Ο Τόμας Κατόι είναι Καθηγητής Πρώιμης Χριστιανικής Θεολογίας και Διαθρησκευτικών Σχέσεων στο Ποντιφικό Πανεπιστήμιο του Θωμά Ακινάτη- Angelicum, δηλαδή στο Πανεπιστήμιο από το οποίο προέρχεται και ο νέος Πάπας Λέων ΙΔ΄. Συνδυάζοντας τη θεολογία με πολύπλευρες σπουδές οικονομολογίας και φιλοσοφίας σε Οξφόρδη και London School of Economics, αλλά και ψυχολογίας, έχει συγγράψει πρωτοποριακά έργα για τον διάλογο του Ρωμαιοκαθολικισμού με την Ανατολή, κυρίως με την Ορθοδοξία και τον Βουδισμό. Βρισκόταν στη Ρώμη, όπου διδάσκει, κατά την εκλογή του νέου Πάπα και μας μεταφέρει το κλίμα.
Πώς ήταν η ατμόσφαιρα αυτές τις μέρες στη Ρώμη;
Ανάμεσα στην κηδεία του Πάπα Φραγκίσκου και στην επίσημη έναρξη του Κονκλαβίου υπάρχουν εννιά μέρες στις οποίες γίνονται λειτουργίες στη μνήμη του εκδημήσαντος. Οι καρδινάλιοι έχουν την ευκαιρία να συνομιλήσουν μεταξύ τους με διάφορες αφορμές προτού απομονωθούν από τον έξω κόσμο, λ.χ. στο περιθώριο της λατρείας ή σε γεύματα. Αλλά κι εμείς οι λαϊκοί συμμετέχουμε στις λειτουργίες. Βεβαίως δεν έχει κανείς πρόσβαση σε πληροφορίες, αλλά μπορεί να έχει μια πολύ γενική αίσθηση, λ.χ. ακούγοντας τα κηρύγματα κ.ο.κ. Πρέπει να σας πω ότι η ταινία «Κονκλάβιο» είναι απλουστευτική ως προς τις διεργασίες που συμβαίνουν. Το πραγματικό Κονκλάβιο είναι πολύ πιο περίπλοκο. Στην ταινία, αλλά και σε πολλά άρθρα, γίνεται αναφορά σε προοδευτικούς και συντηρητικούς σαν να είναι απλώς δύο μέτωπα. Η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη, καθώς αναζητούνται πολύ λεπτότερες εξισορροπήσεις.
Υπάρχουν καρδινάλιοι που προβάλλονται, επειδή έχουν πολύ σαφείς θέσεις, είτε συντηρητικές, είτε προοδευτικές. Αυτοί αποδεικνύεται ότι δεν είχαν πολλές ελπίδες. Λ.χ. ο Αμερικανός Ρέιμοντ Λίο Μπερκ, ο Γερμανός Γκέρχαρντ Μίλερ ή ο Ρόμπερτ Σάρα από τη Γουινέα είχαν ταυτιστεί ως σημαντικοί εκπρόσωποι του συντηρητισμού, ενώ ο Ματέο Τζούπι του προοδευτισμού.
Όμως η τάση ήταν για κεντρώες και μετριοπαθείς υποψηφιότητες, που παίρνουν στοιχεία από όλο το φάσμα. Από την πλευρά του προοδευτισμού, είχαν ακουστεί τα τελευταία χρόνια διαφορετικές φωνές για έμφυλα ζητήματα. Ορισμένες δεν περιορίζονταν στην ποιμαντική αντιμετώπιση, αλλά ζητούσαν να αλλάξει ακόμη και η διδασκαλία της Εκκλησίας λ.χ. περί ομοφυλοφιλίας. Παρόμοιες απόψεις δεν είναι δημοφιλείς μεταξύ των καρδιναλίων.
Το πρόβλημα είναι ότι οι υποψήφιοι με καθαρές θέσεις είναι γνωστοί στο κοινό, επειδή έχουν σαφήνεια. Όμως, για να λάβεις τα 2/3 χρειάζεται να φέρεις διαφορετικές πλευρές σε συνεννόηση. Οι μετριοπαθείς κεντρώοι που το επιτυγχάνουν αυτό συχνά δεν είναι γνωστοί στο ευρύ κοινό, επειδή οι θέσεις και γενικά η υποψηφιότητά τους παρουσιάζει μεγαλύτερη περιπλοκότητα.
Πέρα από την περιπλοκότητα στη σύνθεση προοδευτικών και συντηρητικών στοιχείων, υπάρχει περιπλοκότητα στην αντιμετώπιση ζητημάτων που άπτονται και της γεωπολιτικής;
Σχετικά με την Ουκρανία, υπήρξε μια διφυία στη στάση του Πάπα Φραγκίσκου. Ως προς το ανθρωπιστικό σκέλος, υπήρξε βοήθεια στην Ουκρανία μέσω του καρδιναλίου Κόνραντ Κραγιέφσκι. Ως προς το πολιτικό, ο Πάπας Φραγκίσκος επεζήτησε μία ισορροπία, ήθελε να έχει διαύλους με τη Ρωσία και να μην αποξενώσει τη ρωσική εκκλησία. Σε αυτήν την επαμφοτερίζουσα στάση έχει ασκηθεί από πολλούς κριτική.
Στην Κίνα, υπήρχαν τις προηγούμενες δεκαετίες μία κανονική Εκκλησία αναγνωριζόμενη από το Βατικανό, η οποία, όμως, υφίστατο διωγμό, και μία αναγνωριζόμενη από το κυβερνών κόμμα, η οποία όμως δεν αναγνωριζόταν από το Βατικανό. Τελικά, υπήρξε συμβιβαστική συμφωνία με την Κίνα και το 2018-2024 έχουμε συμφωνίες και για τον ορισμό επισκόπων. Ο άνθρωπος που οδήγησε στη συμφωνία με την Κίνα είναι ο Πιέτρο Παρολίν, που ήταν βασικός υποψήφιος στο Κονκλάβιο. Μπορεί να του έχει ασκηθεί κριτική, γιατί η συμφωνία δίνει πολλή δύναμη στις κινεζικές αρχές για τον ορισμό των επισκόπων. Από την άλλη, θεωρείται ότι οι συμφωνίες είναι μια αρχή. Ο Παρολίν είχε συμμετάσχει και στη διπλωματία ως προς την Ουκρανία και τη Ρωσία.
Η περίπτωση Πιέτρο Παρολίν
Ο Πιέτρο Παρολίν ήταν μια περίπτωση κεντρώου υποψηφίου, που δεν είναι τόσο γνωστός στο ευρύ κοινό, καθώς δεν έχει γράψει εμπνευστικά θεολογικά βιβλία, αλλά διαθέτει μεγάλο επαγγελματισμό και μπορούσε να φέρει πολλές πλευρές των καρδιναλίων σε συμφωνία. Έχει υπηρετήσει σε σημαντικές θέσεις, όπως κρατικός γραμματέας υπό τον Φραγκίσκο. Γεννημένος σε ένα μικρό χωριό στο Βένετο είναι ένας αξιωματούχος της Κουρίας πίσω από το προσκήνιο, στη διπλωματία. Πάντως δεν συμβαίνει συχνά ένας διπλωμάτης να εκλέγεται Πάπας. Μια σπάνια περίπτωση ήταν ο Πίος ΙΒ΄, πρέσβης στη Γερμανία, ο οποίος εξελέγη λίγους μήνες πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, λόγω της διπλωματικής του εμπειρίας, ακόμη κι αν δεν ήταν ποιμένας.
Βεβαίως, μία πρόσθετη μεγάλη συζήτηση ήταν αν ήταν σκόπιμο να έχουμε ξανά Ιταλό Πάπα ή όχι. Ο Ιωάννης Παύλος Α΄ ήταν για 33 μέρες ο τελευταίος Ιταλός Πάπας. 47 χρόνια έχουν περάσει από τότε. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι τρεις Ιταλοί Πάπες ασχολούνταν πολύ με την ιταλική εσωτερική πολιτική με μη υγιή τρόπο, οπότε στη δεκαετία του 1970 φαινόταν καλύτερο να εκλεγεί κάποιος μη Ιταλός. Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει τόσο πολύ, δεν υπάρχει χριστιανοδημοκρατικό κόμμα, όπως συνέβαινε μέχρι το 1994. Ακόμη και να έβγαινε Ιταλός Πάπας δεν θα είχε επιρροή στη δυναμική της εσωτερικής πολιτικής σκηνής. Τα πράγματα έχουν αλλάξει, δεν υπάρχει πια αυτή η έντονη ανησυχία ότι ένας Ιταλός Πάπας θα αναμειγνυόταν υπερβολικά με την ιταλική πολιτική βάσει της οποίας εξελέγησαν μη Ιταλοί.
Στην περίπτωση του Παρολίν είδαμε να επαληθεύεται το ρητό «όποιος μπαίνει ως Πάπας στο Κονκλάβιο βγαίνει ως καρδινάλιος». Ποια άλλα κριτήρια είναι σημαντικά για την εκλογή ενός Πάπα;
Όλοι μιλάνε για το χάος που επικρατεί στο Βατικανό. Αυτό έχει αρχίσει από τον Πάπα Βενέδικτο, αλλά και επί Φραγκίσκου δεν έγινε αποφασιστική πρόοδος. Υπάρχουν οικονομικά ελλείμματα και είναι πολύ σημαντικό ο επόμενος Πάπας να εξασφαλίσει τη δυνατότητα πληρωμής μισθών στο Βατικανό για τους εργαζόμενους. Σημειωτέον ότι τα τελευταία δέκα χρόνια μειώθηκαν δραματικά οι δωρεές από τη Βόρεια Αμερική, διότι πολλοί Βορειοαμερικανοί δεν συμπαθούσαν τον Φραγκίσκο. Μπορεί οι δωρεές να ξαναρχίσουν, εφόσον ο νέος Πάπας είναι περισσότερο μετριοπαθής.
Ένα άλλο κριτήριο είναι η ηλικία. Ο Ιωάννης Παύλος Β΄ εξελέγη στα 58 του και ήταν Πάπας για 27 χρόνια. Δεν υπάρχει επιθυμία να έχουμε ξανά Πάπες τόσο μακροχρόνιους. Καρδινάλιοι, όπως ο Πιερ-Μπατίστα Πιτσαμπάλα, που είναι περίπου 60 ετών θεωρούνται νέοι. Η ιδανική ηλικία για έναν παπάμπιλε είναι γύρω στα 70 έτη.
Ποια είναι η στάση ως προς τη βορειοαμερικανική καταγωγή ενός Πάπα;
Τα προηγούμενα χρόνια υπήρχε μεγάλος δισταγμός, γιατί θα θεωρείτο προβληματικό ο Πάπας να συνδεόταν με μια μεγάλη πολιτική δύναμη. Η τελευταία φορά που ένας σημαντικός κοσμικός άρχων είχε λόγο επί του παπικού θεσμού ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ο αυτοκράτορας της Αυστρο-Ουγγαρίας μπορούσε να ασκήσει βέτο σε μια εκλογή. Έκτοτε, η ανεξαρτησία του παπικού θεσμού από πολιτικές δυνάμεις θεωρείτο ως κάτι πολύ σημαντικό. Ειδικά, ως προς τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, δεν είναι μυστικό ότι κάποιοι καρδινάλιοι, αν και σε καμία περίπτωση όλοι-, ασκούν κριτική στις πολιτικές του και δεν θα ήθελαν να έχει υπερβολική επιρροή.
Πώς φτάσαμε εντέλει σε έναν Βορειοαμερικανό Πάπα;
Η υποψηφιότητα του Ρόμπερτ Πρέβοστ, του νυν Πάπα Λέοντος ΙΔ΄, συζητείτο. Υπήρχε προβληματισμός για το αν θα έπρεπε να έχουμε Βορειοαμερικανό Πάπα. Ο Ρόμπερτ Πρέβοστ δεν ήταν γνωστός στο ευρύ κοινό. Ήμουν στην πλατεία του Αγίου Πέτρου κατά την ανακοίνωση του ονόματος και ένιωσα το σοκ όλων των ανθρώπων γύρω μου, καθώς κανείς δεν ήξερε ποιος είναι ο Ρόμπερτ Πρέβοστ. Βεβαίως, οι μυημένοι τον γνωρίζουν καλά. Όσοι τον γνωρίζουν προσωπικά μιλάνε για έναν μετριοπαθή άνθρωπο που είχε μείνει κάτω από το ραντάρ της έντονης δημοσιότητας, η οποία προκαλείται από αντιπαραθέσεις. Είναι προσανατολισμένος στη λεπτομέρεια. Είναι νομικός με διδακτορική διατριβή στο κανονικό δίκαιο, στο Πανεπιστήμιό μας, το Angelicum, γεγονός που δημιουργεί αισιοδοξία ότι θα έχουμε πιο αποτελεσματικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Πρόκειται για μια επιλογή συνέχειας με τον Φραγκίσκο, αλλά με έμφαση στη μεγαλύτερη πειθαρχία.
