Απειλές για τη Δημοκρατία, βία κατά των γυναικών, διαδικτυακό μίσος, εκλογική χειραγώγηση και παραβιάσεις δικαιωμάτων στα σύνορα της ΕΕ είναι μερικές από τις «προκλήσεις» που αναδεικνύονται στην φετινή ετήσια έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), που δημοσιεύτηκε στις 10 Ιουνίου.
Καλεί σε «αφύπνιση» τα κράτη-μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ προκειμένου να αποτραπεί «η διάβρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων» και η «οπισθοδρόμηση της δημοκρατίας».
Οι επικρατούσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, οι γεωπολιτικές αλλαγές διεθνώς και οι συγκρούσεις έθεσαν, όπως επισημαίνεται, υπό πίεση τα θεμελιώδη δικαιώματα στην ΕΕ. Ειδικότερα δε, μια χρονιά που σημαδεύτηκε από τη συνεχιζόμενη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, τη ρωσική επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας, αλλά και την πτώση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία στο τέλος του 2024. Ο αντίκτυπος των τριών αυτών «μετώπων» έχει σαφές αποτύπωμα «στον ρατσισμό, τις διακρίσεις και την πόλωση» στην ΕΕ.
Μετανάστευση, AI, ρητορική μίσους: Οι σκοτεινές σκιές που πέφτουν πάνω στην Ευρώπη
Η ρητορική μίσους και η παρενόχληση, συμπεριλαμβανομένων των εγκλημάτων μίσους και των βίαιων εγκλημάτων με κίνητρο τη σωματική προκατάληψη, αποτελούν «πολύ πραγματικές απειλές», σύμφωνα με την έκθεση.
Επισημαίνεται επίσης «ένας αυξανόμενος κίνδυνος» οι συμπεριφορές που κρύβονται πίσω από ρατσιστικές και μεροληπτικές πράξεις (με κύρια θύματα μαύρους, Ρομά, μετανάστες, λεσβίες, ομοφυλόφιλους, αμφιφυλόφιλους, τρανς, ίντερσεξ και κουίρ (LGBTIQ), γυναίκες κ.ά) να γίνουν «κανονικοποιημένες».
Ένα από τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία της έρευνας του FRA είναι ότι η ρητορική μίσους είναι έμφυλη: οι γυναίκες αποτελούν συχνότερα στόχο (μισογυνισμός, προσβλητικό περιεχόμενο και απειλές) στο διαδίκτυο.
Ο πόλεμος στη Γάζα έχει αντίκτυπο που αναγιγνώσκεται αφενός στον αυξανόμενο αντισημιτισμό, αφετέρου στην ισλαμοφοβία και το μίσος κατά των μουσουλμάνων στην ΕΕ. Το ένα τρίτο (37%) των Εβραίων δηλώνουν ότι έχουν παρενοχληθεί. Ακόμα μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των φυλετικών διακρίσεων που υφίστανται Μουσουλμάνοι. Σχεδόν ένας στους δύο (47%). Μια αύξηση που επισημαίνεται ειδικά τον τελευταίο χρόνο.
Ο FRA πραγματοποίησε, σε επίπεδο ΕΕ, πρώτη φορά έρευνα το 2024 για τον ρατσισμό στην αστυνόμευση. Αποκαλύπτει ότι «εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα σε ολόκληρη την ήπειρο», τροφοδοτώντας τον κοινωνικό αποκλεισμό και την καχυποψία έναντι της αστυνομίας.
Και η τεχνητή νοημοσύνη μπαίνει στο στόχαστρο της έκθεσης, καθώς «μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα θεμελιώδη δικαιώματα». Το εξόχως αντιφατικό είναι ότι ακόμη και αλγόριθμοι που έχουν σχεδιαστεί για την ανίχνευση και την αναστολή της εξάπλωσης της ρητορικής μίσους «ενδέχεται να είναι μεροληπτικοί και να οδηγούν σε διακρίσεις με την υπερβολική ή την μη πλήρη αφαίρεση συγκεκριμένου περιεχομένου.
Εξελίξεις «ανησυχητικές», από την άποψη των θεμελιωδών δικαιωμάτων, επισημαίνει η έκθεση, μεταξύ άλλων, και αναφορικά με τη μετανάστευση και το άσυλο στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Ενώ διαπιστώνεται ότι «πολλοί άνθρωποι είτε πεθαίνουν στη θάλασσα είτε αγνοούνται προσπαθώντας να φτάσουν στην Ευρώπη».
Το 2024, 3.642 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ή αγνοούνται προσπαθώντας να περάσουν δια θαλάσσης στην Ευρώπη, σύμφωνα με εκτίμηση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης. Ομοίως το 2024, 82 άνθρωποι πέθαναν ή αγνοούνται στη Μάγχη – αύξηση 66% σε σχέση με το 2023.
Και μολονότι «οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη διάσωση και στον μετριασμό των δυσκολιών των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο», τελικά «τιμωρούνται για το έργο τους», όπως τονίζει η έκθεση του FRA για τις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.
Το νέο σύμφωνο, τέλος, για τη Μετανάστευση και το Άσυλο «εγείρει ορισμένους κινδύνους για τα θεμελιώδη δικαιώματα, που συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την ταχύτητα της διαδικασίας στα σύνορα. Οι νέοι κανόνες απαιτούν από τα κράτη-μέλη να διαθέτουν έναν ανεξάρτητο μηχανισμό για την παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τα θεμελιώδη δικαιώματα κατά τον έλεγχο των νεοαφιχθέντων και κατά την αξιολόγηση των αιτήσεων ασύλου στα εξωτερικά σύνορα.
Για να καταστούν αποτελεσματικές αυτές οι δραστηριότητες, ο FRA δημοσίευσε πρακτικές οδηγίες προς τα κράτη-μέλη, προκειμένου να τα βοηθήσει στη δημιουργία εθνικών ανεξάρτητων μηχανισμών παρακολούθησης για τις διαδικασίες ελέγχου και ασύλου στα σύνορα.
Στρατηγική ατζέντα
Η στρατηγική ατζέντα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την περίοδο 2024-2029, οι πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον Ντερ Λάιεν και, συγχρόνως, οι αναθέσεις καθηκόντων προς τους επιτρόπους έχουν ως προτεραιότητα την αυξημένη προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων αλλά και «τομέων όπου ενδέχεται να υπάρξουν οπισθοδρομήσεις». Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ δίνει προτεραιότητα στη διασφάλιση μιας ελεύθερης και δημοκρατικής Ευρώπης.
Στο δε κεφάλαιο της έκθεσης με τίτλο «Σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην εκλογική διαδικασία» εξετάζεται ενδελεχώς η υπεράσπιση των δημοκρατικών αξιών. Η προσχώρηση της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου αναμένεται στο μεταξύ να διασφαλίσει μεγαλύτερη συνέπεια στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα κράτη-μέλη και στην ίδια την ΕΕ.
Η δεύτερη προτεραιότητα της ΕΕ αφορά τη διατήρηση μιας ισχυρής και ασφαλούς Ευρώπης, μεταξύ άλλων μέσω της ενίσχυσης της ασφάλειας και της άμυνας, της εφαρμογής μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για τη μετανάστευση και τη διαχείριση των συνόρων και της προετοιμασίας για ένα νέο κύμα διεύρυνσης. Η τρίτη και τελευταία προτεραιότητα επικεντρώνεται στην προώθηση μιας ευημερούσας και ανταγωνιστικής Ευρώπης, μέσω της υλοποίησης της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης.
