Ιστορικά, τα πανεπιστήμια ιδρύονται με σκοπό τη δημιουργία και τη διάδοση της γνώσης. Για την καλλιέργεια της προσφοράς στην κοινωνία και στην οικονομία της χώρας. Σε μια εποχή χρηματοδότησης που βασίζεται στη ζήτηση, όπου τα πανεπιστήμια στις περισσότερες χώρες του κόσμου έχουν την επιλογή να υποδέχονται όσες φοιτήτριες και όσους φοιτητές επιθυμούν – εκτός από την Ελλάδα -, πρέπει να διερωτηθούμε τι πραγματικά προσφέρει στα νέα παιδιά το να έχουν πτυχίο ελληνικού πανεπιστημίου. Αναμφισβήτητα, όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο επαγγελματικών δεξιοτήτων και επιστημονικής κατάρτισης των πολιτών τόσο υψηλότερη είναι η παραγωγικότητα της χώρας. Μήπως όμως το όφελος εκπαίδευσης με τους σημερινούς όρους σε πανεπιστημιακό επίπεδο αντικατοπτρίζεται μονοδιάστατα στην απόκτηση ενός τίτλου σπουδών; Μήπως η κοινωνική διάσταση του πανεπιστημίου σταμάτησε να ακολουθεί τις ανάγκες της εποχής;
Στην προσπάθεια αναζήτησης της κοινωνικής ευθύνης και της επιχειρηματικότητας στο σύστημα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, οι ερευνήτριες και οι ερευνητές καλούνται να λάβουν υπ’ όψιν τις νέες πτυχές των εννοιών αυτών, όπως η κοινωνική επιχειρηματικότητα και η κοινωνική αλλαγή που δημιουργούνται σε ένα ακαδημαϊκό οικοσύστημα. Ωστόσο, τα προβλήματα του 21ου αιώνα δείχνουν ένα χάσμα ανισότητας μεταξύ των κοινωνικών τάξεων αλλά και μεταξύ των φύλων. Αυτό οφείλεται στην ανισότιμη πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση. Γι’ αυτό τα πανεπιστήμια θα πρέπει να εφαρμόζουν διαρθρωτικές αλλαγές και νέες αρχιτεκτονικές, αλλάζοντας τον τρόπο λειτουργίας τους για μια πιο δίκαιη αντιμετώπιση όλων των μελών τους και τη συμμετοχή της κοινωνίας στο ακαδημαϊκό και ερευνητικό τους έργο.
Ας δούμε δύο σημαντικές προεκτάσεις από το «κοινωνικό» πανεπιστήμιο που διαμορφώνεται σήμερα στη βάση των σύγχρονων αναγκών. Αυτές που επιδιώκουμε να εντάξουμε εντατικά μέσω της ερευνητικής μας πολιτικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Ισότητα των φύλων παντού: Η υστέρηση της χώρας μας στη διασφάλιση της ισότητας των φύλων αποτυπώνεται έντονα στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας με τεράστιο αντίκτυπο στην κοινωνία και στην οικονομία της. Η εισαγωγή της διάστασης του φύλου στον χώρο της έρευνας είναι επιβεβλημένη για να αμβλύνουμε τις έμφυλες διακρίσεις και να υποστηρίξουμε την πρόσβαση των ερευνητριών, εξίσου με των ερευνητών, στην έρευνα και στη διοίκηση των πανεπιστημίων. Για να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις της ΕΕ, αλλά και για να απελευθερώσουμε τις ιδέες των ανθρώπων χωρίς διακρίσεις.
Τα πανεπιστήμια καλούνται να εισαγάγουν δομικές αλλαγές που υιοθετούν νέα πρότυπα και πολιτικές ισότητας. Σταδιακά, δε, τα «σχέδια για την ισότητα των φύλων» θα καταστούν μέρος των κριτηρίων επιλεξιμότητας για όλους τους φορείς στο πλαίσιο του προγράμματος Horizon Europe. Το ΑΠΘ έχει ήδη ξεκινήσει τις διαδικασίες ετοιμασίας, έγκρισης και εφαρμογής ενός τέτοιου σχεδίου, που θα επιφέρει δομικές αλλαγές στις δομές εκπαίδευσης, έρευνας και διοίκησης του πανεπιστημίου.
Η προσπάθεια γίνεται μέσω στοχευμένου ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου, στο πλαίσιο του χρηματοδοτικού πλαισίου Horizon2020.
Ενας κόμβος επιστήμης των πολιτών: Η εξωστρέφεια ενός πανεπιστημίου καθορίζεται από τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνεί η ακαδημαϊκή κοινότητα με την υπόλοιπη κοινωνία. Αυτή η επικοινωνία έχει πολλαπλά οφέλη όταν είναι αμφίδρομη. Σε αυτή την εξωστρέφεια της έρευνας στοχεύει και η επιστήμη των πολιτών (Citizen Science) που πρεσβεύει την ενεργή εμπλοκή των πολιτών σε ερευνητικές προσπάθειες που παράγουν νέα γνώση. Η επιστήμη των πολιτών εκτείνεται από την καλύτερη ενημέρωση για την επιστήμη έως τη συμμετοχή στην ίδια την επιστημονική διαδικασία, μέσω της παρατήρησης, συλλογής ή ακόμα και της επεξεργασίας των δεδομένων προς όφελος της κοινωνίας και των πολιτών. Οι πολίτες μπορούν να συμμετέχουν με διαφορετικούς τρόπους: ως παρατηρητές, ως χρηματοδότες, ως αναλυτές, ως πάροχοι δεδομένων, διευκολύνοντας στον εκδημοκρατισμό της επιστήμης.
Η επιστήμη των πολιτών έχει τεράστια οφέλη για τους πολίτες, την κοινωνία, την πολιτεία. Η αποτελεσματική και διαφανής χρηματοδότηση της έρευνας, η καλύτερη συμμετοχή των πολιτών στην έρευνα, η βέλτιστη διακυβέρνηση και η λογοδοσία είναι μερικά από αυτά. Οι πολιτικές έρχονται πιο κοντά στους πολίτες και οι πολίτες πιο κοντά στις πολιτικές. Το ΑΠΘ υλοποιεί ερευνητικό έργο, στο πλαίσιο του χρηματοδοτικού πλαισίου Horizon2020, με στόχο τη δημιουργία ενός κόμβου επιστήμης πολιτών στο πανεπιστήμιό μας.
Το ελληνικό πανεπιστήμιο είναι η ανώτατη κρατική βαθμίδα της εκπαίδευσης που προβάλλει και τοποθετεί τις ανθρώπινες αξίες ψηλά στον δείκτη της κοινωνίας. Αν το ελληνικό πανεπιστήμιο εμπλέξει τους ανθρώπους στην παραγωγή νέας γνώσης και καινοτομίας, τότε όμοια θα πράξει και η υπόλοιπη κοινωνία.
Ο κ. Στράτος Στυλιανίδης είναι αντιπρύτανης Ερευνας και Διά Βίου Εκπαίδευσης, ΑΠΘ.
