To θέμα ανακίνησε πρόσφατα ο ίδιος ο καγκελάριος Μερτς. Μιλώντας τις προάλλες στο ετήσιο Οικονομικό Συμβούλιο του Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος με επίσημο προσκεκλημένο τον Κυριάκο Μητσοτάκη είπε ότι «με τετραήμερη εβδομάδα εργασίας και ένα work-life balance δεν θα μπορέσουμε να διατηρήσουμε την ευημερία μας». Μα τι συνέβη; Απομακρύνθηκαν οι Γερμανοί από τον δρόμο της εργασιακής αρετής, αυτοί που έκαναν υποδείξεις με υψωμένο το δάχτυλο στους «τεμπέληδες» του ευρωπαϊκού νότου; Ή πρόκειται για κατασκευασμένα πολιτισμικά στερεότυπα που διαδίδονται από στόμα σε στόμα και έχουν ελάχιστη σχέση με την πραγματικότητα;
Το θέμα με την εθνική αρετή των εργατικών Γερμανών είναι πολύπλοκο. Τροφοδοτήθηκε από την εργαλειοθήκη των πρωσικών αρετών και την προτεσταντική εργασιακή ηθική, κακοποιήθηκε στο Τρίτο Ράιχ ως μέσο προπαγάνδας ενός αήττητου λαού, αναβίωσε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να οδηγήσει στο γερμανικό οικονομικό θαύμα για να “στραπατσαριστεί” τα τελευταία χρόνια με την επίμονη οικονομική ύφεση. Όχι ότι δεν υπάρχουν σκληρά εργαζόμενοι σε αυτήν τη χώρα με 2 και 3 δουλειές, εργαζόμενοι συνταξιούχοι, μονογονεϊκές οικογένειες στο κουρμπέτι, όλοι αυτοί που κάνουν κουπί και κινούν την οικονομία μέσα από τις αλλεπάλληλες κρίσεις. Μήπως όμως όλοι αυτοί απλά γίνονται όλο και λιγότεροι, όχι μόνο λόγω γήρανσης του πληθυσμού αλλά και των παράλογων απαιτήσεων από τους εργοδότες;
Αριθμοί και η πραγματικότητα
Οι αριθμοί έχουν την δική τους γλώσσα. Στις στατιστικές του ΟΟΣΑ η Γερμανία βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις σε ότι αφορά στον χρόνο εργασίας. Ο μέσος εργαζόμενος Γερμανός εργάζεται μόνο 1341 ώρες τον χρόνο, όταν ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 1571 ώρες. Οι Αμερικανοί, για παράδειγμα, εργάζονται 1811 ώρες, οι Μεξικανοί έως και 2.226 ώρες. Βέβαια η ουσία πίσω από όλα αυτά τα νούμερα βρίσκεται στα ψιλά γράμματα των στατιστικών και στην επισήμανση ότι λόγω των διαφορετικών πηγών και μεθόδων υπολογισμού δεν είναι κατάλληλα για συγκρίσεις. Σώθηκε η γερμανική εργασιακή ηθική λοιπόν; Όχι ακριβώς.
Πέρυσι οι Γερμανοί πήραν αναρρωτική άδεια 19 ημέρες κατά μέσον όρο, πήγαν 28 ημέρες διακοπές, πήραν άδεια άλλες 9 ημερών άνευ αποδοχών και έχουν σταματήσει τις υπερωρίες. Εργασιακοί όροι που ούτε να ονειρευτούν Αμερικανοί κι Ασιάτες δεν τολμούν. Το ότι από το 1991 ο μέσος όρος εργασίας έχει μειωθεί κατά 14% είναι φαινομενικά κακό σημάδι. Αλλά στο ίδιο διάστημα αυξήθηκε η παραγωγικότητα κατά 25%, η ηλικία συνταξιοδότησης στα 67 είναι στο ανώτατο όριο μέσα στην ΕΕ και το εργατικό δυναμικό ατόμων ηλικίας 20-24 ετών βρίσκεται σε επίπεδα ρεκόρ. “Η γενική εικόνα ότι κανείς δεν θέλει πλέον να εργαστεί δεν ισχύει, η τάση πηγαίνει προς την αντίθετη κατεύθυνση» υποστηρίζει ο Έντσο Βέμπερ, επικεφαλής του ερευνητικού τμήματος «Προβλέψεις και Μακροοικονομικές Αναλύσεις» στο Ινστιτούτο Έρευνας Απασχόλησης.
Αχ αυτά τα στερεότυπα…
Αλλά υπάρχουν και διαφοροποιήσεις σε σχέση με παλαιότερα. Αίφνης η ταύτιση των Γερμανών με την εργασία τους δεν είναι η ίδια όπως παλαιά. Μια συντριπτική πλειονότητα πλήρους απασχόλησης θα ήθελε να εργάζεται λιγότερες ώρες, με την ίδια αμοιβή – αδιανόητο βέβαια – γιατί νιώθει εξαντλημένη, αλλά δεν το κάνει γιατί κάποιος πρέπει να βγάλει λεφτά. Ο Μερτς κάλεσε τους Γερμανού να αναθεωρήσουν την σχέση τους με την εργασία “γιατί μπορεί να είναι και διασκεδαστικό”. Ο Βέμπερ λέει κάτι άλλο. Ότι η παραγωγικότητα δεν συμβαδίζει με τις ώρες εργασίας. Και όποιος ζητά από τον εργαζόμενο να πηγαίνει στη δουλειά μέσα στην τρελή χαρά, πρέπει να του δίνει κίνητρα, καλύτερη ποιότητα εργασίας. Το ωράριο εργασίας δεν θα κάνει τη Γερμανία πιο πλούσια ή πιο φτωχή.
Ποιο είναι το επιμύθιο; Ότι η εικόνα του εργατικού Γερμανού ή του τεμπέλη Έλληνα είναι μύθος, όπως στην μυθολογία ανήκουν και τα άκαμπτα μοντέλα εργασίας. Ο κάθε Γερμανός δεν είναι a priori τεμπέλης, αλλά έχει απαιτήσεις. Και έχει κάθε δικαίωμα να έχει. Όλα τα υπόλοιπα ανήκουν στη σφαίρα των στερεότυπων που βασανίζουν την αλληλοκατανόηση των λαών και δηλητηριάζουν τις σχέσεις τους. Και εδώ ακριβώς είναι που χρειάζεται πολλή δουλειά.
