην Ουγγαρία, παραπέμποντας την χώρα στο Δικαστήριο της Ε.Ε. με την διαδικασία της παραβίασης της Συνθήκης της Ε.Ε., όπως ήδη έχει γίνει σε περιπτώσεις άλλων ομοφοβικών κρατικών αποφάσεων.

Η Ουγγαρία είναι η πρώτη χώρα κράτους – μέλους της Ε.Ε. που απαγορεύει Παρέλαση Υπερηφάνειας στο έδαφός της. Από κοντά έρχεται και η Τουρκία του Ερντογάν, η οποία δεν είναι βέβαια μέλος της Ε.Ε., αλλά είναι μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης και οι απαγορεύσεις της ελέγχονται και αυτές από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. To Pride της Κωνσταντινούπολης γίνεται από το 2003, συνέχεια με απαγορεύσεις και αστυνομικές επιθέσεις από το ολοκληρωτικό καθεστώς που έχει επιβληθεί και σε αυτή την χώρα.

Όλοι αυτοί που συγχαίρουν τον ΄Ορμπαν και τον Ερντογάν για την απαγόρευση του ανθρώπινου δικαιώματος στην ειρηνική συνάθροιση υπέρ των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων είναι οι ίδιοι που θα κατήγγειλαν ένα καθεστώς που θα τους απαγόρευε την συνάθροιση υπέρ των δικών τους δικαιωμάτων. Δεν έχουν σκεφτεί καν ότι κάθε καταπιεστής βρίσκει πάντοτε ένοχα μυστικά και αδυναμίες του λαού του (όπως η διάχυτη ομοφοβία) για να τους ικανοποιήσει, στρέφοντας τους εναντίον των συμπολιτών τους, προκειμένου να περιστέλλει ανενόχλητος τις ελευθερίες και τα δικαιώματα. Σε αυτή την φάση, στο επίκεντρο είναι οι ΛΟΑΤΚΙ+, ενώ στο επόμενο στάδιο μπορεί να είναι οι χειροκροτητές του ίδιου του καθεστώτος, υπό άλλη ιδιότητά τους (θρησκευτική, φυλετική κ.α.). Είμαι σίγουρος ότι κανείς από αυτούς που θα μας επιτεθούν στα «σχόλια», όπου αναρτηθεί αυτό το άρθρο, δεν θα έχει σκεφτεί ότι κάθε επευφημία υπέρ του Όρμπαν είναι στην πραγματικότητα ένα χειροκρότημα εναντίον των δικών του δικαιωμάτων και ελευθεριών. Εναντίον της ελευθερίας της έκφρασης. Εναντίον της ελευθερίας, γενικά.

Η ιστορία των Pride είναι μια υπόμνηση της επιβολής απάνθρωπων απαγορεύσεων, όπως αυτών στις Η.Π.Α. το έτος 1969 στο μπαρ Stonewall που οδήγησε στις διαμάχες των ΛΟΑΤΚΙ+ με την αστυνομία που τους κατεδίωκε και, τον επόμενο χρόνο την πρώτη παρέλαση Υπερηφάνειας εις ανάμνηση των επεισοδίων αυτών εναντίον της αστυνομίας. Στην Ελλάδα, το πρώτο Pride του 2004 ήρθε ως απάντηση σε αντίστοιχες παράλογες επιθέσεις και συλλήψεις γκέι ατόμων από την αστυνομία σε γκέι μπαρ, το οποίο οδήγησε σε δημόσια διαπόμπευση των συλληφθέντων στα ΜΜΕ και, δυστυχώς, στην αυτοκτονία ενός εξ αυτών όταν το όνομά του μεταδόθηκε σε κουτσομπολίστικη μεσημεριανή εκπομπή της εποχής.

Μέσα στις επόμενες ώρες, εάν η Ουγγρική κυβέρνηση εμμείνει στις αυταρχικές πρακτικές της, είναι πολύ πιθανό να έχουμε ακόμη έναν λόγο στην Ευρώπη, στην Ελλάδα και στον κόσμο για να κάνουμε Pride. Ενώ δηλαδή θα έπρεπε να έχουμε λιγότερους λόγους κάθε χρόνο, φέτος ειδικά φαίνεται ότι η διαμαρτυρία, η αντίσταση στην βαρβαρότητα και η ανάγκη για ορατότητα και για περισσότερη δημοκρατία έχει γίνει πολύ πιο αναγκαία από πέρσι. Μέσα στις επόμενες ώρες θα κριθούν πολλά για την πορεία των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

*Ο Βασίλης Σωτηρόπουλος είναι δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέας του βιβλίου «ΛΟΑΤΚΙ+ Δικαιώματα & Ελευθερίες»