Φοράει ένα γαλάζιο, φλοράλ φόρεμα. Είναι όμορφη. Για πρώτη φορά έχω την ευκαιρία να παρατηρήσω τα χέρια της γυμνά. Εχει αποχωριστεί τα γάντια της, το σήμα κατατεθέν της. Βρίσκονται επιμελώς ακουμπισμένα στην καρέκλα δίπλα της. «Εχετε τόσο εκφραστικά χέρια» της λέω.
Η Ρούλα Πατεράκη λοιπόν. Αυτή η ξεχωριστή νησίδα μέσα στο ελληνικό θέατρο. Αυτή η ιδιαίτερη σκηνοθέτις – μα πόσο απεχθάνεται αυτή τη λέξη -, η δασκάλα του θεάτρου και η ηθοποιός. Αυτή η καλλιτέχνιδα που αντιμετωπίζει τη θεατρική πράξη όχι ως φιλολογικό φαινόμενο, αλλά ως ένας διαρκές πείραμα. «Ναι, γιατί είμαι ρεαλίστρια. Γιατί δεν πιστεύω σε ουτοπίες. Γιατί το θέατρο είναι σπουδαίο μόνο αν ο ηθοποιός κινδυνεύει σωματικά» θα πει κάποια στιγμή με εκείνη τη χαρακτηριστικά, όμορφη φωνή της.
Κυρία Πατεράκη, μιλήστε μου για την παράσταση «Βάκχες» του Χρήστου Σουγάρη, στην οποία πρωταγωνιστείτε.
«Δεν πρωταγωνιστώ. Κοιτάξτε, πρόκειται για το γνωστό έργο του Ευριπίδη. Ο Χρήστος Σουγάρης είναι ένας νέος σκηνοθέτης, δυναμικός, πολύ καλός. Δουλέψαμε εφέτος μαζί στο έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «O δρόμος περνά από μέσα». Γνωριστήκαμε, με συμπάθησε και θέλησε να ξαναδουλέψει μαζί μου, φαίνεται. Στη ροή του έργου ενέταξε ένα ποίημα της Κατερίνας Γώγου. Αυτό απαγγέλλω. Δέχτηκα γιατί σκεφτόμουν ότι θα ήταν κάτι μικρό, ότι δεν θα εκτιθόμουν πολύ. Υπάρχει και ο κορωνοϊός, βλέπετε. Εχω σοβαρά προβλήματα υγείας και είμαστε 19 άνθρωποι στον θίασο. Και ενώ ουσιαστικά λέω ένα ποίημα, βρίσκομαι διαρκώς πάνω στη σκηνή. Εν πάση περιπτώσει, οι συνάδελφοι είναι καλοί. Εχουμε μια αρμονική σχέση. Βλέπω τη χαρά τους. Νομίζουν ότι το θέατρο είναι μια τέχνη με μέλλον και δεν ομιλώ. Δεν θέλω να τους μεταδώσω την απαισιοδοξία μου. Και χαίρομαι πολύ για τον Χρήστο. Φέρει κάτι από αυτούς τους παλιούς σκηνοθέτες. Εχει έναν πόνο για τους ηθοποιούς του».
Γιατί τότε απορρίπτετε τη λέξη «σκηνοθέτις»;
«Γιατί ατύχησα και εγώ ως σκηνοθέτις. Υπέπεσα σε υπερβολές. Οσο πιο μικρή ήμουν, τόσο χειρότερα πράγματα έκανα. Ομιλώ για το κομμάτι των σχέσεων. Δεν με ένοιαζαν καθόλου οι άνθρωποι, δεν με ένοιαζε να είμαι σχετικά απάνθρωπη. Μεγαλώνοντας κατάλαβα ότι αυτό ήταν μια φιγούρα. Θα μπορούσα να έχω φτάσει στα ίδια αποτελέσματα από άλλον δρόμο. Αλλά ήμουν μικρή και ανυπόμονη. Πλέον θεωρώ ότι ένας σκηνοθέτης πρέπει απαραιτήτως να έχει περάσει από τη βάσανο της σκηνής για να δικαιούται να ομιλεί. Πολλά από αυτά που πέτυχα στη σκηνοθεσία τα πέτυχα γιατί ήταν ο ηθοποιός γυμνασμένος μέσα μου. Αυτό που λένε μέτριος ηθοποιός αλλά καλός σκηνοθέτης δεν υπάρχει. Πολλές φορές οι άνθρωποι που παίζουν έχουν σημαντικότερες ιδέες από εκείνους που σκηνοθετούν».
Το θέατρο σας διάλεξε ή το διαλέξατε;
«Ούτε το ένα συνέβη, ούτε το άλλο. Το επέλεξαν οι γονείς μου. Αποκαλύφθηκε σε μια σχολική γιορτή ότι είχα ταλέντο. Είπα ένα ποίημα και κατέστρεψα τη γιορτή, γιατί κανείς δεν ήθελε να ακούσει κανέναν άλλον μετά. Ο διευθυντής του σχολείου έπιασε τους γονείς μου. «Μην το αδικήσετε το παιδί». Δέκα ετών βρέθηκα στη δραματική σχολή – μήπως ήξερα και τι ήταν; Αρχισα να παίζω πολύ νωρίς. Δεν πήγαινα στα πάρτι όπως τα άλλα παιδιά, δεν έκανα παρέες. Επρεπε να πάω στο κομμωτήριο να χτενιστώ γιατί είχα βραδινή. Οι γονείς μου ήταν αστοί, μορφωμένοι και κάπως επέβαλαν να φεύγω από το σχολείο όταν χρειαζόταν. Τα άλλα παιδιά με κοίταζαν με στραβό μάτι. Ενιωθα μοναξιά. Ξέρετε πώς είναι τώρα τα παιδιά. Και έλεγα ότι για όλα τα δεινά μου φταίει το θέατρο».
Αργότερα όμως δεν νιώσατε ξεχωριστή;
«Ξεχωριστή από τους άλλους ανθρώπους; Ποτέ. Ούτε τρεφόμουν από το χειροκρότημα. Μάλιστα ήμουν από τους πρώτους, μην σας πω η μόνη, που σε κάποιες παραστάσεις απαγόρεψα στους ηθοποιούς να υποκλίνονται».
Ακολουθήσατε μια πολύ τολμηρή πορεία…
«Αυτό είναι γεγονός. Το παραδέχομαι. Εχω σπάσει τα μούτρα μου. Και δεν θα έπρεπε να το κάνω».
Γιατί το λέτε αυτό;
«Κυρίως για οικονομικούς λόγους. Θυσίασα όλη μου την περιουσία. Πολλά χρήματα για ιδέες και επιθυμίες. Θα έπρεπε να έχω περισσότερο μυαλό. Θα έπρεπε να κρατήσω κάποια πράγματα για τις δύσκολες ημέρες που θα έρχονταν. Να έχω ένα απόθεμα να κάνω σήμερα τη δουλειά μου όπως θέλω. Να μην είμαι αναγκασμένη να τρέχω στον έναν και στον άλλον παραγωγό. Να μην κάνω συμβιβασμούς».
Κάνατε όμως μικρούς συμβιβασμούς…
«Μεγάλους έκανα. Δεν μου έχει αρέσει κάτι εύκολα από αυτά που έχω κάνει με τρίτους. Και το λέω χωρίς να υποτιμώ κανέναν. Αλλά υπάρχει τεράστια διάσταση γιατί το τι νιώθω εγώ ότι είναι θέατρο και τι οι άλλοι».
Η αλήθεια είναι ότι σε αυτή την πορεία συναντήσατε πόλεμο…
«Το θέατρο για μένα είναι τέχνη πολεμική. Στην κορυφή θέλει στρατηγούς και όχι πολιτικούς. Οσο για τον πόλεμο, ακόμα τον συναντώ. Είδατε να έχω κάποια θέση πουθενά;».
Ισως όμως και εσείς δεν θελήσατε ποτέ πάρε-δώσε με την εξουσία…
«Μα αυτό δεν θα έπρεπε να είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Η εξουσία δεν θα έπρεπε να ξεχωρίζει κάποιους ανθρώπους που της είναι χρειαζούμενοι;».
Στην Ελλάδα ανέκαθεν υπήρχε έλλειμμα αξιοκρατίας…
«Ναι, αλλά και μια φοβία. Ξέρετε, όταν μας έκλεισαν μέσα στην καραντίνα, σκέφτηκα για πρώτη φορά ότι άμα τα τινάξω δεν θα έχω αφήσει τίποτα πίσω μου. Κάτι αρχεία μόνο στους βοηθούς μου, που τρέχουν και δεν φτάνουν, και κάποια συστήματα υποκριτικής που άλλοι τα κατακλέβουν και άλλοι τα παρανοούν. Ξεκίνησα λοιπόν να γράφω. Αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να συνεχίσω. Πώς να αφοσιωθώ στο γράψιμο αν κάποιος δεν με χρηματοδοτήσει; Πρέπει να τρέχω για να μπορέσω να επιβιώσω. Αλλά το κράτος φοβάται. Σου λέει πώς να χρηματοδοτήσω έναν άνθρωπο που δεν έχει μια εταιρεία; Υπάρχει η Διαύγεια κ.λπ., αυτή η γραφειοκρατικομουρμούρα όπως την ονομάζω. Και δεν λέω, καλοί οι κανόνες. Αλλά, για να επιβεβαιώνονται, πρέπει να υπάρχουν και οι εξαιρέσεις. Και εγώ θεωρώ τον εαυτό μου εξαίρεση. Δεν με πειράζει, γράψτε το όπως το λέω».
Γιατί μετανιώνετε λοιπόν;
«Για όλα. Αλλά και που μετανιώνω πλέον αργά δεν είναι; Καμιά φορά σκέφτομαι ότι αν είχα γεννηθεί άνδρας και ακολουθούσα την ίδια πορεία, θα είχα διαφορετική μεταχείριση στο επάγγελμά μου. Αλλά έτυχε να υποστώ πολλά γιατί γεννήθηκα γυναίκα. Και δεν τα υφίσταμαι μόνο από άνδρες, αλλά και από γυναίκες. Και ξέρετε, σιχαίνομαι αυτό «το προηγούνται οι κυρίες». Δεν θέλω να προηγούμαι σε τίποτα. Γιατί ακόμα και ο σεβασμός και η αγάπη στη γυναικότητά μου από τους άλλους εμπόδισαν την ανάπτυξή μου στο θέατρο».
